Gãy xương đòn: Nguyên nhân, triệu chứng và hướng điều trị

Gãy xương đòn là gì?

Gãy xương đòn hay gãy xương quai xanh là tình trạng tổn thương liên tục do tai nạn giao thông, hoạt động thể thao hoặc sinh hoạt. Tình trạng này chiếm khoảng 2,6% tổng tất cả các trường hợp gãy xương, thường gặp ở trẻ nhỏ, người trẻ hoặc những người thường xuyên tham gia các hoạt động mạnh cường độ cao.

Tỷ lệ gãy xương đòn trái ở Việt Nam có xu hướng tăng cao hơn gãy xương đòn phải. Điều này được lý giải do phần lớn người tham gia lưu thông bằng xe đạp, xe máy thường có xu hướng ngã về bên trái khi xảy ra tai nạn.

Gãy xương đòn chiếm 2,6% tổng số các loại gãy xương thường xảy ra

Xương đòn là một loại xương nằm dài ngay bên dưới da vùng vai, nối giữa xương ức và hệ thống đai vai. Chúng đảm nhiệm chức năng như một thanh chống, tối ưu khả năng hoạt động của khớp vai, tham gia bảo vệ các cấu trúc quan trọng phía dưới.

Xương đòn gãy phần lớn không gây những hệ lụy nghiêm trọng, có khả năng làm lành cao do sở hữu màng xương dày và nằm tại lồng ngực - nơi có nguồn máu dồi dào. Song với những trường hợp phức tạp, các mảnh xương gãy ra có thể đâm vào các bó thần kinh, mạch máu hay phổi, đe dọa đến tính mạng.

Phân loại mức độ gãy xương đòn

Theo Allman, mức độ xương đòn gãy được phân loại thành 3 loại:

• Nhóm 1: Gãy thân xương đòn.
• Nhóm 2: Gãy đầu ngoài xương đòn.
• Nhóm 3: Gãy đầu trong xương đòn.

Trong đó gãy thân xương đòn chiếm 70% trên tổng số các trường hợp, 30% trường hợp gãy đầu ngoài xương đòn và chỉ có khoảng 2 - 3% gãy đầu trong xương đòn. Dù xảy ra ở tỷ lệ thấp nhưng gãy đầu trong xương đòn có thể dẫn tới những biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng tới cấu trúc trung thất, bó mạch dưới đòn và đám rối cánh tay.

Nguyên nhân khiến xương quai xanh gãy

Nguyên nhân gãy xương đòn phần lớn do khi ngã dùng tay chống đỡ, phần vai bị va chạm mạnh hoặc tư thế duỗi khuỷu, dạng vai gián tiếp gây chấn thương. Trong đó gãy do thể thao chiếm phần lớn, đặc biệt với các bộ môn như đua xe đạp, trượt ván, bóng rổ, bóng đá, bóng bầu dục,...

Chấn thương vùng vai là nguyên nhân chính gãy xương quai xanh

Với người mắc các bệnh lý do u xương, lực tác động nhẹ cũng có thể dẫn đến gãy xương. Một trường hợp hiếm gặp khác là gãy xương ở trẻ sơ sinh, quá trình sinh nở gặp khó khăn do gặp các bất lợi về ngôi thai, khiến vùng xương này bị chèn ép.

Theo khảo sát, tỷ lệ xương đòn bị gãy ở trẻ em cao hơn người trưởng thành và lại tăng cao với nhóm người cao tuổi. Bởi vậy đây là hai nhóm đối tượng nguy cơ, cần chủ động phòng tránh và giảm ngừa tối đa các nguy cơ tiềm ẩn.

