Hạ kali máu ở trẻ em: Nguyên nhân nào khiến trẻ dễ gặp phải?

Hạ kali máu ở trẻ em là gì?

Hạ kali máu ở trẻ em là tình trạng nồng độ kali trong huyết thanh thấp hơn mức bình thường, khiến cơ thể không duy trì được hoạt động điện giải và chức năng cơ bắp. Ở trẻ, giá trị kali huyết thanh bình thường dao động từ 3 – 3,5 mEq/L, tùy theo từng phòng xét nghiệm. Khi kali giảm dưới 3 mEq/L, trẻ bắt đầu có nguy cơ xuất hiện triệu chứng do rối loạn hoạt động thần kinh – cơ và tim mạch.

Tình trạng hạ kali máu không phải hiếm gặp ở bệnh nhi. Đặc biệt, tại các quốc gia có nguồn lực hạn chế, hạ kali máu mức độ nặng (kali < 2,5 mEq/L) thường xảy ra ở trẻ bị tiêu chảy mất nước, suy dinh dưỡng cấp tính, dẫn đến tăng nguy cơ biến chứng và tử vong nếu không được can thiệp kịp thời.

Hạ kali máu ở trẻ em là tình trạng nồng độ kali trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, thường dưới 3,5 mmol/L

Phân loại mức độ hạ kali máu ở trẻ em: 

• Hạ kali máu nhẹ: Nồng độ kali huyết thanh từ 3–3,4 mEq/L (mmol/L). Thường ít triệu chứng, nhưng có thể ảnh hưởng đến điện giải và khả năng hoạt động của cơ bắp nếu kéo dài. 
• Hạ kali máu vừa phải: Nồng độ kali huyết thanh từ 2,5–2,9 mEq/L (mmol/L). Trẻ có thể xuất hiện mệt mỏi, yếu cơ, táo bón hoặc nhịp tim bất thường. 
• Hạ kali máu nặng: Nồng độ kali huyết thanh < 2,5 mEq/L (mmol/L). Nguy hiểm, có thể gây tê liệt cơ, rối loạn nhịp tim đe doạ tính mạng và cần cấp cứu ngay.

Nguyên nhân khiến trẻ dễ bị hạ kali máu 

Hạ kali máu ở trẻ em xảy ra khi nồng độ kali trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, làm gián đoạn hoạt động của cơ, thần kinh và tim. Tình trạng này thường xuất phát từ sự mất cân bằng giữa lượng kali đưa vào, lượng kali thải ra và sự phân bố kali trong cơ thể. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất khiến trẻ dễ bị thiếu hụt kali.

Mất kali qua đường tiêu hóa

Đây là nguyên nhân thường gặp nhất gây hạ kali máu ở trẻ. Kali bị mất nhiều qua:

• Tiêu chảy cấp hoặc kéo dài: dịch phân có hàm lượng kali cao hơn nhiều so với các loại dịch cơ thể khác, khiến trẻ nhanh chóng rơi vào tình trạng thiếu hụt.
• Nôn ói nhiều, đặc biệt khi trẻ nôn liên tục trong thời gian dài.
• Thụt tháo hoặc rò tiêu hóa, khiến lượng dịch và điện giải bị thất thoát nhanh chóng.
• Hội chứng kém hấp thu hoặc rối loạn tiêu hóa gây mất dịch mạn tính.

Nếu không bù điện giải kịp thời, mất kali qua tiêu hóa có thể dẫn đến mất nước nặng, rối loạn nhịp tim và tăng nguy cơ tử vong ở trẻ nhỏ.

Giảm lượng kali nạp vào cơ thể

Trẻ khỏe mạnh rất hiếm khi bị hạ kali máu chỉ do ăn uống thiếu kali. Tuy nhiên, tình trạng này có thể xảy ra khi:

• Trẻ chán ăn, bỏ bú, biếng ăn kéo dài.
• Trẻ suy dinh dưỡng, không được bổ sung đầy đủ thực phẩm giàu kali (chuối, khoai lang, rau xanh…).
• Kết hợp với mất kali qua thận hoặc tiêu hóa, mức kali trong cơ thể sẽ giảm mạnh hơn.
• Trẻ bệnh nặng phải nuôi dưỡng qua ống (sonde) nhưng công thức dinh dưỡng không được bổ sung đủ kali — đây là nguyên nhân thường bị bỏ sót trong chăm sóc lâm sàng.

Trong những trường hợp kéo dài, giảm lượng kali đưa vào có thể góp phần gây mệt mỏi, yếu cơ và giảm khả năng tăng trưởng.

Mất kali qua thận do rối loạn di truyền ở ống thận

Một số trẻ mắc các bệnh lý bẩm sinh liên quan đến chức năng ống thận khiến cơ thể thải quá nhiều kali qua nước tiểu, dù lượng kali đưa vào hoàn toàn bình thường. Những rối loạn thường gặp gồm:

• Hội chứng Bartter
• Hội chứng Gitelman

Các bệnh lý này đặc trưng bởi:

• Rối loạn hấp thu natri tại ống thận
• Mất cân bằng nước và điện giải
• Tăng bài niệu
• Nhiễm kiềm chuyển hóa
• Hạ kali máu kéo dài

Ngoài ra, trẻ dùng thuốc lợi tiểu nhóm thiazid hoặc loop (furosemide) cũng có nguy cơ mất kali cao do thuốc làm tăng lượng điện giải bị đào thải qua thận.

