Cơ chế bệnh sinh bệnh não gan

Chào bạn Hoàng Lan! Cảm ơn bạn đã tin tưởng và gửi thắc mắc của mình đến Bệnh viện Đa khoa Phương Đông. Với câu hỏi của bạn, bác sĩ xin được tư vấn và giải đáp như sau:

Trong hội chứng não – gan, nhiều giả thuyết đã được đưa ra để giải thích cơ chế bệnh sinh. Tuy nhiên, giả thuyết củng cố nhiều bằng chứng nhất chính là thuyết ngộ độc amoniac. Nguyên nhân quan trọng liên quan tới tình trạng này là shunt cửa – chủ, khiến amoniac không được gan xử lý mà trực tiếp đi vào tuần hoàn hệ thống, gây độc tính cho não. 

1. Sự hình thành và chuyển hóa của amoniac 

Amoniac trong cơ thể chủ yếu được sinh ra từ đường tiêu hoá, thận và cơ vân. Trong đó, đường ruột là nguồn quan trọng nhất. Amoniac tồn tại dưới 2 dạng: 

• NH3 (amoniac tự do, không ion hoá): Dễ dàng khuếch tán qua niêm mạc ruột và thấm vào máu, có khả năng vượt qua hàng rào máu – não nên có độc tính cao.
• NH4+ (muối amoni): Ít độc hơn, không qua được hàng rào máu – não.

Ở thận, NH4+ được bài tiết ra nước tiểu trong môi trường acid. Ngược lại, khi cơ thể bị nhiễm kiềm, NH3 tự do tăng cường khuếch tán vào máu, làm nồng độ amoniac trong máu tăng cao. Trong tình trạng nhiễm acid, thận đào thải amoniac chủ yếu dưới dạng muối amoni (ví dụ NH4Cl), đóng vai trò quan trọng trong việc điều hoà cân bằng acid - base. 

2. Các con đường thải trừ amoniac của cơ thể

Cơ thể có nhiều cơ chế để loại bỏ amoniac, trong đó gan là cơ quan chính. 

• Chuyển hoá tại gan: Amoniac được biến đổi thành ure thông qua chu trình ornithine sau đó thải ra ngoài nước tiểu. 
• Chuyển hoá tại não, thận và mô cơ: Amoniac kết hợp với α-ketoglutarate tạo glutamate rồi tiếp tục gắn thêm NH3 để thành glutamine, giúp “cất giữ” amoniac tạm thời. 
• Đào thải qua thận: Ngoài bài tiết ure, thận cũng loại bỏ một lượng đáng kể amoniac trực tiếp dưới dạng NH4+. 
• Đào thải qua phổi: Một phần nhỏ amoniac có thể được loại bỏ qua hơi thở khi nồng độ trong máu tăng cao bất thường.

3. Suy chức năng gan

Suy giảm chức năng gan là nguyên nhân cốt lõi dẫn đến tăng amoniac máu và gây bệnh não gan. Khi gan không còn khả năng chuyển hóa NH3 thành urê, lượng amoniac sẽ tích tụ trong máu và gây độc cho hệ thần kinh trung ương.

Các yếu tố làm nồng độ amoniac trong máu tăng bao gồm:

Nguyên nhân ngoại sinh: ăn quá nhiều thực phẩm giàu đạm, sử dụng ma túy hoặc dung nạp các chế phẩm chứa đạm thủy phân.

Nguyên nhân nội sinh:

• Vi khuẩn đường ruột sản xuất quá nhiều amoniac, đặc biệt ở bệnh nhân suy thận, hội chứng thận hư, hoặc tiêu thụ quá nhiều protein.
• Tình trạng xuất huyết tiêu hóa, khi máu bị phân giải trong lòng ruột thành amoniac rồi hấp thụ ngược trở lại máu.
• Quá trình phân hủy đạm từ thức ăn cũng tạo ra amoniac với cơ chế tương tự.

Đặc biệt, trong trường hợp có shunt cửa – chủ, amoniac từ hệ tĩnh mạch cửa đi thẳng vào tĩnh mạch chủ, bỏ qua gan nên không được chuyển hóa thành urê. Điều này khiến nồng độ amoniac máu tăng đột ngột, từ đó thúc đẩy sự phát triển của hội chứng não – gan.

Nếu bạn còn thắc mắc hay câu hỏi nào khác, có thể liên hệ với Bệnh viện Đa khoa Phương Đông theo số hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được các bác sĩ chuyên môn tư vấn và thăm khám.