Triệu chứng nhận biết xương đòn gãy

Sau chấn thương gãy xương quai xanh, người bệnh sẽ cảm thấy rõ rệt hoặc mờ nhạt các biểu hiện sau đây:

• Vùng vai bị chấn thương xuất hiện các cơn đau khu trú, tăng lên khi vận động.
• Vùng vai sưng phồng, xương vai bị hõm.
• Vùng vai bầm tím, sưng nề do các mô mềm xung quanh khu vực gãy bị tổn thương.
• Cảm giác vai gặp khó khăn khi vận động, căng cứng.
• Đầu xương đòn di lệch, lồi ra ngoài da.
• Khi cử động xuất hiện các tiếng lạo xạo của xương, cho thấy sự va chạm giữa các mảnh xương gãy.
• Trẻ sơ sinh không thể vận động cánh tay.

Nhận biết xương đòn bị gãy với các triệu chứng đặc trưng

Nếu nhận thấy các dấu hiệu nêu trên, bệnh nhân nên nhanh chóng di chuyển đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị sớm. Trì hoãn thăm khám hoặc can thiệp sai cách có thể để lại những di chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tính mạng.

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn doán gãy xương quai xanh cần được xem xét dựa trên các biểu hiện lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng. Trước tiên bệnh nhân sẽ được khai thác về nguyên do chấn thương, tình trạng cơ đau, thực hiện một số động tác khớp vai.

Tiếp đến chỉ định chụp phim X-quang để xác định chính xác vị trí và mức độ gãy do có thể thực hiện ở nhiều tư thế khác nhau, cho góc nhìn toàn diện. Với trường hợp khó đánh giá, nghi ngờ tổn thương phức tạp không quan sát được qua phim X-quang, chụp CT-Scan sẽ được chỉ định để quan sát hơn hình thái gãy, mức độ di lệch và tình trạng ở khu vực lân cận.

Hướng điều trị gãy xương đòn

Điều trị gãy xương quai xanh cần căn cứ vào mức độ di lệch, tình trạng tổn thương của các bộ phận lân cận. Kết hợp với đó là hướng dẫn chăm sóc phục hồi tránh teo cơ và cứng khớp, giúp vai hoạt trộng bình thường trở lại.

Điều trị bảo tồn

Gãy xương đòn phần lớn được chỉ định điều trị bảo tồn, không can thiệp xâm lấn sâu. Phương pháp đạt hiệu quả điều trị cao với trường hợp gãy 1/3 giữa xương đòn, không có hoặc xương ít bị di lệch.

Mục tiêu cuối cùng của xử lý bảo tồn là kiểm soát cơn đau, đẩy nhanh tốc độ liền xương bằng cách giảm vận động vai và vị trí gãy. Một số hướng dẫn được gợi ý bao gồm:

• Chườm lạnh sớm trong 3 ngày đầu để kiểm soát cơn đau và tình trạng sưng.
• Dùng thuốc giảm đau Paracetamol, chống viêm NSAID theo từng mức độ đau.
• Sử dụng túi treo tay đảm bảo đồng thời sự thoải mái trong thời gian điều trị và hạn chế tần suất vận động cánh tay gây cứng khuỷu.
• Hoặc dùng đai bất động vai số 8 vừa giúp khuỷu tay, bàn tay hoạt động tự do, vừa khắc phục được tình trạng di lệch chồng ngắn xương.

Gãy ⅓ xương đòn thường được chỉ định điều trị bảo tồn

Tuy nhiên hướng điều trị bảo tồn cần người bệnh chờ đợi trong thời gian dài, giữ tay bất động trong 4 - 6 tuần. Bệnh nhân sẽ gặp những ảnh hưởn, cản trở nhất định nếu muốn vận động, thực hiện các hoạt động sinh hoạt thường ngày.

