Dậy thì sớm ở nữ

Dậy thì sớm ở nữ ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại. Nó không chỉ ảnh hưởng đến tâm sinh lý bé gái mà còn dẫn tới nhiều hệ lụy khác.  

Tổng quan về dậy thì sớm ở nữ

Dậy thì sớm ở nữ hay còn được gọi là dậy thì sớm bé gái là tình trạng mà quá trình dậy thì của bé gái đến sớm hơn độ tuổi dậy thì chung (khởi phát trước 8 tuổi). Đó chỉ là sự xác định mang tính tương đối, thậm chí khiến nhiều chuyên gia tranh cãi. Một số chuyên gia cho rằng cần hạ độ tuổi nói trên (8 tuổi), một nhóm khác thì cho rằng điều này sẽ khiến gia đình cũng như bác sĩ khó xác định những bé nữ nào cần điều trị.  

Xét chung về vấn đề dậy thì sớm, hiện nay, tỷ lệ bé gái dậy thì sớm cao hơn nam khoảng 10 lần. Hiện nay, tình trạng trẻ em dậy thì sớm ngày càng gia tăng, trong đó dậy thì sớm ở nữ gấp 10 lần dậy thì sớm ở nam khiến nhiều phụ huynh không khỏi lo lắng về nguy cơ thấp lùn khi trưởng thành, dễ bị lạm dụng tình dục và nhiều hệ lụy khác.  

Nguyên nhân dậy thì sớm ở nữ

Dậy thì sớm ở nữ về bản chất đơn thuần là sự trưởng thành trước thời hạn, cnf quá trình dậy thì thì vẫn diễn ra như bình thường. Đôi khi chúng có thể là biểu hiện của bệnh lý nào đó trong cơ thể. Một số bệnh lý có thể gây ra biến đổi này là cơ thể trẻ tự có những bất thường về hệ thống các bộ phận phát dục gây ra sự rối loạn về mặt sinh dục, các rối loạn này chia ra làm hai nhóm chính: Dậy thì trung ương và dậy thì sớm ngoại vi.

• Đối với dậy thì trung ương, do nồng độ GnRH tăng cao nên dẫn đến sự bài tiết quá mức hormon sinh dục, không xác định được nguyên nhân cụ thể. Một số nguyên nhân dẫn tới dậy thì trung ương là: Do khối u trong não hoặc tủy sống, bất thường bẩm sinh ở não, não hoặc tủy sống bị nhiễm xạ, tổn thương não, suy giáp, tăng sản thượng thận bẩm sinh,...  
• Còn với dậy thì sớm ngoại vi, do nồng độ các hormone sinh dục tăng cao, thường ít gặp hơn. Các bệnh lý có thể dẫn tới viề gia tăng sản xuất estrogen gồm: Khối u ở tuyến thượng thận hoặc trong tuyến yên tiết ra estrogen , u nang buồng trứng, khối u buồng trứng,…

Một số nguyên nhân khác dẫn tới dậy thì sớm ở nữ gồm:  

• Do môi trường: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, bé gái đã nhiễm các dẫn chất phtalat dễ bị dậy thì sớm hơn. Các dẫn chất này có nhiều trong đồ dùng bằng nhựa như chai, can, túi nhựa, đầu núm vú, đồ chơi trẻ em,... Khi trẻ dùng các sản phẩm trên thì dẫn chất phtalat trôi vào cơ thể theo đường tiêu hóa, gây xáo trộn nội tiết và dậy thì sớm.  
• Do uống sữa bò, các chế phẩm từ sữa bò, ăn thịt lợn, gà còn tồn dư hormone tăng trưởng,... Điều này được lý giải, sự lạm dụng các hormone trong ngành chăn nuôi công nghiệp làm tăng năng suất nhưng cũng dẫn đến hậu quả là các hormone tăng trưởng (bao gồm cả estrogen hoặc các tiền chất có thể chuyển hóa thành estrogen) còn tồn dư thịt, sữa mà trẻ sử dụng sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên ở não tiết ra hormone hướng dục, đánh thức buồng trứng làm việc, dẫn tới dậy thì sớm ở trẻ.   

Triệu chứng dậy thì sớm ở nữ 

Dậy thì sớm nói chung thường được biểu hiện ở sự phát triển nhanh chóng của xương, cơ bắp dẫn tới sự thay đổi kích thước cơ thể, phát triển khả năng sinh sản. Với dậy thì sớm ở nữ, dấu hiệu bắt đầu tính từ khi cơ thể bé gái mọc lông mu, ngực đau và to dần chứ không phải lần hành kinh đầu tiên như nhiều người vẫn nghĩ. Theo đó, nhiều bé gái có kinh nguyệt ở tuổi 12,13 nhưng đã xuất hiện lông mu, phát triển ngực từ những năm trước đó thì vẫn có thể có khả năng dậy thì sớm.  

Ngoài ra cần phải kể đến dấu hiệu về sự tăng chiều cao, cân nặng. Bởi thời kỳ dậy thì khiến xương liên tục trưởng thành. Ở trẻ dậy thì sớm thì giai đoạn trẻ cao lên nhanh bắt đầu sớm nhưng cũng kết thúc sớm hơn bình thường. Bạn có thể thấy trẻ lớn, cao vọt so với các bạn cùng trang lứa nhưng sau vài năm chúng ngừng phát triển, có thể không đạt được chiều cao tối đa của người trưởng thành.  