Xem thêm:

• Hạ kali máu nguy hiểm thế nào? Dấu hiệu nhận biết sớm bạn cần biết
  

Dấu hiệu cảnh báo trẻ có nguy cơ hạ kali máu 

Hạ kali máu ở trẻ em có thể tiến triển âm thầm trong giai đoạn đầu, nhưng khi nồng độ kali giảm sâu, trẻ sẽ xuất hiện nhiều biểu hiện bất thường do ảnh hưởng lên cơ, thần kinh và nhịp tim. Phát hiện sớm những dấu hiệu này giúp phụ huynh chủ động đưa trẻ đi thăm khám trước khi xảy ra biến chứng nguy hiểm: 

Trẻ mệt mỏi, yếu cơ hoặc khó vận động

Trẻ bị bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi

Kali đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn truyền xung động thần kinh và co cơ. Khi thiếu hụt, trẻ có thể:

• Cảm thấy mệt mỏi bất thường, ít hoạt động
• Yếu cơ, khó nâng đồ vật, khó ngồi dậy hoặc đứng lên
• Đau nhức cơ, chuột rút, run cơ

Nếu tình trạng nghiêm trọng, hạ kali máu có thể gây liệt mềm tạm thời, bắt đầu ở chân và lan dần lên trên.

Rối loạn tiêu hóa kéo dài

Trẻ bị hạ kali máu có thể xuất hiện:

• Buồn nôn
• Chướng bụng
• Táo bón
• Giảm nhu động ruột

Đây là kết quả của sự suy giảm hoạt động cơ trơn đường tiêu hóa do thiếu kali.

Khát nước nhiều, tiểu nhiều hoặc tiểu đêm

Hạ kali máu ảnh hưởng đến khả năng cô đặc nước tiểu của thận, làm trẻ:

• Đi tiểu nhiều lần
• Tiểu đêm
• Khát nước liên tục
• Da khô, dấu hiệu mất nước

Trường hợp nặng có thể dẫn đến mất cân bằng điện giải toàn thân.

Thay đổi nhịp tim

Kali liên quan trực tiếp đến hoạt động điện học của tim. Khi kali giảm, trẻ có thể:

• Cảm giác tim đập nhanh, hồi hộp
• Nhịp tim bất thường
• Có dấu hiệu choáng váng, ngất

Điện tâm đồ (ECG) thường thấy sóng T dẹt, sóng U nổi bật – dấu hiệu đặc trưng của hạ kali máu.

Trẻ có bệnh nền hoặc yếu tố nguy cơ

Phụ huynh cần đặc biệt cảnh giác khi trẻ có các yếu tố sau:

• Tiêu chảy, nôn ói kéo dài
• Đang dùng thuốc lợi tiểu
• Suy dinh dưỡng, ăn uống kém
• Mắc hội chứng Bartter, Gitelman hoặc rối loạn ống thận
• Bị nhiễm toan – kiềm chuyển hóa
• Đang điều trị bệnh lý cần nuôi dưỡng qua ống (sonde)

Những nhóm trẻ này có nguy cơ mất kali cao hơn bình thường.

Cha mẹ nên làm gì khi nghi ngờ trẻ bị hạ kali máu?

Một trong những cách xử lý tốt nhất khi cha mẹ nghi ngờ trẻ bị hạ kali máu là bù nước thông qua các dung dịch bù nước đường uống. Tuy nhiên, việc bù nước phải được sử dụng bằng các dung dịch bù nước có chứa kali thì mới có thể giúp khôi phục hàm lượng kali trong cơ thể trẻ. 

Bên cạnh đó, cha mẹ cần điều chỉnh chế độ ăn của trẻ để bổ sung thêm kali. Một số thực phẩm giàu kali có thể kể đến như: 

Các thực phẩm lành mạnh mà trẻ bị hạ kali máu nên ăn

• Chuối; 
• Sữa; 
• Cam; 
• Kiwi; 
• Cà chua; 
• Rau chân vịt; 
• Dưa lưới; 
• Khoai lang, khoai tây;
• Đu đủ; 
• Bí đao; 
• Thịt gà; 
• Thịt bò;
• Các loại cá đặc biệt là cá ngừ và cá hồi; 
• Sữa và các sản phẩm từ sữa;
• Ngũ cốc nguyên cám và các sản phẩm được chế biến 100% từ bột mì nguyên cám.

Ngoài ra, cha mẹ cần hạn chế các thực phẩm có hàm lượng muối cao, bao gồm thực phẩm đóng hộp và thực phẩm chế biến sẵn. Để đảm bảo hãy tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn chi tiết hơn. 

Kết luận 

Hạ kali máu ở trẻ em không phải là vấn đề đơn lẻ mà thường xuất phát từ nhiều nguyên nhân liên quan đến dinh dưỡng, bệnh lý tiêu hoá, mất nước hoặc sử dụng nước. Việc nắm rõ những yếu tố nguy cơ giúp cha mẹ nhận biết sớm được các tình trạng bất thường, từ đó đưa trẻ đi khám và điều chỉnh lối sống phù hợp. Để phòng ngừa hiệu quả, hãy duy trì chế độ ăn uống đủ chất điện giải, theo dõi sức khỏe định kỳ và chú ý đến các dấu hiệu thay đổi trong sinh hoạt vì đây chính là chìa khoá để bảo vệ sức khỏe toàn diện của trẻ.