Hội chứng sau bại liệt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Hội chứng sau bại liệt là gì?

Hội chứng sau bại liệt là một bệnh lý thần kinh thường gặp ở người bệnh bị bại liệt sau khoảng 15- 50 năm. Phần lớn thường có các ảnh hưởng về thần kinh khiến người bệnh bị đau cơ, yếu cơ, mệt mỏi, đau khớp,... 

Những năm trước đây, bệnh bại liệt là một trong những căn bệnh đáng sợ khiến người bệnh bị tê liệt, không thể vận động, thậm chí là tử vong. Sau khi vaccine bại liệt ra đời, số ca mắc bệnh cũng giảm thiểu đáng kể. Mặc dù vậy, những người mắc bại liệt khi trẻ thường bị ảnh hưởng bởi hội chứng sau bại liệt trong tương lai. 

Ngoài ra, khác với bại liệt, hội chứng sau bại liệt thường không lây truyền từ người này sang người khác. 

Hội chứng sau bại liệt là một bệnh lý xuất hiện sau khi bị bại liệt khoảng 15-50 năm

Nguyên nhân gây ra hội chứng sau bại liệt

Hiện nay vẫn chưa tìm được nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng sau bại liệt. Có nhiều giả thiết cho rằng đó là do các tế bào thân kinh bị thoái hóa. 

Khi mắc virus gây bệnh bại liệt sẽ tấn công tế bào thần kinh vận động, từ đó gây tổn thương nhiều tế bào thần kinh. Khi đó, các sợi tế bào thần kinh mới sẽ được thay thế cho các tế bào đã mất đi. Tuy nhiên, các tế bào thần kinh cũ sẽ phì đại để tăng năng suất hoạt động và nuôi dưỡng các tế bào thần kinh mới. 

Chính vì vậy, lâu dần các tế bào thần kinh mới cũng suy giảm và mất dần chức năng, lúc này chính là lúc xuất hiện hội chứng sau bại liệt. 

Ngoài ra, có một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh. Cụ thể như: 

• Nếu mắc bệnh bại liệt càng nặng càng có khả năng mắc hội chứng sau bại liệt càng cao. 
• Bệnh bại liệt khởi phát ở người lớn và thanh niên nên khả năng mắc hội chứng sau bại liệt cao hơn so với trẻ em. 
• Khả năng phục hồi sau đợt cấp bại liệt kém. 
• Hoạt động thể chất quá mức. 

Những triệu chứng thường gặp của bệnh

Hội chứng sau bại liệt có thể gây ra những triệu chứng, biểu hiện như sau:

• Cơ, khớp yếu và có xu hướng ngày càng đau. 
• Mệt mỏi toàn thân và kiệt sức khi tham gia các hoạt động thể chất dù nhẹ nhất. 
• Cơ bắp teo. 
• Gặp các vấn đề về nuốt hoặc thở. 
• Có hiện tượng ngưng thở khi ngủ. 
• Khả năng chịu lạnh kém. 

Phần lớn các trường hợp mắc hội chứng hậu bại liệt thường có tiến triển chậm với những triệu chứng mới theo sau các giai đoạn ổn định. 

Người bệnh xuất hiện tình trạng teo cơ bắp

Một số biến chứng nguy hiểm của bệnh

Nếu không được phát hiện và can thiệp điều trị kịp thời, bệnh có thể đe dọa đến tính mạng của người bệnh. Một số biến chứng có thể gặp khi mắc hội chứng sau bại liệt như: 

• Dễ chấn thương: Người bệnh rất dễ ngã do cơ chân yếu gây mất thăng bằng, tình trạng này có thể dẫn đến gãy xương. 
• Biến chứng suy dinh dưỡng, mất nước, viêm phổi: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc nhai nuốt do ảnh hưởng của dây thần kinh.

