KỸ THUẬT DỰ PHÒNG ĐỘT TỬ HIỆN ĐẠI VÀ HIỆU QUẢ NHẤT

Thời gian gần đây, đặc biệt sau sự ra đi đột ngột của ông Hoàng Nam Tiến, chủ đề đột tử và đột quỵ nhận được sự quan tâm và bàn luận rất nhiều.

Trước hết, cần phân biệt rõ:

• Đột tử (Sudden Death): đa số có nguyên nhân từ bệnh tim, do đó thuật ngữ “đột tử do tim” (Sudden Cardiac Death) được sử dụng phổ biến.
• Đột quỵ (Stroke): nguyên nhân duy nhất là tình trạng tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não, thường gọi là đột quỵ não.

TS. BS Tạ Tiến Phước - Giám đốc Trung tâm Tim mạch & Đột quỵ Quốc tế Phương Đông, Bệnh viện Đa khoa Phương Đông

Đột tử xảy ra do ngừng tim đột ngột, cái chết đến chỉ tính bằng giây - phút. Trong khi đó, đột quỵ nặng nhất là chảy máu não, trước khi dẫn đến ngừng tim, người bệnh thường trải qua giai đoạn hôn mê, phù não, rối loạn chức năng sống, và thường tử vong sau nhiều giờ.

Nguyên nhân trực tiếp gây đột tử

Hai nguyên nhân chính:

1. Nhịp nhanh thất – rung thất
2. Ngừng tim vô tâm thu

Nếu nhịp nhanh thất – rung thất không được sốc điện thành công, bệnh nhân sẽ nhanh chóng rơi vào ngừng tim vô tâm thu (trên điện tâm đồ là đường thẳng). Một số trường hợp có thể ngừng tim vô tâm thu ngay, không qua giai đoạn rung thất.

Theo phác đồ cấp cứu ngừng tuần hoàn hiện hành, có hai biện pháp chính:

• Sốc điện nếu rung thất.
• Ép tim, bóp bóng, tiêm Adrenalin tĩnh mạch nếu ngừng tim vô tâm thu.

Sốc điện là kỹ thuật phóng qua tim một dòng điện có điện thế mạnh trong thời gian cực ngắn (0,01 giây) để xóa bỏ nhịp nhanh thất – rung thất. Khi thành công, nhịp tim sinh lý sẽ phục hồi và bệnh nhân được cứu sống.

Đáng lưu ý, đa số ca đột tử tim xảy ra do rung thất, và phương pháp điều trị duy nhất hiệu quả là sốc điện. Ép tim ngoài lồng ngực không đủ để cứu sống trong tình huống này. Vì thế, tại các nước phát triển, máy sốc điện được bố trí tại nơi công cộng (nhà ga, quảng trường, nhà máy…) để kịp thời xử trí vì “thời gian vàng” cứu sống chỉ trong vòng 5 phút. Sau đó, dù có hồi sinh, bệnh nhân thường bị tổn thương não không hồi phục.

Nhận biết lâm sàng

• Nếu ngừng tim vô tâm thu: bệnh nhân thường ngã gục, bất động.
• Nếu rung thất: có thể thấy co giật tay chân, răng cắn chặt, sùi bọt mép.

Trong cả hai trường hợp, khi không có máy sốc điện, cần ép tim và hà hơi thổi ngạt ngay lập tức, liên tục cho đến khi bệnh nhân tỉnh lại, tự thở, hoặc đến khi được sốc điện thành công.

Thực trạng tại Việt Nam

Hiện nay, sốc điện chủ yếu thực hiện trong bệnh viện, với yêu cầu nhân viên y tế phải được đào tạo chuyên sâu. Điều này khiến tỷ lệ tử vong do rung thất – ngừng tim ngoài bệnh viện rất cao.

Những đối tượng nguy cơ cao gồm:

• Bệnh nhân nhồi máu cơ tim cấp.
• Suy tim sau nhồi máu cơ tim.
• Bệnh cơ tim giãn.
• Hội chứng Brugada (bất thường bẩm sinh, phát hiện qua điện tâm đồ).

Giải pháp dự phòng hiện đại: Máy phá rung tim tự động cấy vào cơ thể (AICD)

AICD – Automatic Implantable Cardioverter Defibrillator là thiết bị hiện đại, hiệu quả trong dự phòng đột tử.

• Cấu tạo: gồm thân máy (kích thước khoảng 3,5 x 4,0 cm, dày 1 cm) và điện cực.
• Cách đặt: máy được cấy dưới da, dưới xương đòn trái hoặc phải; điện cực luồn qua mạch máu gắn vào trong tim.
• Chức năng:
• Nhận cảm và phát hiện rối loạn nhịp (nhịp nhanh thất – rung thất, ngừng tim vô tâm thu).
• Khi có rung thất: máy tự động sốc điện trong buồng tim để xóa cơn.
• Khi vô tâm thu: máy phát xung điện kích thích tim co bóp, duy trì nhịp 60 lần/phút.

Như vậy, AICD có khả năng tự động xử trí cả rung thất và vô tâm thu, trong thời gian chỉ tính bằng giây – phút, tái lập nhịp tim sinh lý cho bệnh nhân.

Thành tựu tại Việt Nam

Ca cấy AICD đầu tiên ở Việt Nam được thực hiện thành công tháng 10/1998 tại Viện Tim mạch Việt Nam, Bệnh viện Bạch Mai – Hà Nội, trên bệnh nhân nam 32 tuổi bị suy tim do bệnh cơ tim giãn. Sau khi cấy máy, bệnh nhân đã nhiều lần được cứu sống qua các cơn rung thất, được ghi lại trong bộ nhớ máy. Cho đến thời điểm hiện tại, đã có hàng nghìn bệnh nhân được chỉ định và cấy máy AICD thành công.

Hiện nay, nhiều thiết bị AICD còn tích hợp chức năng máy tạo nhịp 3 buồng tim để điều trị suy tim, mang lại hiệu quả cao không chỉ trong quản lý suy tim nặng mà còn trong dự phòng đột tử tim.

Chúng tôi đã có những bệnh nhân suy tim giai đoạn cuối được cấy máy loại này, và hơn 10 năm sau, họ vẫn duy trì cuộc sống bình thường, khỏe mạnh, hạnh phúc – minh chứng cho hiệu quả vượt trội của kỹ thuật.

Kết luận

Đột tử do tim là biến cố xảy ra đột ngột, thời gian cấp cứu vô cùng ngắn ngủi. Sốc điện là biện pháp duy nhất có hiệu quả trong rung thất. Việc ứng dụng và mở rộng kỹ thuật máy phá rung tim tự động (AICD) tại Việt Nam chính là giải pháp hiện đại và hiệu quả nhất trong dự phòng đột tử tim, giúp hàng ngàn bệnh nhân có thêm cơ hội sống, trở về với cuộc sống bình thường.