Viêm gan C là một bệnh truyền nhiễm do virus viêm gan C (HCV) gây ra, ảnh hưởng trực tiếp đến gan và có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm trước khi gây ra các biến chứng nghiêm trọng như xơ gan hoặc ung thư gan. Khác với viêm gan A và E, viêm gan C lây chủ yếu qua đường máu, và hiện vẫn chưa có vắc xin phòng bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có khoảng 58 triệu người mắc viêm gan C mạn tính và mỗi năm có khoảng 290.000 người tử vong vì các biến chứng liên quan đến bệnh. Tại Việt Nam, viêm gan C là một vấn đề y tế cộng đồng đáng lo ngại nhưng lại chưa được tầm soát rộng rãi do đặc điểm diễn tiến âm thầm của bệnh.
Đường lây truyền và yếu tố nguy cơ
Viêm gan C lây truyền chủ yếu qua đường máu, thông qua:
- Truyền máu hoặc các chế phẩm máu chưa được kiểm tra HCV
- Dùng chung kim tiêm, đặc biệt trong nhóm người sử dụng ma túy
- Dùng chung dao cạo, bàn chải đánh răng với người nhiễm HCV
- Quan hệ tình dục không an toàn (nguy cơ thấp nhưng có thể xảy ra)
- Lây từ mẹ sang con (khoảng 5% nếu mẹ bị nhiễm HCV mạn)
Người từng xăm mình, cạo gió, châm cứu ở nơi không đảm bảo vô khuẩn cũng có nguy cơ nhiễm bệnh. Hiện nay, nguy cơ lây qua truyền máu đã giảm đáng kể do các biện pháp sàng lọc hiện đại, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nguy cơ từ các thủ thuật y tế không an toàn.
Dấu hiệu lâm sàng
Phần lớn các trường hợp viêm gan C cấp và mạn đều không có triệu chứng rõ ràng. Người bệnh có thể mang virus trong nhiều năm mà không biết. Khi có triệu chứng, thường gặp:
- Mệt mỏi kéo dài, suy nhược
- Đau tức vùng hạ sườn phải
- Vàng da, vàng mắt (hiếm)
- Ăn uống kém, buồn nôn
- Đau khớp hoặc phát ban
Nếu không được phát hiện và điều trị, bệnh có thể tiến triển thành xơ gan, suy gan hoặc ung thư biểu mô tế bào gan (HCC).
Chẩn đoán
Để chẩn đoán viêm gan C, cần thực hiện:
- Xét nghiệm kháng thể kháng HCV (Anti-HCV): sàng lọc ban đầu
- Xét nghiệm RNA HCV (PCR): khẳng định tình trạng nhiễm hoạt động
- Định lượng tải lượng virus HCV: đánh giá mức độ nhiễm
- Genotype HCV: giúp lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp
- Đánh giá chức năng gan (ALT, AST, Bilirubin)
- FibroScan hoặc sinh thiết gan: xác định mức độ xơ gan nếu có
Điều trị
Tin vui cho người bệnh là viêm gan C hiện nay có thể chữa khỏi hoàn toàn bằng thuốc kháng virus tác động trực tiếp (DAA) với hiệu quả lên tới 95–99%. Các phác đồ hiện hành sử dụng kết hợp các thuốc như Sofosbuvir, Velpatasvir, Ledipasvir… trong thời gian từ 8 đến 12 tuần tùy trường hợp.
Nguyên tắc điều trị:
- Xác định chính xác genotype và tải lượng virus
- Loại trừ xơ gan mất bù trước điều trị
- Tuân thủ phác đồ đầy đủ, đúng thời gian
- Theo dõi tải lượng HCV RNA sau điều trị (tuần 4, 12, và 24)
Việc điều trị cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa gan mật để đảm bảo hiệu quả và an toàn.
Phòng ngừa
Hiện chưa có vắc xin phòng viêm gan C, do đó phòng ngừa chủ yếu dựa vào kiểm soát nguồn lây:
- Không dùng chung kim tiêm, vật dụng cá nhân
- Sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục
- Kiểm tra máu và các chế phẩm máu trước truyền
- Sử dụng dụng cụ vô khuẩn khi thực hiện thủ thuật
- Tăng cường tầm soát HCV ở nhóm nguy cơ cao: người từng truyền máu trước năm 1993, người sử dụng ma túy, người chạy thận nhân tạo, nhân viên y tế
- Phụ nữ mang thai nhiễm HCV cần được tư vấn theo dõi và tầm soát cho trẻ sau sinh
Tình huống thực tế và thông điệp y tế
Anh T., 45 tuổi, tình cờ phát hiện nhiễm HCV khi khám sức khỏe định kỳ. Anh không có triệu chứng gì nhưng xét nghiệm RNA HCV dương tính, tải lượng virus cao. Sau 12 tuần điều trị bằng DAA, tải lượng HCV về âm tính. Trường hợp này là minh chứng cho việc phát hiện sớm và điều trị đúng giúp ngăn ngừa xơ gan và ung thư gan.
Vì vậy, Bộ Y tế khuyến cáo người dân nên xét nghiệm tầm soát HCV ít nhất một lần trong đời, đặc biệt ở độ tuổi từ 35 trở lên hoặc có yếu tố nguy cơ.
