Mất cân bằng điện giải: Nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị

Chất điện giải là gì?

Chất điện giải là nhóm khoáng chất mang điện tích khi hòa tan trong các dịch sinh học như máu, nước tiểu và dịch mô. Một số chất điện giải quan trọng gồm có natri, kali, canxi, magie, clorua, bicarbonat và phosphate. Những chất này được hấp thu chủ yếu từ thực phẩm và đồ uống, sau đó được cân bằng nhờ hoạt động điều hòa của gan và thận.

Chất điện giải giữ nhiều chức năng sống còn đối với cơ thể. Một số vai trò nổi bật gồm:

• Duy trì cân bằng dịch và ổn định áp suất thẩm thấu giữa các khoang tế bào, đặc biệt nhờ vai trò của natri và kali
• Hỗ trợ dẫn truyền tín hiệu thần kinh thông qua sự thay đổi nồng độ ion tại màng tế bào
• Giúp cơ tim và cơ xương co giãn nhịp nhàng nhờ sự tham gia của canxi và kali
• Góp phần điều hòa cân bằng axit bazơ thông qua bicarbonat và một số ion khác
• Ảnh hưởng trực tiếp đến huyết áp do tác động của natri lên thể tích máu

Khi nồng độ chất điện giải thay đổi vượt khỏi giới hạn bình thường, cơ thể sẽ xuất hiện rối loạn chức năng và có thể dẫn đến tình trạng mất cân bằng điện giải.

Chất điện giải là nhóm khoáng chất quan trọng đối với sức khỏe của con người

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của mất cân bằng điện giải

Nguyên nhân gây ra mất cân bằng điện giải

Cơ thể luôn cố gắng duy trì sự ổn định của nồng độ điện giải, tuy nhiên nhiều yếu tố có thể làm phá vỡ sự cân đối này. Những nguyên nhân thường gặp gồm:

• Mất dịch như nôn kéo dài, tiêu chảy, đổ mồ hôi nhiều, bỏng rộng hoặc mất máu
• Bệnh lý thận làm suy giảm khả năng điều hòa điện giải
• Rối loạn nội tiết như suy thượng thận hoặc cường giáp
• Chế độ ăn thiếu khoáng chất hoặc tiêu thụ lượng muối quá cao
• Tác dụng phụ của thuốc gồm thuốc lợi tiểu, thuốc chứa corticoid, thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc hóa trị
• Nhiễm trùng nặng, sốc hoặc các tình trạng cấp cứu khác
• Uống quá ít hoặc quá nhiều nước khiến điện giải bị cô đặc hoặc pha loãng bất thường

Những đối tượng có nguy cơ cao bị mất cân bằng điện giải

Một số yếu tố khiến nguy cơ rối loạn điện giải tăng cao gồm:

• Mất nước kéo dài trong môi trường nóng bức
• Nôn ói nhiều hoặc tiêu chảy cấp
• Bệnh thận mạn
• Rối loạn ăn uống
• Chấn thương nặng như bỏng sâu
• Bệnh lý nội tiết

Khi tình trạng nặng lên, người bệnh có thể xuất hiện thêm các biểu hiện như đau đầu, tê rần, yếu cơ toàn thân, nhịp tim bất thường hoặc cơn co giật.

Một số triệu chứng thường gặp

Khi xuất hiện mất cân bằng điện giải, cơ thể có thể biểu hiện nhiều triệu chứng khác nhau như:

• Mệt mỏi, yếu cơ, chuột rút hoặc co giật
• Tim đập nhanh hoặc rối loạn nhịp
• Buồn nôn, nôn, tiêu chảy
• Khát nhiều, khô miệng, thay đổi lượng nước tiểu
• Tê bì, rối loạn cảm giác
• Huyết áp tăng hoặc giảm bất thường
• Lú lẫn, thay đổi ý thức, thậm chí co giật trong trường hợp nặng

Trong đời sống hàng ngày, mất cân bằng điện giải có thể gây nhiều hệ lụy. Cơ bắp suy yếu, giảm sức bền, rối loạn nhịp tim, rối loạn thần kinh và rối loạn cân bằng dịch đều là những hậu quả có thể gặp. Khi mất nước do tiêu chảy hoặc nôn, cơ thể không chỉ mất nước mà còn mất nhiều ion thiết yếu, nếu không được bù kịp thời sẽ dẫn đến biến chứng nguy hiểm.