Hội chứng sau bại liệt tuy hiếm khi đe dọa trực tiếp đến tính mạng, nhưng những tổn thương cơ nặng nề có thể gây ra hàng loạt biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống người bệnh. Cụ thể:

• Nguy cơ té ngã và gãy xương: Yếu cơ chi dưới khiến người bệnh dễ mất cân bằng khi đi lại, làm tăng nguy cơ té ngã. Những cú ngã này có thể gây gãy xương, có thể dẫn đến các biến chứng nặng khác, thậm chí ảnh hưởng đến khả năng vận động vĩnh viễn.
• Suy dinh dưỡng, mất nước và viêm phổi: Những bệnh nhân từng mắc bại liệt hành tủy thường bị ảnh hưởng đến các dây thần kinh điều khiển chức năng nhai, nuốt. Việc ăn uống trở nên khó khăn, dễ dẫn đến tình trạng ăn uống không đủ chất, mất nước kéo dài. 
• Suy hô hấp cấp: Yếu cơ hô hấp, đặc biệt là cơ hoành và cơ ngực, làm giảm khả năng thở sâu và ho hiệu quả. Hệ quả là dịch và đờm dễ ứ đọng trong phổi, gây nhiễm trùng và suy hô hấp. 
• Loãng xương: Việc ít vận động kéo dài là yếu tố làm giảm mật độ xương, gây loãng xương ở cả nam và nữ giới. Xương trở nên giòn, dễ gãy, càng làm tăng nguy cơ chấn thương nghiêm trọng khi té ngã.

Mặc dù không trực tiếp gây tử vong, nhưng hội chứng sau bại liệt tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm có thể đe dọa đến tính mạng nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời. Vì vậy, người bệnh cần được chăm sóc toàn diện, theo dõi sát sao chức năng vận động, dinh dưỡng và hô hấp để phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm kể trên.

Suy hô hấp cấp là một trong những biến chứng của bệnh

Xem thêm:

• Virus bại liệt là gì? Con đường lây nhiễm và cách phòng tránh bệnh
  
• Bại liệt: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị
  

Phương pháp chẩn đoán và điều trị hội chứng sau bại liệt

Để có phương án điều trị phù hợp, người bệnh sẽ được chỉ định thực hiện một vài xét nghiệm liên quan. Dựa vào kết quả chẩn đoán, bác sĩ sẽ xây dựng phương pháp điều trị phù hợp theo tình trạng cá nhân của mỗi người. 

Chẩn đoán hội chứng sau bại liệt

Việc xác định hội chứng sau bại liệt chủ yếu dựa vào khai thác kỹ lưỡng tiền sử bệnh và loại trừ các nguyên nhân khác gây yếu cơ. Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm cận lâm sàng để hỗ trợ chẩn đoán chính xác:

• Điện cơ đồ (EMG): Đây là phương pháp ghi lại hoạt động điện của cơ khi nghỉ ngơi và khi co cơ, nhằm đánh giá tình trạng tổn thương thần kinh – cơ, giúp phân biệt với các bệnh lý khác.
• Chẩn đoán hình ảnh (MRI hoặc CT): Các kỹ thuật này cho phép quan sát cấu trúc não và tủy sống, từ đó phát hiện các tổn thương liên quan hoặc loại trừ các bệnh lý thần kinh khác.
• Sinh thiết cơ: Một mẫu nhỏ mô cơ sẽ được lấy để phân tích, giúp xác định nguyên nhân yếu cơ và loại trừ các bệnh cơ nguyên phát khác.
• Xét nghiệm máu: Mặc dù không đặc hiệu cho hội chứng sau bại liệt, nhưng kết quả máu có thể giúp nhận diện các bệnh lý kèm theo hoặc loại trừ các rối loạn chuyển hóa, viêm cơ…

Điện cơ đồ là một trong những phương pháp chẩn đoán phổ biến

Điều trị hội chứng sau bại liệt

Hiện nay, y học chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho hội chứng sau bại liệt. Mục tiêu chính trong điều trị là cải thiện chất lượng sống, tối ưu khả năng vận động, giảm triệu chứng và giúp người bệnh thích nghi tốt hơn với các hạn chế về thể chất. Một số biện pháp thường được áp dụng gồm:

