Chấn thương hàm mặt thường gặp là gì? Xử trí như thế nào?

Chấn thương hàm mặt là gì?

Chấn thương hàm mặt là tổn thương ở vùng hàm và mặt do các tác động bên ngoài, có thể đến từ nhiều nguyên nhân và cơ chế khác nhau. Với người lớn, nguyên nhân thường gặp nhất là do tai nạn giao thông. Với trẻ em, các bé thường bị chấn thương do té ngã trong sinh hoạt, dùng các vật dụng, đồ chơi sắc nhọn hay bị vật nuôi tấn công. Riêng với người cao tuổi, các cụ có thể bị té ngã do choáng hay ảnh hưởng từ các bệnh lý mãn tính như tăng huyết áp, hạ đường huyết,...

Theo các bác sĩ chuyên khoa Cơ xương khớp, phần mềm của vùng hàm mặt là khu vực dễ bị chấn thương nhất. Mức độ của mỗi tổn thương có thể dao động từ đơn giản đến phức tạp. Một số kiểu chấn thương thường gặp có thể kể đến như sau:

• Gãy xương ổ răng
• Gãy thân răng, chân răng
• Gãy xương gò má (gãy hàm gò má - cung tiếp)
• Gãy xương hàm dưới (vùng cằm, góc hàm, cành ngang, lồi cầu)
• Gãy xương hàm trên

Trên thực tế, theo thống kê, đây là hình thức chấn thương liên quan nhiều đến các vụ va chạm, tai nạn giao thông hoặc do thanh thiếu niên gây gổ, tụ tập đánh nhau. Đặc biệt, số lượng bệnh nhân chấn thương vùng mặt tăng cao vào các dịp nghỉ hè, lễ, Tết,...

Hàm mặt có thể bị chấn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau

 Nguyên nhân khiến người bệnh bị chấn thương hàm mặt

Như đã nhắc đến ở trên, tai nạn giao thông là nguyên nhân chủ yếu khiến người bệnh bị chấn thương vùng mặt. Trong đó, tai nạn giao thông do xe máy là lý do phổ biến nhất, tiếp theo là vụ tai nạn do các phương tiện khác gây ra như xe ô tô,. xe đạp,... Ngoài ra, cơ sở hạ tầng đường bộ chưa theo kịp sự phát triển của các phương tiện giao thông, ý thức chấp hành luật lệ giao thông đường bộ của người tham gia giao thông cũng là nhân tố thúc đẩy khiến số lượng người bệnh bị chấn thương vùng mặt tăng cao. 

Ngoài tai nạn giao thông, các sự cố xảy ra khi người dân đang tham gia lao động sản xuất do lao động chưa an toàn, lao động thủ công không chấp hành tốt nội quy lao động cũng khiến nhiều người gặp phải chấn thương. 

Các nguyên nhân còn lại có thể đến từ các tai nạn trong sinh hoạt, tai nạn khi chơi thể dục thể thao, do thú vật cắn,...

Triệu chứng của chấn thương hàm mặt

Các bác sĩ chuyên khoa Cơ xương khớp cho hay, các biểu hiện của chấn thương vùng hàm mặt có thể được chia ra thành hai phần:

Chấn thương phần mềm

Các vết sây sát trên da có thể báo hiệu tổn thưởng vùng hàm mặt

Chấn thương xương 

Khác với chấn thương phần mềm, chấn thương xương có thể được chia thành gãy xương hàm trên và gãy xương hàm dưới. 

Đối với gãy xương hàm dưới, bệnh nhân sẽ có các triệu chứng điển hình như sau:

