Tâm thần phân liệt: 5 dấu hiệu nhận biết sớm có thể bạn đang bỏ qua

Tâm thần phân liệt là bệnh gì? 

Tâm thần phân liệt (Schizophrenia) là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng ảnh hưởng đến cách một người suy nghĩ, cảm nhận và hành vi. Người mắc bệnh có thể gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa thực tế và ảo tưởng, dẫn đến sự suy giảm trong khả năng hoạt động hàng ngày. 

Người bệnh gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa thực tế và ảo tưởng, dẫn đến những hành vi không bình thường

Bệnh thường xuất hiện ở cuối tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành, với nam giới thường được chẩn đoán trong độ tuổi từ 15 đến 25. Trong khi nữ giới thường được chẩn đoán ở độ tuổi từ 25 - 35. Khoảng 20% các trường hợp mắc bệnh mới xảy ra ở những người trên 45 tuổi, có xu hướng cao hơn ở nam giới. 

Bệnh tâm thần phân liệt ở trẻ em rất hiếm, nhưng vẫn có thể xảy ra. Khi bệnh xuất hiện ở trẻ em, thường nghiêm trọng và khó điều trị hơn. 

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 24 triệu người trên toàn cầu mắc tâm thần phân liệt, chiếm khoảng 0,32% dân số. 

Mặc dù nguyên nhân chính xác của tâm thần phân liệt vẫn chưa được xác định rõ, nhưng các nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường có thể đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của bệnh. 

Tiên lượng của bệnh tâm thần phân liệt 

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc can thiệp sớm trong điều trị tâm thần phân liệt có thể cải thiện khả năng hồi phục của bệnh nhân. Trong vòng 5 năm đầu sau khi xuất hiện triệu chứng, chức năng nhận thức và kỹ năng xã hội có xu hướng suy giảm đáng kể, trong khi các triệu chứng âm tính như mất động lực, thu rút xã hội có thể gia tăng theo nhiều mức độ khác nhau. Sau giai đoạn này, mức độ loạn hoạt năng có xu hướng ổn định hơn. Một số bằng chứng cho thấy khi về già, mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể giảm, đặc biệt ở nữ giới.

Bệnh tâm thần phân liệt có thể đi kèm với các rối loạn tâm thần khác, ảnh hưởng đáng kể đến tiên lượng. Nếu bệnh nhân có các triệu chứng ám ảnh cưỡng chế đi kèm, tiên lượng thường xấu hơn. Ngược lại, nếu mắc kèm rối loạn nhân cách ranh giới, khả năng kiểm soát bệnh sẽ tốt hơn. Khoảng 80% bệnh nhân sẽ trải qua ít nhất một hoặc nhiều giai đoạn trầm cảm trong suốt cuộc đời.

Tiên lượng của bệnh liên quan chặt chẽ đến việc tuân thủ điều trị, đặc biệt trong năm đầu tiên sau chẩn đoán. Về mặt thống kê, khoảng 1/3 bệnh nhân có thể đạt được sự cải thiện đáng kể và duy trì ổn định lâu dài. Một nhóm khác (1/3 bệnh nhân) có sự thuyên giảm phần nào nhưng vẫn phải đối mặt với các đợt tái phát. Trong khi đó, 1/3 bệnh nhân còn lại tiếp tục gặp phải tình trạng suy giảm chức năng nghiêm trọng và mất khả năng lao động. Chỉ khoảng 15% bệnh nhân có thể hoàn toàn hồi phục và trở lại mức độ chức năng như trước khi phát bệnh.

Phân biệt các loại tâm thần phân liệt 

Các bác sĩ chuyên khoa từng đề cập đến các loại tâm thần phân liệt khác nhau, như tâm thần phân liệt hoang tưởng và tâm thần phân liệt catatonic. Nhưng các loại này không hữu ích lắm trong việc chẩn đoán hoặc điều trị tâm thần phân liệt. Thay vào đó, các chuyên gia hiện xem tâm thần phân liệt là một phổ các tình trạng, bao gồm: 

• Rối loạn nhân cách phân liệt (nằm trong nhóm rối loạn nhân cách); 
• Rối loạn hoang tưởng; 
• Rối loạn tâm thần ngắn hạn;
• Rối loạn dạng tâm thần phân liệt: Tương tự như tâm thần phân liệt, tình trạng này là một chứng rối loạn tâm thần có ảnh hưởng đến cách hành động, suy nghĩ, trao đổi giữa người bệnh với người khác. Tuy nhiên, không giống như tâm thần phân liệt, tình trạng này chỉ kéo dài trong khoảng 1-6 tháng; 
• Rối loạn tâm thần phân liệt khác (được chỉ định hoặc không chỉ định). Chẩn đoán này có thể cho biết các biến thể bất thường của bệnh. 

