Rối loạn nhân cách ranh giới​: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Rối loạn nhân cách ranh giới là gì?

Rối loạn nhân cách ranh giới (tên tiếng Anh là Borderline Personality Disorder, viết tắt là BPD) là một rối loạn tâm lý ảnh hưởng đến cảm nhận của người bệnh về bản thân và người khác, gây ra khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ hàng ngày. 

Người mắc bệnh thường có những mối quan hệ không ổn định, đồng thời với tính bốc đồng và cách nhìn nhận không lành mạnh về bản thân. Sự bốc đồng có thể hiểu là trải qua những cảm xúc mạnh mẽ và hành động không suy nghĩ. 

Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường có nỗi sợ bị bỏ rơi, cô đơn. Mặc dù khao khát những mối quan hệ lâu dài nhưng vì nỗi sợ bị bỏ rơi thường dẫn đến cảm xúc thay đổi bất thường và tức giận. Từ đó, người bệnh có thể có những hành vi bốc đồng, tự gây thương tích khiến tự đẩy người khác ra xa. 

Rối loạn nhân cách ranh giới là bệnh tâm lý khiến người bệnh khó khăn trong duy trì mối quan hệ

Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách ranh giới

Tương tự các rối loạn tâm lý khác, nguyên nhân của rối loạn nhân cách ranh giới chưa được xác định rõ ràng. Ngoài các yếu tố môi trường như có chấn thương tâm lý trong quá khứ, người mắc bệnh có thể liên quan đến: 

• Di truyền học: Theo một số nghiên cứu chỉ ra rằng chứng rối loạn nhân cách có thể được di truyền hoặc liên quan đến các vấn đề sức khỏe tâm khác trong gia đình. 
• Thay đổi trong não: Một số nghiên cứu cho thấy những thay đổi trong một số vùng não có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, sự bốc đồng,... 

Bên cạnh đó, các yếu tố nguy cơ liên quan đến phát triển nhân cách bao gồm:

• Khuynh hướng di truyền: Có thể có nguy cơ cao hơn nếu người thân như cha, mẹ, anh chị em ruột cùng mắc bệnh hoặc các rối loạn tương tự. 
• Có tuổi thơ bất hạnh: Nhiều người mắc bệnh có thể bị lạm dụng tình dục hoặc thể chất hoặc bị bỏ bê trong thời thơ ấu. Hoặc bị mất hoặc rời xa cha mẹ khi nhỏ,....

Các triệu chứng mà người bệnh gặp phải

Rối loạn nhân cách ranh giới thường bị ảnh hưởng đến cách người bệnh cảm nhận về bản thân và các mối quan hệ xung quanh. Người bệnh có thể xuất hiện một vài triệu chứng như sau: 

• Có nỗi sợ bị bỏ rơi, thậm chí áp dụng các biện pháp cực đoan để tránh sự chia ly. 
• Lý tưởng hóa hóa một khoảnh khắc và đột nhiên nghĩ rằng người đó không đủ quan tâm đến mình. 
• Giai đoạn hoang tưởng khiến người bệnh căng thẳng, mất liên lạc với thực tế trong vài phút hoặc vài giờ. 
• Có những hành vi bốc đồng gây nguy hiểm như đua xe, sử dụng ma túy, chi tiêu hoang phí, quan hệ tình dục không an toàn, chấm dứt các mối quan hệ xung quanh,... 
• Đe dọa hoặc có hành vi tự tử, tự gây thương tích cho mình, thường do sợ bị chia ly hoặc từ chối. 
• Tâm trạng thay đổi thất thường như hạnh phúc mãnh liệt, khó chịu, lo lắng,... kéo dài khoảng vài giờ đến vài ngày. 
• Có cảm giác trống rỗng. 
• Tức giận dữ dội, thường xuyên mất bình tĩnh, thậm chí là đánh nhau.  

Người bệnh có thể có hành vi gây tổn thương đến chính mình

Người bệnh mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường đồng thời phải đối mặt với các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, hoặc rối loạn ăn uống. Sự đồng mắc này làm tăng mức độ phức tạp trong điều trị, đòi hỏi sự phối hợp đa chuyên ngành và cá thể hóa phương pháp tiếp cận.

Trong trường hợp xuất hiện các biểu hiện nghi ngờ mắc bệnh, đặc biệt là khi có ý tưởng tự sát hoặc hành vi gây hại cho bản thân hay người khác, điều cực kỳ quan trọng là cần tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia sức khỏe tâm thần càng sớm càng tốt. Việc đánh giá kịp thời và can thiệp phù hợp có thể tạo nên khác biệt lớn trong tiên lượng điều trị và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Xem thêm:

• Rối loạn lưỡng cực 1: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
  
• Rối loạn đa nhân cách: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách điều trị
  

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh 

Chẩn đoán rối loạn nhân cách ranh giới như thế nào?

Việc chẩn đoán rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline Personality Disorder - BPD) được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc nhà tâm lý học lâm sàng, dựa trên các tiêu chuẩn đã được xác định trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ.

Quy trình đánh giá thường bao gồm:

• Thu thập tiền sử y khoa cá nhân và gia đình, đặc biệt là các rối loạn tâm thần đã từng được chẩn đoán.
• Thảo luận chi tiết về công việc, các mối quan hệ và hoàn cảnh sống hiện tại và trong quá khứ.
• Sử dụng các bảng câu hỏi lâm sàng tiêu chuẩn để đánh giá đặc điểm nhân cách và triệu chứng tâm lý.
• Phỏng vấn lâm sàng có cấu trúc, nhằm xác định các biểu hiện đặc trưng của BPD.

Trong nhiều trường hợp, bác sĩ có thể liên hệ với người thân hoặc bạn bè gần gũi của người bệnh để thu thập thêm thông tin khách quan về hành vi và lối sống của họ.