• Sưng nề nhanh ở tầng giữa mặt nhất là má và xung quanh ổ mắt, mức độ sưng nề phụ thuộc vào mức độ tổn thương, Sau một thời gian ngắn, hai mắt đã có thể bị che kín đến mức không mở ra được
• Đau ở vùng bị gãy xương, đau răng khi há miệng, ngậm miệng hoặc khi cắn chặt hai hàm răng với nhau. Cơn đau có thể lan ra hai bên tai, lên thái dương hay trong vòm khẩu cái
• Chảy máu mũi do tổn thương xoang hàm trên hay tổn thương xương chính mũi, sụn và niêm mạc trong mũi. Lúc này, máu có thể chảy ra cửa mũi trước hay cửa mũi sau xuống họng
• Song thị, nhìn mờ, mù hoàn toàn do xương ổ mắt bị tổn thương chèn ép vào phần mềm, do phù nề trong ổ mắt. Tuy nhiên, nếu trường hợp người bệnh bị tổn thương trên xoang hàm có thể gây thoát vị tổ chức phần mềm quanh nhãn cầu vào xoang hàm gây lệch trục nhãn cầu khiến bệnh nhân bị nhìn đôi. Đồng thời, các mảnh vỡ xương ổ mắt phức tạp phía sau sẽ chèn ép dây thần kinh thị giác làm tăng nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn. 

Trong khi đó, với các ca bệnh bị gãy xương hàm dưới hoặc gãy xương hàm kết hợp đa chấn thương thì các triệu chứng cơ năng, toàn thân và thực thể sẽ có sự khác nhau rất nhiều. Nếu bệnh nhân chỉ bị gãy xương hàm dưới đơn thuần thì sẽ có các biểu hiện như sau:

• Đau, sưng nề nhanh vùng hàm dưới bị tổn thương, đau tăng khi vận động hàm dưới như há, ngậm miệng và nhai
• Hạn chế hoặc không thể vận động được hàm dưới do đau, sưng nề hay do di lệch sai khớp cắn

Xem thêm: Viêm xương hàm là gì? Viêm xương hàm có nguy hiểm không?

Chấn thương hàm mặt có lây nhiễm không?

Trên thực tế, chấn thương hàm mặt không phải là bệnh truyền nhiễm nên không có khả năng lây nhiễm từ người bệnh sang người khoẻ mạnh. Dẫu vậy, vết thương hở có thể bị nhiễm khuẩn thứ phát nếu không được xử lý và chăm sóc đúng cách.

Ai có nguy cơ bị chấn thương hàm mặt?

Tất cả những người đã từng trải qua va chạm và tai nạn giao thông đều có nguy cơ bị chấn thương ở hàm mặt. Đặc biệt là những người tham gia giao thông mà không tuân thủ Luật An toàn giao thông, không đội mũ bảo hiểm hay những người tham gia các môn thể thao mạo hiểm, có tính chất đối kháng mạnh nhưng không mang đồ bảo hộ. 

Ngoài ra, những người làm việc trong môi trường nguy hiểm như mỏ than, khai thác đá,... cũng dễ gặp phải chấn thương hơn bình thường. 

Những người đã trải qua tai nạn dễ bị chấn thương vùng mặt

Phòng bệnh chấn thương hàm mặt như thế nào?

Để đề phòng chấn thương ở khu vực này, bạn có thể chủ động thực hiện các biện pháp phòng tránh như sau:

• Chấp hành nghiêm chỉnh Luật giao thông khi tham gia giao thông
• Tăng cường giáo dục luật giao thông đường bộ cho học sinh và cộng đồng
• Tham gia lao động với đầy đủ dụng cụ và trang phục bảo hộ an toàn
• Không chơi súng cao su, pháo nổ khi không có người hướng dẫn hay chưa đủ tuổi
• Hạn chế tiếp xúc với các môn thể thao có chế độ bảo hiểm an toàn, quản lý và không sử dụng các loại vật liệu nổ trái pháp luật

Các biện pháp chấn thương xương hàm mặt 

Đối với gãy xương hàm trên

Các bác sĩ sẽ khám lâm sàng để đánh giá các triệu chứng bên ngoài như sau:

• Mặt biến dạng, đặc biệt là vùng tầng giữa mặt
• Ấn vùng bờ dưới, bờ trong ổ mắt, mặt trước xoang hàm thấy điểm đau chói, gờ bất thường hoặc thấy dấu hiệu lạo xạo của xương gãy
• Khám trong mũi nếu có chấn thương mũi kết hợp và nhiều máu đọng làm lỗ mũi một bên kém thông khí. Niêm mạc mũi thấy rách chảy rỉ máu, biến dạng vách ngăn mũi

Tiếp theo, khi khám trong miệng, bác sĩ có thể thấy: 

