Siêu âm nội soi: Công nghệ hiện đại giúp chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả bệnh lý tiêu hóa

Siêu âm nội soi là gì?

Siêu âm nội soi (Endoscopic Ultrasound – viết tắt là EUS) là một kỹ thuật hiện đại kết hợp giữa nội soi tiêu hóa và siêu âm qua đầu dò gắn ở đầu ống nội soi. Nhờ đó, bác sĩ có thể vừa quan sát bên trong ống tiêu hóa (thực quản, dạ dày, tá tràng, trực tràng…), vừa dò siêu âm để nhìn xuyên thành và khảo sát các cơ quan xung quanh như tụy, gan, túi mật, ống mật, hạch lympho, tuyến thượng thận, mạch máu lớn...

Khác với nội soi thường chỉ thấy bề mặt niêm mạc, nội soi siêu âm giúp chúng ta thấy tầng sâu dưới niêm mạc và các cơ quan nằm gần ống tiêu hóa.

Vai trò của siêu âm nội soi trong chẩn đoán bệnh lý tiêu hóa

Đánh giá tổn thương dưới niêm mạc (u dưới niêm)

Khi phát hiện khối u dưới niêm mạc qua nội soi thường quy, bác sĩ không thể xác định u đó là loại gì chỉ bằng mắt thường. Nội soi siêu âm cho phép:

• Xác định rõ u phát sinh từ lớp nào trong thành ống tiêu hóa.
• Đánh giá tính chất khối u: đặc hay nang, có vôi hóa, có mạch máu đi kèm không...
• Giúp phân biệt u lành tính như lipoma, u cơ trơn, nang với các tổn thương ác tính như GIST (u mô đệm tiêu hóa), lymphoma... 

Hình ảnh siêu âm nội soi khối u ở thành ống tiêu hóa

Chẩn đoán và phân giai đoạn ung thư tiêu hóa

Siêu âm nội soi đóng vai trò then chốt trong chẩn đoán sớm và đánh giá mức độ lan rộng (giai đoạn) của nhiều loại ung thư như:

• Ung thư thực quản, dạ dày, trực tràng: đánh giá độ xâm lấn của khối u vào thành ống tiêu hóa và có hay không hạch di căn xung quanh.
• Ung thư tụy: phát hiện khối u nhỏ, thậm chí chỉ vài mm, mà siêu âm hay CT thường khó thấy được.
• Ung thư đường mật: siêu âm nội soi giúp đánh giá hạch vùng, sự xâm lấn mạch máu, gan...

Kết quả từ EUS giúp bác sĩ quyết định liệu bệnh nhân có phẫu thuật được không, có cần hóa trị trước phẫu thuật hay không.

Đánh giá bệnh lý tụy và ống mật chủ

Siêu âm nội soi là kỹ thuật ưu việt trong khảo sát các bệnh lý vùng tụy – mật:

• U tụy, viêm tụy mạn, nang tụy, tụy giả nang…
• Sỏi nhỏ trong ống mật chủ – đặc biệt khi siêu âm bụng hay CT không phát hiện được.
• Đánh giá các tổn thương dạng u hoặc hẹp bất thường ở ống mật.

Lấy mẫu mô bằng kim chọc hút dưới hướng dẫn EUS (EUS-FNA/FNB)

Khi phát hiện một khối u hoặc tổn thương nghi ngờ, bác sĩ có thể dùng kim chuyên biệt để:

• Chọc hút tế bào (FNA – Fine Needle Aspiration)
• Sinh thiết mô (FNB – Fine Needle Biopsy)

Quy trình này rất an toàn, ít biến chứng và giúp chẩn đoán xác định mà không cần phẫu thuật.

Vai trò của siêu âm nội soi trong điều trị bệnh lý tiêu hóa

Không chỉ là công cụ chẩn đoán, nội soi siêu âm còn được ứng dụng trong nhiều thủ thuật điều trị xâm lấn tối thiểu, đặc biệt ở những trường hợp không thể hoặc không cần phẫu thuật.

Dẫn lưu nang tụy, tụy giả nang, áp xe ổ bụng

Trong viêm tụy cấp, tụy có thể hình thành nang giả tụy hoặc áp xe. siêu âm nội soi giúp:

• Định vị chính xác vị trí tổn thương.
• Đặt stent dẫn lưu dịch hoặc mủ ra dạ dày/tá tràng an toàn, không cần mổ.

Giảm đau cho bệnh nhân ung thư tụy (Celiac plexus neurolysis)

Ở bệnh nhân ung thư tụy giai đoạn cuối, đau bụng rất dữ dội và khó kiểm soát. Siêu âm nội soi cho phép tiêm cồn hoặc thuốc gây tê vào đám rối thần kinh tạng để:

• Giảm đau rõ rệt.
• Giảm nhu cầu sử dụng morphin.

Dẫn lưu đường mật qua thành tá tràng hoặc dạ dày (EUS-guided biliary drainage)

Khi nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) thất bại do hẹp khít, bác sĩ có thể:

• Dẫn lưu ống mật qua thành ống tiêu hóa nhờ siêu âm nội soi, đặt stent giải áp.

Tiêm xơ điều trị các tổn thương mạch máu (như dị dạng mạch trong tiêu hóa)

Nội soi siêu âm giúp tiếp cận và tiêm xơ/thuốc cầm máu chính xác vào vị trí chảy máu hoặc tổn thương mạch, đặc biệt trong các trường hợp phức tạp, tái phát nhiều lần.

Ưu điểm vượt trội của siêu âm nội soi

• Chẩn đoán chính xác các tổn thương sâu, nhỏ, mà các phương pháp hình ảnh khác dễ bỏ sót.
• Ít xâm lấn, an toàn, hồi phục nhanh, giảm thiểu nguy cơ biến chứng so với phẫu thuật.
• Giúp phát hiện ung thư sớm và phân giai đoạn chính xác, cải thiện tiên lượng điều trị.
• Hỗ trợ sinh thiết mô chính xác với tỷ lệ biến chứng rất thấp.
• Thực hiện được các thủ thuật điều trị phức tạp mà trước đây cần mổ mở.

Những ai nên được chỉ định nội soi siêu âm?

• Người có khối u dưới niêm mạc trong dạ dày, thực quản, ruột qua nội soi thường.
• Bệnh nhân nghi ngờ ung thư tụy, ung thư dạ dày, thực quản, ống mật…
• Người có sỏi ống mật chủ, giãn ống mật không rõ nguyên nhân.
• Các trường hợp cần lấy mẫu mô từ tụy, hạch, u sâu trong ổ bụng.
• Trường hợp cần dẫn lưu tụ dịch/nang tụy, giảm đau do ung thư tụy...

Kết luận

Nội soi siêu âm là một bước tiến lớn trong lĩnh vực tiêu hóa, đóng vai trò ngày càng quan trọng trong chẩn đoán chính xác, điều trị hiệu quả và ít xâm lấn. Tại nhiều quốc gia phát triển, kỹ thuật này đã trở thành tiêu chuẩn vàng trong đánh giá bệnh lý tụy – mật – tiêu hóa và ngày càng được ứng dụng rộng rãi tại Việt Nam.

Nếu bạn hoặc người thân có triệu chứng tiêu hóa bất thường kéo dài, nghi ngờ ung thư, hoặc cần khảo sát chuyên sâu tuyến tụy, gan mật… hãy đến khám tại cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ chỉ định nội soi siêu âm khi cần.