Toan chuyển hóa là gì? Nguyên nhân gây bệnh và cách điều trị

Toan chuyển hóa là gì

Toan chuyển hóa là tình trạng cơ thể bị giảm lượng bicarbonate hoặc tăng sinh axit quá mức, dẫn đến giảm pH máu dưới ngưỡng bình thường. Người bệnh có thể xuất hiện các biểu hiện như tim đập nhanh, mệt mỏi, lú lẫn, thở nhanh và sâu.

Bicarbonate còn gọi là HCO3, là một bazơ quan trọng có chức năng trung hòa axit trong máu, giúp duy trì cân bằng pH. Chất này được hình thành từ carbon dioxide, là khí CO2, một sản phẩm sinh ra trong quá trình chuyển hóa thức ăn thành năng lượng. Khi bicarbonate bị giảm hoặc không đủ để bù trừ lượng axit sinh ra, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái toan chuyển hóa.

Toan chuyển hóa là một rối loạn của cơ thể

Nguyên nhân gây ra toan chuyển hóa

Có 4 nhóm nguyên nhân thường gặp dẫn đến toan chuyển hóa, bao gồm:

• Nhiễm toan ceton do tiểu đường kiểm soát kém: Khi cơ thể thiếu insulin, glucose không thể được sử dụng làm nguồn năng lượng. Thay vào đó, cơ thể phải phân hủy chất béo, tạo ra các thể ceton. Sự tích tụ ceton trong máu làm tăng tính axit và gây ra toan chuyển hóa.
• Nhiễm toan tăng clo huyết: Tình trạng này xảy ra khi cơ thể mất nhiều natri bicarbonate, thường gặp ở người bị tiêu chảy kéo dài, lạm dụng thuốc nhuận tràng hoặc mắc các bệnh lý tại thận. Việc tăng clo trong máu làm mất cân bằng điện giải và dẫn đến nhiễm toan.
• Nhiễm toan lactic: Là tình trạng axit lactic tích tụ quá mức trong máu do tăng sản xuất hoặc giảm chuyển hóa tại gan. Nguyên nhân thường gặp bao gồm suy gan, hạ đường huyết, nghiện rượu, nhiễm trùng nặng hoặc vận động thể lực cường độ cao kéo dài.
• Nhiễm toan ống thận: Xảy ra khi thận giảm khả năng đào thải axit dư thừa qua nước tiểu. Axit không được loại bỏ sẽ tích tụ trong máu và gây ra toan chuyển hóa.

Những triệu chứng thường gặp của người bệnh

Toan chuyển hóa có thể tiến triển âm thầm và không biểu hiện triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu. Khi bệnh trở nên nặng hơn, người bệnh có thể gặp các dấu hiệu sau:

• Tim đập nhanh và hồi hộp
• Lú lẫn, chóng mặt hoặc giảm khả năng tập trung
• Cảm giác mệt mỏi, suy nhược, yếu cơ
• Ăn uống kém, chán ăn
• Đau đầu
• Khó thở, thở nhanh và sâu
• Buồn nôn, nôn
• Hơi thở có mùi trái cây, thường gặp trong nhiễm toan ceton

Tim đập nhanh và có cảm giác hồi hộp

Xem thêm:

• Nhiễm toan lactic là gì? Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh
  

Một số biến chứng của bệnh

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, toan chuyển hóa có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Sỏi thận: Môi trường axit kéo dài tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành sỏi trong thận.
• Suy giảm chức năng thận: Nhiễm toan kéo dài có thể làm tổn thương nhu mô thận, dẫn đến suy thận mạn tính và nguy cơ suy thận giai đoạn cuối.
• Bệnh lý xương: Toan chuyển hóa làm giảm mật độ khoáng của xương, làm tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương.Chậm phát triển ở trẻ em

Ở trẻ nhỏ, tình trạng nhiễm toan kéo dài có thể ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng thể chất và phát triển toàn diện.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh

Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử bệnh lý, đặc biệt là tiểu đường, bệnh thận hoặc các triệu chứng gợi ý toan chuyển hóa như mệt mỏi, buồn nôn, khó thở, hơi thở có mùi trái cây. 

Khám tổng quát nhằm đánh giá nhịp thở, kiểu thở nhanh sâu kiểu Kussmaul, đồng thời kiểm tra chức năng tim mạch và thần kinh.

Xét nghiệm

Các xét nghiệm cận lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán bệnh, bao gồm:

• Khí máu động mạch: Đây là xét nghiệm then chốt giúp xác định pH máu, nồng độ oxy và carbon dioxide, từ đó đánh giá mức độ nhiễm toan.
• Điện giải đồ: Giúp phát hiện rối loạn điện giải và tính khoảng trống anion, là chỉ số hỗ trợ phân loại và đánh giá mức độ nặng của toan chuyển hóa.

Ngoài ra, các xét nghiệm sinh hóa máu như đường huyết, creatinin, urê, lactate, ceton máu và các xét nghiệm nước tiểu như ceton niệu, pH nước tiểu cũng thường được chỉ định để xác định nguyên nhân gây bệnh.

Điện tâm đồ đánh giá mức độ nặng của bệnh

Phương pháp điều trị

Sau khi xác định nguyên nhân, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp với từng trường hợp cụ thể. Các phương pháp thường được áp dụng gồm:

• Sử dụng natri citrat trong trường hợp toan chuyển hóa liên quan đến bệnh thận
• Truyền dịch tĩnh mạch để bù nước và điện giải
• Truyền natri bicarbonate nhằm trung hòa lượng axit dư thừa và cải thiện pH máu
• Sử dụng insulin trong nhiễm toan ceton do tiểu đường để giảm sản xuất ceton
• Loại bỏ chất độc trong các trường hợp nhiễm toan do ngộ độc aspirin, methanol hoặc ethylene glycol bằng lọc máu hoặc thuốc giải độc đặc hiệu

Toan chuyển hóa là một tình trạng nguy hiểm cần được chẩn đoán và xử trí kịp thời. Khi có dấu hiệu nghi ngờ, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị sớm, nhằm phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về toan chuyển hóa. Nếu Quý khách có bất kỳ thắc mắc nào có thể liên hệ BVĐK Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.