• Miệng há hạn chế
• Niêm mạc tiền đình hàm trên bầm tím tụ máu hoặc rách niêm mạc. Vòm khẩu cái cũng bị rách, tụ máu
• Sai khớp cắn hai hàm hoặc một vài lần, các răng hàm trên và dưới không chạm khít với nhau
• Lắc nhẹ cung răng hàm trên có thể thấy một nửa hàm hay toàn bộ hàm trên di động
• Vuốt ngón tay trong ngách tiền đình lợi thấy điểm đau chói ở trước xoang hàm hay bờ sau ngoài xương hàm trên

Sau khi khám trong miệng bác sĩ có thể thấy các triệu chứng bất thường

Đối với gãy xương hàm dưới

Các bác sĩ sẽ chẩn đoán các chấn thương hàm mặt theo trình tự dưới đây:

Các biện pháp điều trị chấn thương hàm mặt 

Tuỳ vào tình trạng chấn thương mà người bệnh sẽ được điều trị theo các phương thức khác nhau:

Chấn thương mềm

• Vết thương do sây sát cần được làm sạch bằng nước muối sinh lý, bỏ dị vật và băng mỡ Lidocain. Nếu vết thương lớn cần gây tê, các bác sĩ sẽ gây tê trước sau đó rửa lại bằng gạc, thìa nạo và băng mỡ Lidocain
• Vết thương do đụng dập phải được băng ép cầm máu nếu có máu tụ hình thành. Tiếp theo, các bác sĩ sẽ theo dõi máu tụ để máu tự tiêu hoặc giải phẫu để lấy nếu vùng tụ do chấn thương mềm hàm mặt lớn. Với các ca máu tụ chưa cầm, bệnh nhân cần phải được mở vết thương lấy máu tụ trước sau đó mới xử lý cầm máu và băng ép
• Vết đứt, rách da phải được làm sạch bằng nước muối sinh lý, oxy già hay nước muối pha Betadin. Tiếp theo, các bác sĩ sẽ lấy hết dị vật. Với các ca vết rách nặng, vùng da bị tổn thương phải được cắt bỏ xén mép và bảo tồn tối đa vùng da còn cuống, cuối cùng là khâu phục hồi
• Vết thương xuyên không chảy máu, không dị vật thì chỉ cần dùng thuốc kháng sinh, thuốc chống phù nề, thay băng và theo dõi thường xuyên. 
• Vết thương mất mô cần được vệ sinh, bóc tách vùng bị thương và khâu phục hồi. Trong trường hợp các mô bị mất nhiều, các bác sĩ sẽ xử lý tạo hình và đóng kín vùng khuyết mô
• Chấn thương hàm mặt vùng tuyến nước bọt, với các ca bị dò nước bọt ở nhu mô thì bệnh nhân phải được khâu phục hồi. Hoặc với các ca dò ống tuyến thì bệnh nhân cần nối hoặc dẫn lưu vào trong miệng
• Chấn thương do bỏng phải được chườm lạnh, bù nước và điện giải, đồng thời dùng thuốc kháng sinh chống shock cho bệnh nhân

Gãy xương

Những người bị chấn thương hàm mặt có gãy xương cần được sơ cứu để cầm máu, thông khí, chống choáng và nhiễm khuẩn ngay lập tức. Ngay sau khi phát hiện, bệnh nhân phải được nắn chỉnh cố định tạm thời hàm bằng căng cằm đính và tăng cường băng trán chẩm. 

Bước tiếp theo trong tiến trình điều trị là bệnh nhân sẽ phải được nắn chỉnh bằng tay hoặc dây thép kéo, máng chỉnh hình, sử dụng bộ dụng cụ ngoài và phẫu thuật khi vết gãy xương hàm mặt đã liền. Các xương sẽ được cố định bằng dụng cụ chuyên dụng trong khoảng 15 - 30 ngày.

Có thể nói, chấn thương hàm mặt là một trong số các tổn thương nguy hiểm nhất, thường bắt gặp sau khi người bệnh trải qua tai nạn, hoả khí hay va chạm mạnh. Cách tốt nhất để xử lý khi nghi ngờ có người bị chấn thương ở khu vực này là đưa bệnh nhân đến Bệnh viện uy tín càng sớm càng tốt.