Người bệnh được chẩn đoán dựa trên các câu hỏi lâm sàng tiêu chuẩn

Các phương pháp điều trị hiện nay

Điều trị BPD là một quá trình dài hạn, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa bệnh nhân, chuyên gia và hệ thống hỗ trợ xã hội. Mặc dù không có phương pháp điều trị nào mang lại hiệu quả tức thì, nhưng nhiều phương pháp đã được chứng minh là có hiệu quả lâu dài trong việc cải thiện chức năng và chất lượng sống.

• Tâm lý trị liệu: Đây là nền tảng chính trong điều trị BPD, với mục tiêu là giúp người bệnh hiểu rõ hơn về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của mình, từ đó điều chỉnh phản ứng và cải thiện kỹ năng đối phó.
• Liệu pháp hành vi biện chứng: Đây  là một hình thức tâm lý trị liệu được thiết kế chuyên biệt cho BPD. Liệu pháp này kết hợp giữa chấp nhận bản thân và thay đổi hành vi, với trọng tâm là: Quản lý cảm xúc mãnh liệt (kiểm soát hành vi xung động, cải thiện kỹ năng giao tiếp và quan hệ xã hội)
• Liệu pháp hành vi nhận thức: Giúp người bệnh nhận diện và thay đổi những mẫu suy nghĩ méo mó hoặc tiêu cực, từ đó ảnh hưởng tích cực đến hành vi và cảm xúc. Đây là liệu pháp hữu ích trong việc xử lý trầm cảm, lo âu và cảm giác vô vọng thường gặp ở BPD.
• Sử dụng thuốc hỗ trợ: Hiện chưa có loại thuốc nào được FDA Hoa Kỳ phê duyệt đặc hiệu cho BPD. Tuy nhiên, một số loại thuốc có thể được kê đơn để giảm nhẹ triệu chứng đi kèm như thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần kinh, thuốc ổn định khí sắc,...
• STEPPS - Chương trình huấn luyện kỹ năng: Phương pháp này kết hợp các kỹ thuật hành vi và hỗ trợ xã hội, giúp người bệnh dự đoán và quản lý cảm xúc hiệu quả hơn, nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng cường hỗ trợ từ người thân và bạn bè
• Nhập viện điều trị nội trú: Trong một số tình huống nghiêm trọng, đặc biệt khi người bệnh có nguy cơ tự sát hoặc hành vi gây hại cho bản thân, nhập viện là cần thiết để đảm bảo an toàn và ổn định tâm lý. 

Tâm lý trị liệu là phương pháp điều trị chính khi mắc rối loạn nhân cách ranh giới

Biện pháp phòng ngừa rối loạn nhân cách ranh giới

Hiện nay, chưa có biện pháp phòng ngừa tình trạng rối loạn nhân cách ranh giới hoàn toàn. Phần lớn người mắc bệnh do yếu tố di truyền, chính vì vậy việc hiểu hơn và có những biện pháp hỗ trợ điều trị phù hợp sẽ giúp cải thiện bệnh. Một số biện pháp giúp hạn chế phát sinh những hành vi tiêu cực, kiểm soát suy nghĩ và cảm xúc của bản thân bao gồm: 

• Chủ động tìm hiểu về BPD: Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp bạn có cái nhìn khách quan và bớt lo lắng.
• Xác định các tác nhân kích thích cảm xúc: Nhận diện các tình huống, cảm xúc hoặc môi trường dễ gây giận dữ, bốc đồng giúp bạn có bước chuẩn bị và ứng phó hiệu quả.
• Tham vấn chuyên gia sức khỏe tâm thần: Việc tuân thủ phác đồ điều trị được cá nhân hóa bởi bác sĩ chuyên khoa là yếu tố thiết yếu trong kiểm soát bệnh.
• Điều trị các rối loạn đi kèm: Nếu có sử dụng chất kích thích, rối loạn lo âu hay trầm cảm, cần được điều trị song song để đạt hiệu quả tối ưu.
• Xây dựng mạng lưới hỗ trợ xã hội: Sự đồng hành từ gia đình, bạn bè giúp người bệnh không cảm thấy cô lập và có thêm động lực trong quá trình điều trị.
• Thực hành kỹ năng quản lý cảm xúc: Thiền, kiểm soát nhịp thở, ghi nhật ký cảm xúc hoặc luyện tập kỹ thuật chánh niệm là những công cụ hữu ích.
• Không nên đưa ra suy đoán tiêu cực: Hạn chế việc diễn giải sai lệch về suy nghĩ hoặc hành động của người khác đối với bản thân.
• Kết nối với cộng đồng người bệnh: Chia sẻ kinh nghiệm với những người đang trải qua tình trạng tương tự giúp tăng cảm giác thấu hiểu và giảm cô lập.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn uống điều độ, ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và ổn định tâm trạng.
• Tránh tự trách bản thân: Dù BPD là một rối loạn thực thể, bạn vẫn có trách nhiệm trong việc tiếp cận điều trị và chủ động cải thiện bản thân.

Duy trì lối sống lành mạnh giúp hạn chế nguy cơ mắc bệnh

Rối loạn nhân cách ranh giới là một tình trạng tâm lý phức tạp, có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống cá nhân và xã hội của người bệnh. Dù các triệu chứng có thể gây ra nhiều khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày, nhưng điều quan trọng là BPD hoàn toàn có thể được quản lý và cải thiện thông qua các phương pháp điều trị khoa học.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về chứng rối loạn nhân cách ranh giới​. Nếu có bất kỳ triệu chứng nào tương tự như trên hoặc có nhu cầu thăm khám các bệnh tâm lý có thể liên hệ Bệnh viện Đa khoa Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.