• Tiết kiệm năng lượng: Việc sử dụng các thiết bị hỗ trợ như xe lăn, gậy tập đi, hoặc xe di chuyển có động cơ giúp giảm gánh nặng cho cơ yếu, đồng thời cho phép người bệnh nghỉ ngơi hợp lý giữa các hoạt động.
• Vật lý trị liệu: Các bài tập được thiết kế riêng nhằm duy trì sức mạnh cơ bắp mà không gây kiệt sức. Tuy nhiên, cần được giám sát để tránh làm quá sức, vì cơ đã yếu có thể tổn thương thêm nếu bị quá tải.
• Trị liệu ngôn ngữ: Đối với những trường hợp có ảnh hưởng đến các cơ vùng mặt, họng và cổ, liệu pháp ngôn ngữ giúp cải thiện khả năng phát âm và nuốt, hỗ trợ quá trình ăn uống và giao tiếp.
• Điều chỉnh giấc ngủ: Một số người bệnh có thể gặp rối loạn hô hấp trong khi ngủ như hội chứng ngưng thở khi ngủ. Bác sĩ có thể khuyến cáo thay đổi tư thế nằm, hoặc sử dụng thiết bị hỗ trợ hô hấp như CPAP để cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Dùng thuốc: Tùy vào triệu chứng cụ thể, bác sĩ có thể kê đơn các thuốc giảm đau như thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs), thuốc giãn cơ hoặc thuốc hỗ trợ thần kinh nhằm giảm cảm giác đau nhức và co cứng cơ.

Biện pháp khắc phục hội chứng bại liệt

Người mắc hội chứng sau bại liệt thường đối mặt với tình trạng suy giảm khả năng vận động và sinh hoạt hằng ngày, do đó sự hỗ trợ từ gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình chăm sóc và phục hồi. Bên cạnh đó, người bệnh cũng là yếu tố giúp cải thiện chất lượng sống. Một số biện pháp hỗ trợ tại nhà có thể áp dụng như:

• Hạn chế hoạt động: Người bệnh nên giới hạn các hoạt động không cần thiết, chỉ duy trì những sinh hoạt thiết yếu trong ngày để tránh tiêu hao quá mức. Cần tránh làm việc nặng hoặc vận động kéo dài gây mệt mỏi cơ thể.
• Giữ ấm cơ thể: Nhiệt độ lạnh có thể làm trầm trọng thêm các cơn đau cơ và gây co cứng. Vì vậy, cần giữ ấm cho người bệnh, đặc biệt trong điều kiện thời tiết lạnh
• Bố trí không gian sống an toàn: Dọn dẹp nhà cửa gọn gàng, loại bỏ các vật cản trên lối đi, đảm bảo sàn nhà khô ráo để tránh trơn trượt, té ngã. Các khu vực di chuyển thường xuyên nên được trang bị tay vịn hoặc thảm chống trượt.
• Dinh dưỡng hợp lý: Thực đơn cần đầy đủ các nhóm chất, ưu tiên thực phẩm tươi, ít chất béo bão hòa, giảm đường và hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn, nước ngọt có gas và cà phê,...
• Ngưng hút thuốc và phòng bệnh đường hô hấp: Nếu người bệnh có thói quen hút thuốc, cần được hỗ trợ để cai thuốc lá, vì đây là yếu tố làm trầm trọng thêm các bệnh lý hô hấp. Ngoài ra, cần tiêm phòng vắc xin cúm và viêm phổi định kỳ để bảo vệ hệ hô hấp.

Đảm bảo không gian sống an toàn để tránh trơn trượt

Hội chứng sau bại liệt là tình trạng suy giảm chức năng cơ thể xảy ra nhiều năm sau khi người bệnh đã hồi phục từ bại liệt. Dù không gây nguy hiểm tức thời đến tính mạng, nhưng các triệu chứng như yếu cơ, mệt mỏi, đau nhức… có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống. Việc phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách sẽ giúp người bệnh cải thiện chất lượng sống và hạn chế biến chứng.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về hội chứng sau bại liệt. Nếu Quý khách có nhu cầu thăm khám và can thiệp điều trị bệnh có thể liên hệ Bệnh viện qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.