Nhận biết dấu hiệu tâm thần phân liệt 

Biểu hiện của tâm thần phân liệt có liên quan đến một loạt các vấn đề về cách mọi người suy nghĩ, cảm nhận, hành xử. 

Schizophrenia là một rối loạn tâm thần ảnh hưởng đến cách một người suy nghĩ, cảm xúc và hành xử

Cụ thể:

• Ảo tưởng: Đây là khi mọi người tin vào những điều không có thật hoặc không đúng. Ví dụ, những người mắc chứng tâm thần phân liệt có thể nghĩ rằng họ đang bị làm hại hoặc bị quấy rối trong khi thực tế không phải vậy. Hoặc họ có thể cảm thấy rằng một thảm họa lớn sắp xảy ra khi điều đó không đúng. Hầu hết những người mắc hội chứng này đều bị ảo tưởng.
• Ảo giác: Triệu chứng này thường liên quan đến việc nhìn hoặc nghe thấy những thứ mà người khác không nhìn thấy. Đối với những người bị tâm thần phân liệt, những thứ này có vẻ như là thật. Ảo giác có thể xảy ra với bất kỳ giác quan nào, nhưng nghe thấy tiếng nói là phổ biến nhất. 
• Ăn nói và suy nghĩ lộn xộn: Lời nói lộn xộn gây ra suy nghĩ lộn xộn. Người mắc chứng tâm thần phân liệt có thể gặp khó khăn khi nói chuyện với người khác. Câu trả lời của người bệnh có thể không liên quan đến nội dung câu hỏi, hoặc không trả lời đầy đủ. Hiếm khi, lời nói có thể bao gồm việc ghép các từ không liên quan theo cách không thể hiểu được. Triệu chứng này còn được gọi là rối loạn ngôn từ. 
• Hành vi bất thường: Điều này có thể biểu hiện theo nhiều cách, từ sự ngớ ngẩn như trẻ con đến việc kích động vô cớ. Hành vi không tập trung tập trung vào mục tiêu, vì vậy rất khó để thực hiện nhiệm vụ. Những người mắc bệnh thường không muốn làm theo hướng dẫn. Họ di chuyển theo cách không điển hình hoặc không phù hợp với bối cảnh xã hội. Hay không di chuyển nhiều/không có phản ứng gì cả. 
• Các triệu chứng tiêu cực: Người bệnh có thể không hoạt động theo cách mà họ có thể làm trước khi bệnh khởi phát. Ví dụ, họ có thể không tắm, giao tiếp bằng mắt hoặc thể hiện cảm xúc. Họ có thể nói bằng giọng đều đều và không cảm thấy vui vẻ. Ngoài ra, họ có thể mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày, tự cách ly với xã hội và gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch. 

Các triệu chứng có thể khác nhau về loại và mức độ nghiêm trọng. Đôi khi, các triệu chứng có thể tốt hơn hoặc tệ hơn. Một số triệu chứng có thể xuất hiện mọi lúc. 

Xem thêm:

• Rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức: Bạn có đang mắc kẹt trong vòng lặp của chính mình?
  
• Rối loạn nhân cách tránh né và những hệ lụy ít ai ngờ tới
  

Nguyên nhân và yếu tố rủi ro dẫn đến bệnh tâm thần phân liệt 

Hiện vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính dẫn đến bệnh tâm thần phân liệt. Nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng sự kết hợp giữa di truyền, hoá học não và môi trường có thể đóng vai trò quan trọng. 