Đối tượng nguy cơ bị dậy thì sớm ở nữ

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ dậy thì sớm ở nữ được nhắc đến là:

• Béo phì, thừa cân: Trẻ bị thừa cân, béo phì sẽ có nguy cơ dậy thì sớm cao hơn nhiều so với trẻ bình thường.  
• Tiếp xúc thường xuyên với sản phẩm có horome sinh dục: Ví dụ như sữa có hormone tăng trưởng tồn đọng, thuốc của người lớn,...  
• Bé gái bị mắc một số bệnh liên quan đến nội tiết như hội chứng McCune-Albright hoặc tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh, suy giáp có nguy cơ dậy thì sớm hơn.
• Trẻ phải điều trị xạ trị khối u trong não, bệnh bạch cầu,.. làm tăng nguy cơ dậy thì sớm ở trẻ.  

Cách chẩn đoán dậy thì sớm ở nữ

Muốn chẩn đoán được tình trạng dậy thì sớm ở bé gái, bác sĩ cần tổng hợp nhiều bước khác nhau như: Nghe kể về tiền sử bệnh của bé gái và của gia đình; khám lâm sàng; xét nghiệm máu; chụp x-quang. 

Bác sĩ tiếp tục xác định phân loại dậy thì sớm là dậy thì sớm trung ương hay dậy thì sớm ngoại vi bằng cách thực hiện một thử nghiệm - test kích thích giải phóng hooc-môn GnRH. Kết quả như sau: Lượng hormone tăng so với bình thường có nghĩa trẻ dậy thì sớm trung ương. Còn lượng hormone có giá trị bình thường là trẻ dậy thì sớm ngoại vi.  

Các xét nghiệm bổ sung gồm: 

• Chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ não: Nhằm phát hiện các bất thường về não gây ra sự bắt đầu dậy thì sớm.
• Xét nghiệm tuyến giáp: Xét nghiệm này được bổ sung nếu thấy trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào về giảm chức năng tuyến giáp như mệt mỏi, uể oải, tăng nhạy cảm với lạnh, táo bón, da khô, nhợt nhạt.
• Siêu âm để kiểm tra u nang buồng trứng hoặc các khối u bất thường khác.

Phương pháp điều trị dậy thì sớm ở nữ

Mục tiêu cao nhất của điều trị dậy thì sớm ở bé gái chính là giúp cho sự phát triển chiều cao của trẻ diễn ra bình thường, hạn chế nguy cơ thấp lùn. Việc điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Với các trường hợp không rõ nguyên nhân, tùy thuộc vào độ tuổi của trẻ, tốc độ dậy thì, bác sĩ có thể đề nghị theo dõi trong vài tháng để quan sát sự phát triển của trẻ.  

• Điều trị bằng thuốc: Thường chỉ định cho các trường hợp dậy thì sớm trung ương, không có bệnh lý tiềm ẩn. Phương pháp nội khoa được gọi là liệu pháp GnRH thay thế, thường bao gồm tiêm thuốc hàng tháng, chẳng hạn như leuprolide acetate (Lupron Depot) hoặc triptorelin (Trelstar, Triptodur Kit) làm chậm sự phát triển. Trẻ sẽ được dùng thuốc cho đến khi đến tuổi dậy thì bình thường. Trung bình, 16 tháng sau khi trẻ ngừng dùng thuốc, quá trình dậy thì lại bắt đầu.
• Cấy ghép histrelin (Vantas): Cũng rất hiệu quả với các trường hợp dậy thì sớm ở trung ương. Nó được thực hiện như một tiểu phẫu, không gây đau đớn, bất tiện khi tiêm thuốc thường xuyên. Cấy ghép này được đặt dưới da của trẻ thông qua một vết mổ ở mặt bên trong cánh tay. Sau một năm, cấy ghép được loại bỏ và nếu cần thiết, thay thế bằng một cấy ghép mới.
• Nếu trẻ có khối u gây ra dậy thì sớm thì bác sĩ sẽ tư vấn loại bỏ khối u đó.

Phòng ngừa dậy thì sớm ở nữ như thế nào?

Để phòng tránh các hệ lụy của dậy thì sớm, phụ huynh cần quan tâm, chăm sóc trẻ, cùng trẻ phát hiện và điều trị kịp thời. Bởi bệnh lý này khó mà phòng ngừa được. Một số cách dưới đây sẽ giúp trẻ tránh được nguy cơ cao: 

• Không sử dụng các loại thuốc/sản phẩm chức năng liên quan đến sức khỏe sinh sản của người lớn cho trẻ em.  
• Xây dựng cho con chế độ dinh dưỡng hợp lý, bổ sung nhiều rau xanh, chất xơ, tránh nhiều chất béo gây thừa cân.  
• Trường hợp mắc các bệnh lý về nội tiết nên khám và tuân thủ theo chỉ định và hướng dẫn điều trị của bác sĩ.
• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các thiết bị điện tử, máy móc phát xạ hay máy có từ trường cao.