Nhiễm toan Ceton: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị bệnh

Nhiễm toan ceton là gì?

Nhiễm toan ceton là tình trạng máu của người bệnh tích tụ một lượng lớn các axit gọi là ceton do rối loạn chuyển hóa năng lượng. Tình trạng này thường xảy ra khi lượng đường trong máu tăng cao trong thời gian dài và cơ thể thiếu hụt insulin. 

Đây là biến chứng nguy hiểm, chủ yếu gặp ở người bệnh đái tháo đường tuýp 1 và ít phổ biến hơn ở người bệnh đái tháo đường tuýp 2. Nhiễm toan ceton có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Tuy nhiên, nếu kiểm soát đường huyết đúng cách, người bệnh hoàn toàn có thể phòng tránh và điều trị hiệu quả.

Nhiễm toan ceton là tình trạng máu tích tụ một lượng lớn các axit

Cơ chế hình thành nhiễm toan ceton

Ở người khỏe mạnh, insulin giúp vận chuyển glucose từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Khi cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc sử dụng insulin kém hiệu quả, glucose không thể đi vào tế bào, khiến cơ thể phải chuyển sang phân hủy chất béo làm nguồn năng lượng thay thế. Quá trình này tạo ra các hợp chất có tính axit gọi là ceton. 

Khi ceton tích tụ trong máu quá mức, người bệnh sẽ rơi vào tình trạng nhiễm toan ceton, đòi hỏi phải được cấp cứu y tế ngay lập tức

Nguyên nhân và yếu tố gây ra bệnh

Nhiễm toan ceton do đái tháo đường thường khởi phát khi cơ thể thiếu hụt insulin nghiêm trọng. Có 2 yếu tố thường gặp nhất làm tăng nguy cơ xuất hiện tình trạng này.

• Mắc các bệnh lý khác kèm theo: Khi đang bị bệnh, người bệnh thường ăn uống kém, khiến việc kiểm soát đường huyết trở nên khó khăn hơn. Trong trường hợp nhiễm trùng hoặc bệnh tiến triển nặng, cơ thể sẽ tăng tiết các hormone như adrenaline và cortisol. Những hormone này có tác dụng đối kháng insulin, từ đó thúc đẩy quá trình hình thành ceton và làm tăng nguy cơ nhiễm toan ceton. Viêm phổi và nhiễm trùng đường tiết niệu là các nguyên nhân phổ biến.
• Liệu pháp insulin. Người bệnh đái tháo đường được chỉ định sử dụng insulin nhưng quên tiêm, tiêm không đủ liều hoặc sử dụng sai liều đều có thể dẫn đến thiếu insulin cấp tính và gây nhiễm toan ceton.

Ngoài ra, một số yếu tố khác cũng được ghi nhận như:

• Nhồi máu cơ tim hoặc tai biến mạch máu não
• Chấn thương thể chất hoặc sang chấn tâm lý
• Lạm dụng rượu bia hay chất gây nghiện, đặc biệt là cocaine
• Sử dụng một số thuốc như: Thuốc lợi tiểu hoặc corticosteroid, viêm tụy cấp và thai kỳ.

Một số thuốc có thể là yếu tố gây ra bệnh

Xem thêm:

• Nhiễm toan lactic là gì? Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh

Triệu chứng của nhiễm toan ceton

Nhiễm toan ceton thường tiến triển âm thầm trong giai đoạn đầu. Các biểu hiện ban đầu thường gặp bao gồm:

• Cảm giác khát nước nhiều 
• Đi tiểu với tần suất tăng lên.

Khi không được can thiệp kịp thời, các triệu chứng có thể xuất hiện nhanh chóng, đôi khi chỉ trong vòng 24 giờ. Bao gồm:

• Người bệnh có thể thở nhanh và sâu
• Da và niêm mạc miệng khô
• Mặt đỏ
• Hơi thở có mùi trái cây đặc trưng
• Đau đầu
• Cứng cơ hoặc đau nhức toàn thân
• Mệt mỏi rõ rệt
• Buồn nôn và nôn 
• Đau bụng.

Trong một số trường hợp, nhiễm toan ceton là dấu hiệu đầu tiên giúp phát hiện bệnh đái tháo đường ở những người chưa từng được chẩn đoán. Các xét nghiệm máu cho thấy dấu hiệu đặc trưng như tăng đường huyết rõ rệt.