Những thay đổi trong một số chất hoá học não tự nhiên, bao gồm các chất dẫn truyền thần kinh được gọi là dopamine và glutamate, có thể đóng vai trò trong bệnh. Các nghiên cứu hình ảnh thần kinh cho thấy những thay đổi trong cấu trúc não và hệ thần kinh trung ương của người bệnh. Mặc dù chưa thể áp dụng những phát hiện này vào phương pháp điều trị mới, nhưng giả thuyết này cho thấy tâm thần phân liệt là một bệnh về não. 

Yếu tố rủi ro: 

• Tiền sử gia đình mắc bệnh; 
• Những trải nghiệm sống, chẳng hạn như sống trong nghèo đói, căng thẳng hoặc nguy hiểm;
• Một số vấn đề khi mang thai và sinh nở, chẳng hạn như không nhận đủ dinh dưỡng trước hoặc sau khi sinh, trẻ nhẹ cân hoặc tiếp xúc với độc tố hay virus có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ;
• Sử dụng thuốc gây thay đổi tâm trí (còn gọi là thuốc hướng thần) khi còn là thanh thiếu niên hoặc người trưởng thành trẻ tuổi. 

Biến chứng do bệnh tâm thần phân liệt gây ra 

Nếu không được điều trị sớm, bệnh có thể dẫn đến những vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của cuộc sống. 

Người bệnh thường gặp phải cảm giác cô đơn, trầm cảm và lo âu, tăng nguy cơ tự sát

Các biến chứng bao gồm: 

• Có ý định tự tử hoặc thực hiện hành vi tự tử; 
• Rối loạn lo âu và rối loạn ám ảnh cưỡng chế; 
• Trầm cảm; 
• Lạm dụng rượu hoặc các chất kích thích, hút thuốc lá; 
• Không thể đi làm hoặc đi học; 
• Liên quan tới tiền bạc và tình trạng vô gia cư; 
• Tự cách ly với xã hội; 
• Bị xâm hại; 
• Hành vi hung hăng và bạo lực. Mặc dù những người mắc bệnh có khả năng tấn công người khác nhiều hơn. 

Cách chẩn đoán và đánh giá bệnh tâm thần phân liệt 

Việc chẩn đoán và đánh giá bệnh đòi hỏi một quy trình toàn diện và kỹ lưỡng, dựa trên các tiêu chí lâm sàng và loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây ra triệu chứng tương tự.

Tiêu chuẩn chẩn đoán theo DSM-5

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần lần thứ năm (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, để chẩn đoán tâm thần phân liệt, bệnh nhân phải có ít nhất hai trong số các triệu chứng sau đây trong phần lớn thời gian của một tháng:

• Hoang tưởng
• Ảo giác
• Lời nói vô tổ chức
• Hành vi vô tổ chức hoặc căng trương lực
• Triệu chứng âm tính (như giảm biểu lộ cảm xúc, thiếu động lực)

Ít nhất một trong ba triệu chứng đầu tiên phải hiện diện. Ngoài ra, các dấu hiệu của rối loạn phải kéo dài liên tục ít nhất sáu tháng, trong đó bao gồm ít nhất một tháng với các triệu chứng hoạt động. Các triệu chứng này cũng phải gây ảnh hưởng đáng kể đến chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp của người bệnh.

Quy trình đánh giá và loại trừ

Quá trình chẩn đoán bắt đầu bằng việc thu thập bệnh sử chi tiết và thực hiện đánh giá trạng thái tâm thần. Điều này bao gồm quan sát hành vi, đánh giá suy nghĩ, cảm xúc và khả năng nhận thức của bệnh nhân. Thông tin từ gia đình, bạn bè hoặc người thân cận cũng rất quan trọng để hiểu rõ hơn về diễn biến và ảnh hưởng của triệu chứng. 

Việc loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự là bước quan trọng. Các xét nghiệm cận lâm sàng như xét nghiệm máu, chẩn đoán hình ảnh não bộ có thể được thực hiện để loại trừ các rối loạn y khoa khác hoặc tác động của chất gây nghiện. 

Sau khi chẩn đoán được xác định, việc đánh giá mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng giúp lập kế hoạch điều trị phù hợp. Mỗi triệu chứng được đánh giá trên thang điểm từ 0 (không có) đến 4 (nặng).

