Porphyria gan cấp tính: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Porphyria gan cấp tính là gì?

Porphyria gan cấp tính là nhóm rối loạn di truyền hiếm gặp có nguồn gốc từ gan và gây ảnh hưởng rộng rãi đến hệ thần kinh. Khi các chất độc sinh ra trong quá trình tạo heme tích tụ trong gan và đi vào máu, các dây thần kinh trong cơ thể sẽ bị tổn thương dẫn đến hàng loạt biểu hiện bất thường. Nhóm bệnh này gồm bốn thể bệnh thuộc nhóm porphyria và chiếm khoảng một nửa số thể porphyria tác động trên nhiều cơ quan khác nhau.

Cơ thể cần một chuỗi enzyme để tổng hợp heme, thành phần quan trọng của hemoglobin. Khi thiếu hụt bất kỳ enzyme nào trong chu trình tạo heme, các tiền chất porphyrin sẽ không được chuyển hóa đúng cách và tích lũy trong mô. Các hợp chất này có tính độc khi tăng cao và trong Porphyria gan cấp tính, chúng tập trung tại gan trước khi phát tán vào máu.

Porphyria gan cấp tính là một dạng rối loạn di truyền hiếm gặp

Các loại Porphyria gan cấp tính thường gặp

Mỗi thể bệnh phản ánh sự thiếu hụt của một enzyme nhất định. Các bệnh được xếp vào nhóm Porphyria gan cấp tính vì chúng bắt đầu tại gan và gây ra các đợt triệu chứng khởi phát đột ngột.

Các loại Porphyria gan cấp tính thường gặp

• Porphyria cấp tính từng đợt: Bệnh xuất hiện do đột biến ở gen HMBS dẫn đến giảm hoạt động của enzyme hydroxymethylbilane synthase, còn gọi là porphobilinogen deaminase. Đột biến có thể mới xuất hiện hoặc được di truyền theo kiểu trội.
• Porphyria Variegate: Thể bệnh này liên quan đến đột biến của gen PPOX làm giảm enzyme protoporphyrinogen oxidase. Đột biến có thể xuất hiện mới hoặc được truyền theo kiểu trội.
• Coproporphyria di truyền: Thể này là hậu quả của đột biến gen CPOX khiến enzyme coproporphyrinogen oxidase suy giảm hoạt động. Bệnh có thể mang tính gia đình hoặc phát sinh do đột biến mới.
• Porphyria do thiếu hụt ALAD: Thể bệnh hiếm gặp do đột biến gen ALAD làm giảm enzyme delta aminolevulinic acid dehydratase và được di truyền theo kiểu lặn.

Nguyên nhân gây ra Porphyria gan cấp tính

Đột biến gen là yếu tố chính gây ra bệnh nhưng không phải lúc nào cũng gây triệu chứng. Sự thay đổi hormon trong tuổi dậy thì thường là tác nhân đầu tiên kích hoạt biểu hiện bệnh. Ngoài ra, sử dụng thuốc không phù hợp, đồ uống có cồn, chế độ ăn quá ít calo hoặc các bệnh gây stress chuyển hóa cũng góp phần dẫn đến khởi phát cơn cấp.

Điểm chung của các yếu tố kích hoạt là làm tăng hoạt động tổng hợp heme tại gan. Khi gan không có đủ enzyme để xử lý các sản phẩm phụ, các tiền chất porphyrin sẽ tích tụ dần trong gan. Sau khi đạt đến một ngưỡng nhất định, các chất này sẽ tác động mạnh lên hệ thần kinh và gây triệu chứng.

Đột biến gen là nguyên nhân chính gây ra bệnh

Một số triệu chứng thường gặp khi mắc bệnh

Các biểu hiện của bệnh rất đa dạng và đôi khi khó nhận biết vì chúng xuất hiện đột ngột, mức độ nặng và không mang tính đặc hiệu. Người bệnh có thể gặp đau ở nhiều vị trí, rối loạn tiêu hóa, rối loạn nhận thức và cả phản ứng bất thường của da khi tiếp xúc ánh sáng.