Nguy cơ nhiễm toan ceton đặc biệt cao ở người bệnh đái tháo đường tuýp 1 hoặc những người thường xuyên bỏ quên liều insulin. Tuy nhiên, tình trạng này cũng có thể xảy ra ở người mắc đái tháo đường tuýp 2 và đôi khi là biểu hiện đầu tiên của bệnh.

Chẩn đoán nhiễm toan ceton

Người bệnh cần được kiểm tra ceton khi lượng đường trong máu trên 250 mg/dL hoặc khi xuất hiện các triệu chứng tăng đường huyết như khô miệng, khát nhiều và tiểu nhiều. Một số thiết bị đo đường huyết hiện nay có khả năng đo đồng thời nồng độ ceton. Sau khi điều chỉnh giảm đường huyết, cần kiểm tra lại ceton sau khoảng 30 phút.

Khám lâm sàng kết hợp với xét nghiệm máu là phương pháp chính để chẩn đoán nhiễm toan ceton. Trong nhiều trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các xét nghiệm nhằm xác định nguyên nhân và đánh giá mức độ nặng của bệnh.

Xét nghiệm máu

• Xét nghiệm đường huyết cho thấy tình trạng tăng đường huyết do thiếu insulin khiến glucose không thể đi vào tế bào. Khi cơ thể phải phân hủy chất béo và protein để tạo năng lượng, đường huyết tiếp tục tăng cao.
• Xét nghiệm ceton giúp phát hiện sự tích tụ các axit ceton trong máu.
• Xét nghiệm khí máu động mạch cho thấy tình trạng nhiễm toan chuyển hóa khi nồng độ ceton tăng quá mức làm máu trở nên có tính axit.

Xét nghiệm máu giúp chẩn đoán bệnh

Các xét nghiệm hỗ trợ khác

Tùy tình trạng người bệnh, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm điện giải máu, chụp X quang ngực, điện tâm đồ, đo huyết áp và xét nghiệm tìm dấu hiệu nhiễm trùng nhằm hạn chế biến chứng nguy hiểm.

Phương pháp điều trị nhiễm toan ceton

Người bệnh nhiễm toan ceton cần được điều trị tại khoa cấp cứu hoặc nhập viện để theo dõi sát. Các biện pháp điều trị bao gồm bù dịch, điều chỉnh điện giải và sử dụng insulin.

• Bù dịch giúp thay thế lượng nước đã mất do tiểu nhiều, đồng thời làm loãng lượng đường dư thừa trong máu. Dịch có thể được cung cấp bằng đường uống hoặc truyền tĩnh mạch.
• Bổ sung điện giải là bước quan trọng nhằm duy trì hoạt động ổn định của tim, cơ và hệ thần kinh. Các chất điện giải như natri, kali và clorua thường bị giảm khi thiếu insulin và cần được bù qua đường tĩnh mạch.
• Insulin được truyền tĩnh mạch nhằm đảo ngược quá trình tạo ceton và hạ đường huyết. Khi đường huyết giảm xuống khoảng 200 mg/dL tương đương 11,1 mmol/L và tình trạng nhiễm toan được cải thiện, người bệnh có thể quay lại phác đồ insulin thông thường.

Ngoài ra, bác sĩ sẽ điều trị các bệnh lý nền như nhiễm trùng bằng kháng sinh phù hợp. Người bệnh được theo dõi chặt chẽ để phát hiện sớm các biến chứng nguy hiểm liên quan đến não, thận hoặc phổi. Việc xuất viện chỉ được xem xét khi người bệnh ổn định, ăn uống bình thường và các chỉ số xét nghiệm trở về mức an toàn. Trước khi ra viện, người bệnh cần được tư vấn rõ nguyên nhân gây nhiễm toan ceton và cách phòng ngừa tái phát. 

Truyền tĩnh mạch là phương pháp điều trị phổ biến

Nhiễm toan ceton là biến chứng cấp tính nghiêm trọng xảy ra khi cơ thể người bệnh đái tháo đường thiếu hụt insulin trầm trọng. Tình trạng này đặc trưng bởi tăng đường huyết, tăng ceton trong máu và nhiễm toan chuyển hóa, có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị sớm. 

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về nhiễm toan ceton. Nếu Quý khách có bất kỳ thắc mắc nào có thể liên hệ BVĐK Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.