Điều trị ngoại khoa

Với những chấn thương nghiêm trọng, bệnh nhân bắt buộc phải can thiệp điều trị chuyên sâu:

• Gãy xương đòn di lệch hoàn toàn không thể liền lại nếu thực hiện điều trị bảo tồn.
• Gãy xương đòn có phần đầu gãy di lệch sát dưới da, nguy cơ chọc thủng da.
• Gãy di lệch chồng ngắn trên 2cm.
• Tình trạng gãy phức tạp, kèm theo các mảnh gãy xoay nganh.
• Bó mạc, đám rối thần kinh bị chèn ép.
• Đầu trong xương đòn bị gãy, các mảnh gãy di lệch chèn ép cấu trúc trung thất.
• Phẫu thuật phục hồi chức năng với tình trạng gãy nhiều xương.
• Gãy xương hở.
• Phần cơ vị trí gãy bị kẹt vào ổ gãy.
• Người bệnh mong muốn phẫu thuật để sớm quay lại vận động sinh hoạt.
• Không có dấu hiệu liền xương sau khi được can thiệp điều trị bảo tồn.

Những trường hợp cần được can thiệp ngoại khoa

Biến chứng nguy hiểm của gãy xương đòn

Gãy xương đòn có tiên lượng điều trị và hồi phục tốt nếu được can thiệp kịp thời. Nếu chủ quan, lơ là việc chăm sóc có thể dẫn đến một số biến chứng nguy hiểm:

• Hình ảnh phim X-quang cho thấy xương chậm hoặc không lành lại, kèm theo cảm giác đau nhức và khó cử động sau 3 tháng điều trị, bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ tránh những vấn đề nghiêm trọng.
• Lệch xương trong quá trình nắn chỉnh, khiến chức năng vận động cánh tay và độ thẩm mỹ vùng vai bị ảnh hưởng.
• Đứt, dập mạch máu gây chảy máu nhiều, là một trong những biến chứng nguy hiểm cần được xử lý kịp thời.
• Tổn thương thần kinh khi gãy xương làm giảm chức năng vận động, cảm giác và vận chuyển dinh dưỡng của các chi.

Cẩn trọng với những biến chứng do gãy xương quai xanh

Xương quai xanh bị gãy cần được điều trị kịp thời và đúng phương pháp, tránh dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng. Dù thực hiện nắn chỉnh xương hay vật lý trị liệu phục hồi chức năng, bệnh nhân đều cần được theo dõi sát sao bởi bác sĩ chuyên khoa.

Hướng dẫn chăm sóc người bệnh

Dù điều trị bảo tồn bằng đai, túi treo tay hay phẫu thuật, bệnh nhân đều được khuyến khích vận động khuỷu, cổ, bàn tay, tăng cường độ linh hoạt. Song không nên thực hiện các hoạt động gắng sức, việc vận động cần được xem xét dựa trên sự tư vấn từ bác sĩ và chuyên gia phục hồi chức năng.

Trong thời gian này cần chú trọng đặc biệt tới những chế độ dinh dưỡng, cân bằng để cơ thể nhanh chóng phục hồi. Đặc biệt ưu tiên nhóm dưỡng chất giàu canxi, vitamin D như chế phẩm từ sữa, hải sản, các loại hạt,... thúc đẩy quá trình liền xương.

Biện pháp phòng ngừa gãy xương đòn

Gãy xương đòn hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa, dưới đây là một số lưu ý trong sinh hoạt thường ngày:

• Khi lao động cần trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ, sử dụng đúng cách tránh những tai nạn xảy ra.
• Khi tham gia giao thông, tuân thủ nghiêm chỉnh luật giao thông theo quy định.
• Trước khi thể dục thể thao cần khởi động kỹ.
• Tham gia hoạt động thể chất với tinh thần lành mạnh, tránh tối đa những va chạm dẫn đến chấn thương.
• Chủ động tìm hiểu các sơ cứu khi bị gãy xương, kịp thời cấp cứu.

Chú ý vận động nhằm phòng tránh nguy cơ gãy xương quai xanh

Gãy xương đòn là một dạng chấn thương phổ biến ở nhóm thanh thiếu niên, trẻ em và người lớn tuổi khi chơi thể thao, lao động hoặc do tai nạn giao thông. Tình trạng này cần được can thiệp y tế nhanh chóng, tránh tối đa những nguy cơ biến chứng tiềm ẩn đến chức năng và thẩm mỹ vùng vai.