Amip ăn não người có tên khoa học là Naegleria fowleri. Loại ký sinh trùng này chủ yếu sống trong những vũng nước tù như ao hồ, sông, suối. Nó nhận được sự quan tâm của rất nhiều người không chỉ bởi tên gọi ghê rợn mà còn do mức độ nguy hiểm. Hầu hết những người bị nhiễm naegleria đều tử vong trong vòng một tuần sau khi nhiễm.
Amip ăn não là một loài ký sinh trùng thuộc chi naegleria, ngành percolozoa. Sinh vật đơn bào này được phát hiện vào năm 1965. Mặc dù lần đầu tiên được phát hiện tại Úc, nhưng nó lại được cho là có nguồn gốc tại Mỹ. Cho tới nay, chỉ có một loài naegleria duy nhất lây nhiễm cho người là naegleria fowleri.
Amip ăn não người rất hiếm gặp và thường gây tử vong cho người bệnh đã từng bơi hoặc tham gia các môn thể thao dưới nước tại hồ nước ngọt, sông và suối nước nóng. Đôi khi, loại ký sinh trùng này cũng được tìm thấy trong đất. Chúng đi lên mũi đến não và gây ra các tổn thương nghiêm trọng ở khu vực này. Hầu hết những người bị nhiễm naegleria đều tử vong trong vòng một tuần sau khi nhiễm.
Amip ăn não là một loài ký sinh trùng vô cùng nguy hiểm
Trên thực tế, hàng triệu người tiếp xúc với amip gây nhiễm trùng naegleria mỗi năm, tuy nhiên chỉ một số ít trong số họ bị bệnh. Hiện nay các nhà khoa học vẫn chưa thể lý giải được tại sao một số người bị nhiễm naegleria trong khi những người khác thì không mặc dù họ cùng tiếp xúc với chúng trong một môi trường.
Bệnh amip ăn não người khởi phát do người bệnh nhiễm amip Naegleria fowleri. Bệnh chủ yếu xuất hiện vào mùa hè. Ao hồ, suối nước ngọt hay nước nóng thường là môi trường gây bệnh.
Các amip xâm nhập vào cơ thể con người qua mũi khi mũi tiếp xúc với nước hoặc bụi bẩn. Tiếp đó chúng đi đến não của người nhiễm thông qua các dây thần kinh dẫn truyền khứu giác.
Theo các chuyên gia, bác sĩ, không phải ai tiếp xúc với amip đều bị bệnh. Thay vào đó chỉ có một tỷ lệ nhỏ trong số hàng triệu người tiếp xúc với Naegleria fowleri bị mắc bệnh này.
Khi bị nhiễm amip Naegleria, người bệnh sẽ mắc chứng Viêm não màng não tiên phát do amip. Bệnh có tên khoa học là Primary amebic meningoencephalitis) với triệu chứng đặc trưng là viêm não và phá hủy mô não. Thông thường bắt đầu từ 2 cho đến 15 ngày sau khi nhiễm amip, người bệnh sẽ các triệu chứng đặc trưng như sau:
Người bị nhiễm amip ăn não vô cùng nhạy cảm với ánh sáng
Những triệu chứng sau khi nhiễm amip ăn não sẽ tiến tiến triển rất nhanh và khiến người bệnh tử vong chỉ trong khoảng một tuần.
Tại Hoa Kỳ, hàng triệu người đã từng tiếp xúc với amip gây nhiễm trùng naegleria mỗi năm, tuy nhiên rất ít người mắc bệnh. Từ năm 2007 đến 2017, chỉ có khoảng 40 trường hợp nhiễm bệnh được ghi nhận.
Theo các chuyên gia, bác sĩ, một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ nhiễm amip ăn não bao gồm:
Amip xâm nhập vào cơ thể người bằng con đường duy nhất là đường mũi. Từ mũi, amip di chuyển đến nhu mô não của con người và ký sinh tại đó. Khi bơi, tắm tại các hồ bơi nước ngọt, suối nước nóng hay khu vực nước ấm như sông, hồ, hoặc nước bẩn tiếp xúc trực tiếp vào mũi trực tiếp vào có thể bị amip xâm nhập. Chú ý, con người hoàn toàn không bị nhiễm bệnh khi uống các nguồn nước bị nhiễm bệnh.
Hiện nay, các nhà khoa học vẫn chưa ghi nhận bằng chứng bệnh lây trực tiếp từ người bệnh sang người lành bằng các con đường thông thường. Do vậy, chúng ta cũng không nên quá lo lắng khi bản thân đã từng tiếp xúc với người nhiễm bệnh.
Triệu chứng lâm sàng chính của người bệnh nhiễm amip Naegleria fowleri thường là sốt nhẹ, đau đầu, cứng cổ. Vào thời kỳ cuối, khi não đã bị amip Naegleria fowleri phá hủy nghiêm trọng, bệnh nhân có thể sẽ phải đối mặt với các biến chứng nghiêm trọng như tâm thần, thay đổi hành vi, có ảo giác rồi dẫn đến tử vong.
Mặc dù amip ăn não người hiếm gặp nhưng một khi đã nhiễm loại ký sinh trùng này, bệnh như đều tử vong (tỷ lệ tử vong ước tính khoảng 98%). Trên thực tế, Amip gây bệnh đường tiêu hóa hay nặng hơn là ap-xe gan vẫn có thuốc đặc trị được, tuy nhiên trường hợp lên tới não thì rất khó để chữa trị.
Amip ăn não người được chẩn đoán bằng 3 phương pháp chính là:
Hiện nay, chưa có phác đồ được cho là tối ưu nhất đối với bệnh nhân mắc amip ăn não người - Naegleria fowleri. Bên cạnh đó các phác đồ đơn trị liệu hoặc phối hợp thuốc vẫn còn vướng nhiều tranh cãi. Trong khi đó bệnh thường tiến triển nhanh, được chẩn đoán chậm hoặc nhầm lẫn với viêm màng não do vi khuẩn.
Tỉ lệ tử vong của người mắc amip ăn não rất cao, dù có sống sót họ vẫn thường đối mặt với nhiều di chứng. Trên lý thuyết, phác đồ điều trị bệnh này cần sử thuốc diệt amip (đơn trị liệu hoặc phối hợp thuốc) có khả năng ngấm tốt qua hàng rào máu não. Một số thuốc đã được áp dụng để điều trị bệnh bao gồm:
Sự phối hợp giữa amphotericin B với Rifampin hoặc thuốc Fluconazole để điều trị amip ăn não cũng được các nhà khoa học nghiên cứu. Tuy nhiên số lượng người bệnh sống sót sau khi áp dụng phác đồ kết hợp thuốc trong các báo cáo với cỡ mẫu rất thấp. Các thuốc được dùng là:
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã xây dựng các biện pháp để làm giảm nguy cơ nhiễm trùng naegleria một cách hiệu quả nhất. Cụ thể:
Amip ăn não người là căn bệnh vô cùng nguy hiểm. Hầu hết những người nhiễm loại ký sinh trùng này tử vong do hiện nay vẫn chưa có phác đồ điều trị đặc hiệu. Do vậy mỗi chúng ta cần chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, trong đó, hãy cố gắng hạn chế tiếp xúc trực tiếp với môi trường sống của amip ăn não người.