Triệu chứng đau do tổn thương hệ thần kinh có thể gồm

• Đau bụng
• Đau vùng ngực
• Đau lưng
• Đau tay và chân

Các bất thường tiêu hóa có thể biểu hiện qua:

• Buồn nôn hoặc nôn
• Khó tiêu
• Táo bón
• Tiêu chảy

Triệu chứng từ hệ thần kinh trung ương:

• Căng thẳng hoặc lo âu
• Mất ngủ
• Trầm cảm
• Mê sảng
• Ảo giác
• Co giật

Người bệnh bị mất ngủ kéo dài 

Triệu chứng từ hệ thần kinh ngoại biên:

• Yếu cơ
• Tê rần hoặc ngứa râm ran
• Mệt mỏi
• Giảm cảm giác
• Liệt cơ
• Suy hô hấp.

Triệu chứng từ hệ thần kinh tự chủ:

• Tim đập nhanh
• Huyết áp tăng

Một số thể bệnh như porphyria thể rải rác hoặc coproporphyria di truyền có thể gây tổn thương da khi tiếp xúc ánh sáng. Người bệnh có thể thấy tăng nhạy cảm, nổi bọng nước, thay đổi sắc tố hoặc để lại sẹo.

Nước tiểu của bệnh nhân đôi khi chuyển màu đỏ tím do sự đào thải của tiền chất porphyrin. Tên gọi Porphyria bắt nguồn từ từ Hy Lạp mang nghĩa màu tím, liên quan đến đặc điểm này.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh

Chẩn đoán

Xác định bệnh thường khó khăn vì các triệu chứng không rõ ràng, không có triệu chứng đặc hiệu. Tuy nhiên, khi người bệnh xuất hiện đau bụng kèm theo biểu hiện từ hệ thần kinh trung ương và ngoại biên, bác sĩ có thể nghĩ đến nhóm bệnh này, gọi là bộ ba triệu chứng kinh điển.

Trong đợt cấp, xét nghiệm nước tiểu giúp phát hiện sự tăng cao của các tiền chất như PBG và ALA. Đây là xét nghiệm sàng lọc hữu ích dù không mang tính khẳng định.

Xét nghiệm di truyền là phương pháp xác định chính xác vì có thể phát hiện đột biến gen gây bệnh và đánh giá mức độ thiếu hụt enzyme. Mẫu máu hoặc mẫu nước bọt được gửi đến phòng xét nghiệm chuyên biệt để phân tích.

Điều trị

Hướng điều trị tập trung vào kiểm soát cơn cấp và hạn chế tái phát. Trong đợt cấp, bệnh nhân có thể cần nhập viện để được xử trí kịp thời.

Các biện pháp điều trị cơn cấp:

• Tiêm Hemin. Đây là biện pháp quan trọng giúp giảm sản xuất porphyrin và thường được dùng cho trường hợp nặng
• Thuốc giảm đau mạnh để kiểm soát cơn đau dữ dội
• Phenothiazine để giảm nôn và buồn nôn
• Truyền dịch giàu carbohydrate và điện giải để ngăn mất nước, bổ sung năng lượng và điều chỉnh rối loạn vi khoáng
• Thuốc chống co giật cho các trường hợp cần thiết.

Biện pháp điều trị dài hạn:

• Liệu pháp hemin dự phòng cho người có cơn cấp xảy ra thường xuyên.
• Givosiran. Thuốc này là liệu pháp gen có tác dụng giảm tạo tiền chất porphyrin và được sử dụng mỗi tháng.
• Liệu pháp hormon nếu cơn cấp liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt.
• Thuốc điều trị tăng huyết áp nếu người bệnh có huyết áp cao kéo dài.
• Ghép gan được cân nhắc cho người có nhiều cơn cấp đe dọa tính mạng và không đáp ứng với các phương pháp khác.

Điều trị bằng thuốc giúp kiểm soát các đợt cấp và hạn chế tái phát

Porphyria gan cấp tính là một rối loạn di truyền hiếm gặp bắt đầu từ gan và ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh. Bệnh thường không gây ra những triệu chứng rõ ràng nên khó chẩn đoán và điều trị. 

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về Porphyria gan cấp tính. Nếu Quý khách có bất kỳ thắc mắc nào có thể liên hệ BVĐK Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.