Người bệnh gặp tình trạng mệt mỏi thường xuyên

Xem thêm:

• Tăng kali máu – Những nguyên nhân ít ai nghĩ tới
  

Mất cân bằng điện giải được điều trị như thế nào?

Điều trị mất cân bằng điện giải cần được cá thể hóa, dựa trên nguyên nhân gây bệnh, mức độ nặng nhẹ và loại điện giải bị rối loạn. Mục tiêu chính là đưa nồng độ điện giải trở về giới hạn sinh lý an toàn, đồng thời xử trí nguyên nhân nền để hạn chế tái phát. Các biện pháp thường được áp dụng bao gồm:

Bổ sung hoặc loại bỏ điện giải phù hợp

Trong trường hợp thiếu hụt, người bệnh có thể được chỉ định bổ sung điện giải bằng đường uống hoặc truyền tĩnh mạch. Một số chế phẩm thường dùng như kali clorua, canxi gluconat, magiê sulfat nhằm nhanh chóng cải thiện triệu chứng và phòng biến chứng. Ngược lại, khi điện giải dư thừa, bác sĩ có thể chỉ định thuốc lợi tiểu, truyền dịch để pha loãng nồng độ trong máu hoặc lọc máu ở các trường hợp nặng.

Điều trị nguyên nhân gây rối loạn

Cần ngưng hoặc điều chỉnh liều các thuốc có khả năng gây mất cân bằng điện giải nếu có chỉ định y khoa. Song song đó là điều trị các bệnh lý nền như suy thận, đái tháo đường, rối loạn chức năng tuyến thượng thận. Trong những trường hợp nặng như mất dịch nhiều, sốc hoặc rối loạn ý thức, người bệnh cần được hồi sức tích cực tại cơ sở y tế chuyên khoa.

Điều chỉnh dịch truyền

Bác sĩ sẽ chỉ định loại dịch truyền dựa vào rối loạn natri máu và tình trạng dịch của người bệnh. Các dung dịch đẳng trương, nhược trương hoặc ưu trương được sử dụng có kiểm soát nhằm khôi phục cân bằng nội môi và tránh biến chứng thần kinh.

Bác sĩ chỉ định dịch truyền vào tình trạng bệnh

Theo dõi chặt chẽ điện giải và chức năng thận

Xét nghiệm máu và nước tiểu định kỳ giúp đánh giá đáp ứng điều trị, điều chỉnh phác đồ kịp thời và phòng ngừa nguy cơ tái phát hoặc biến chứng lâu dài.

Bên cạnh điều trị, việc phòng ngừa mất cân bằng điện giải cũng đóng vai trò rất quan trọng:

• Cần chú ý uống đủ nước, đặc biệt khi vận động nhiều, thời tiết nắng nóng hoặc khi bị sốt.
• Chế độ ăn nên cân đối, tăng cường thực phẩm giàu kali và magie như chuối, rau xanh, các loại hạt và sữa. 
• Tránh tự ý sử dụng thuốc lợi tiểu hoặc các thuốc có ảnh hưởng đến chức năng thận khi chưa có chỉ định của bác sĩ. 
• Kiểm soát tốt các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường và bệnh thận. Với những người phải dùng thuốc dài ngày hoặc có bệnh nền nên kiểm tra điện giải máu định kỳ là rất cần thiết.

Mất cân bằng điện giải là tình trạng thường gặp trong thực hành lâm sàng và có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Chủ động duy trì lối sống lành mạnh, theo dõi sức khỏe thường xuyên và thăm khám sớm khi có dấu hiệu bất thường sẽ giúp bảo vệ cơ thể và hạn chế tối đa các biến chứng nguy hiểm.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về mất cân bằng điện giải. Nếu Quý khách có bất kỳ thắc mắc nào có thể liên hệ BVĐK Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.