Các phương pháp chữa trị bệnh tâm thần phân liệt 

Điều trị bệnh tâm thần phân liệt thường bao gồm sự kết hợp giữa thuốc, liệu pháp và các kỹ thuật tự quản lý. Bao gồm:

• Thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất và thứ hai: Các loại thuốc này, bao gồm haloperidol (Haldol®), aripiprazole (Abilify®, Aristada®), olanzapine (Zyprexa®, Lyablvi®, Symbyax® và quetiapine (Seroquel®), ngăn chặn hách não sử dụng một số hóa chất nhất định để giao tiếp giữa các tế bào. Nhưng chúng có thể gây ra các tác dụng phụ như buồn ngủ, tăng cân và run rẩy, trong số những tác dụng phụ khác.
• Thuốc chống loạn thần thế hệ tiếp theo: FDA gần đây đã phê duyệt xamonline và trospium chloride (Cobenfy™), đây là loại thuốc chống loạn thần mới tác động lên thụ thể cholinergic thay vì thụ thể dopamin. Trong các thử nghiệm lâm sàng, phương pháp điều trị mới này làm giảm các triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt với hồ sơ tác dụng phụ khác. Các tác dụng phụ bao gồm buồn nôn, đau dạ dày, bí tiểu, tăng nhịp tim và táo bón.

Thuốc là phương pháp giúp giảm lo âu, ảo giác và các triệu chứng dương tính khác

• Liệu pháp tâm lý: Các phương pháp trị liệu bằng trò chuyện như liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp người bệnh đối phó và kiểm soát tình trạng của mình. Liệu pháp dài hạn cũng có thể giúp giải quyết các vấn đề thứ phát cùng với bệnh tâm thần phân liệt, chẳng hạn như lo lắng, trầm cảm hoặc các vấn đề về sử dụng chất gây nghiện.
• Liệu pháp sốc điện (ECT): Nếu các phương pháp điều trị khác không hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị ECT. Phương pháp điều trị này bao gồm sử dụng dòng điện tác động vào da đầu của bệnh nhân, sau đó kích thích một số phần nhất định của não. Sự kích thích gây ra cơn co giật ngắn, có thể giúp cải thiện chức năng não trong trường hợp bị trầm cảm nặng, kích động và các vấn đề khác. Nếu bệnh nhân thực hiện ECT thì sẽ được gây mê. Bệnh nhân sẽ ngủ trong quá trình thực hiện thủ thuật này và sẽ không cảm thấy đau.

Khám và điều trị bệnh tâm thần phân liệt tại Bệnh viện Đa khoa Phương Đông

Ths. Bác sĩ Quách Văn Ngư - chuyên gia trên 35 năm kinh nghiệm khám và điều trị các rối loạn tâm lý, tâm thần 

Hiểu được nhu cầu thăm khám chữa bệnh tâm lý đang ngày một gia tăng; BVĐK Phương Đông đã thiết lập Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe Tinh thần với chức năng thăm khám và điều trị các vấn đề về rối loạn, loạn thần như: Trầm cảm, lo âu và các vấn đề rối loạn khác.

Hệ thống thiết bị hiện đại như máy cộng hưởng từ 1.5T 16 kênh, máy chụp CT Scanner 128 dãy và máy kích thích từ trường xuyên sọ lặp lại (rTMS), trung tâm hỗ trợ hiệu quả trong việc chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm thần. Phương pháp kích thích từ trường xuyên sọ (rTMS) được áp dụng để điều trị các rối loạn như trầm cảm, rối loạn lo âu và rối loạn ám ảnh sợ, với ưu điểm không xâm lấn và giảm lệ thuộc vào thuốc.  

Bệnh nhân sẽ được thăm khám trực tiếp bởi ThS. Bác sĩ Quách Văn Ngư - Nguyên Trưởng khoa Khám bệnh, Bệnh viện Tâm thần Hà Nội. Với kinh nghiệm trên 35 năm trong lĩnh vực khám chữa các bệnh lý liên quan đến tâm thần, thần kinh.

Liên hệ ngay tới đường dây nóng: 1900 1806 hoặc đặt lịch khám để nhận sự tư vấn miễn phí.

Bệnh viện Đa khoa Phương Đông cam kết mang đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần toàn diện, với tiêu chí nhanh chóng, tận tình, hiệu quả và tiết kiệm, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.