Mùa hè là thời điểm nhiệt độ ngoài trời thường xuyên vượt ngưỡng 35–40 độ C, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, đặc biệt là ở người lớn tuổi, người lao động ngoài trời hoặc người có bệnh nền mạn tính. Trong đó, say nắng – say nóng (Heat Stroke) là một trong những cấp cứu nội khoa nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.
Bài viết này cung cấp kiến thức đầy đủ về dấu hiệu, nguyên nhân, chẩn đoán và hướng điều trị bệnh say nắng – say nóng, đồng thời hướng dẫn các biện pháp phòng bệnh hiệu quả, giúp người dân chủ động bảo vệ sức khỏe trong mùa nắng nóng.
Dấu hiệu lâm sàng
Say nắng – say nóng là tình trạng mất cân bằng điều nhiệt trầm trọng, với các biểu hiện nổi bật sau:
- Thân nhiệt tăng cao (≥ 40°C).
- Da đỏ, nóng nhưng khô do cơ thể ngừng tiết mồ hôi.
- Nhức đầu dữ dội, chóng mặt, buồn nôn hoặc nôn.
- Rối loạn ý thức: kích thích, lú lẫn, lơ mơ hoặc hôn mê.
- Thở nhanh, mạch nhanh, huyết áp tụt.
- Có thể co giật, rối loạn nhịp tim, tổn thương đa cơ quan (gan, thận, thần kinh).
Nếu không được xử lý đúng cách, người bệnh có thể tử vong trong vòng vài giờ kể từ khi khởi phát.
Say nắng là tình trạng phổ biến khi trời nóng.
Chẩn đoán
Chẩn đoán chủ yếu dựa trên lâm sàng và tiền sử tiếp xúc nhiệt độ cao. Các yếu tố cần lưu ý:
- Tiền sử làm việc, đi lại dưới trời nắng gắt, không đội nón, không uống đủ nước.
- Môi trường nóng bức, không thông gió (như trong xe ô tô, phòng kín).
- Nạn nhân thường được tìm thấy trong tình trạng mất ý thức, thân nhiệt rất cao.
Cận lâm sàng hỗ trợ:
- Công thức máu: có thể thấy tăng bạch cầu, tăng hematocrit.
- Điện giải đồ: rối loạn natri, kali.
- Xét nghiệm chức năng gan, thận: có thể thấy men gan tăng, creatinine tăng.
- CK, LDH: tăng do tiêu cơ vân.
- Khí máu động mạch: toan chuyển hóa, giảm oxy.
- Xét nghiệm đông máu: phát hiện DIC nếu có biến chứng.
Điều trị
Đây là một tình huống cấp cứu nội khoa khẩn cấp, cần xử trí ngay tại hiện trường trước khi đến bệnh viện:
Sơ cứu tại chỗ:
- Di chuyển bệnh nhân đến nơi thoáng mát, có quạt hoặc điều hòa.
- Cởi bớt quần áo, chườm khăn mát, tắm nước mát nếu có thể.
- Cho uống nước mát từng ngụm nhỏ nếu còn tỉnh táo.
- Gọi cấp cứu 115 càng sớm càng tốt.
Điều trị tại bệnh viện:
- Hạ thân nhiệt nhanh chóng: dùng thiết bị làm mát, truyền dịch lạnh tĩnh mạch, rửa dạ dày hoặc bàng quang bằng nước mát.
- Bù dịch, điện giải: NaCl 0.9%, Ringer Lactate, theo dõi sát CVP.
- Đặt ống thở – nội khí quản nếu có suy hô hấp, rối loạn tri giác.
- Điều trị biến chứng: ngừa DIC, suy gan cấp, suy thận cấp.
- Theo dõi mạch, nhiệt độ, huyết áp, điện tim, nước tiểu mỗi giờ.
Phòng bệnh
Phòng ngừa say nắng – say nóng hiệu quả bao gồm:
- Uống đủ nước mỗi ngày, kể cả khi không khát.
- Tránh ra ngoài vào thời gian nắng gắt (11h – 15h).
- Khi phải ra ngoài: đội nón rộng vành, mặc đồ sáng màu, thoáng mát.
- Nghỉ giải lao định kỳ nếu làm việc dưới nắng.
- Không để người già, trẻ nhỏ trong xe đóng kín.
- Sử dụng điều hòa đúng cách, tránh quá lạnh hoặc chênh lệch nhiệt lớn.
- Với người bệnh mạn tính: duy trì thuốc đầy đủ, tránh gắng sức dưới nắng.
Uống đủ nước mỗi ngày giúp phòng tránh say nắng hiệu quả.
Sai lầm thường gặp
- Tưởng say nắng chỉ là mệt mỏi thông thường, không đi khám sớm.
- Tự uống thuốc hạ sốt paracetamol, không có hiệu quả với say nóng.
- Tắm nước lạnh đột ngột, có thể gây sốc do co mạch.
- Không sơ cứu tại chỗ, chờ đến bệnh viện mới xử lý.
- Thiếu kiến thức về cấp cứu khi thân nhiệt tăng cao đột ngột.
