Suy gan cấp ở trẻ em: Dấu hiệu nhận biết và phác đồ điều trị

Suy gan cấp ở trẻ em là tình trạng thế nào? 

Suy gan cấp ở trẻ em xảy ra khi gan không còn khả năng thực hiện các chức năng cơ bản của nó trong một khoảng thời gian ngắn.

Suy gan cấp ở trẻ em (Acute Liver Failure in Children – ALF) là một hội chứng lâm sàng nặng, khởi phát cấp tính, đặc trưng bởi sự mất nhanh chóng và nghiêm trọng chức năng gan ở trẻ trước đó không có bệnh gan mạn tính. Tình trạng này dẫn đến rối loạn tổng hợp các yếu tố đông máu, tăng bilirubin máu, và trong nhiều trường hợp, rối loạn tri giác (bệnh não gan) — tất cả đều có thể đe dọa tính mạng trong thời gian ngắn nếu không được điều trị kịp thời.

Về mặt sinh lý bệnh, gan là cơ quan trung tâm điều hòa chuyển hóa, giải độc và tổng hợp protein thiết yếu, bao gồm cả yếu tố đông máu. Khi tế bào gan bị tổn thương hàng loạt (do virus, độc chất, thuốc hoặc rối loạn chuyển hóa), khả năng đảm nhiệm các chức năng này suy giảm đột ngột, gây ra:

• Tăng độc chất trong máu (đặc biệt là amoniac và bilirubin),
• Rối loạn đông máu do giảm tổng hợp prothrombin, fibrinogen,
• Rối loạn tri giác, phù não, và nguy cơ suy đa tạng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2023), đây là một trong những cấp cứu nội khoa nghiêm trọng nhất ở trẻ em, cần được phát hiện và điều trị sớm trong môi trường hồi sức tích cực hoặc trung tâm ghép gan.

Dấu hiệu nhận biết bệnh suy gan cấp ở trẻ em 

Tuỳ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh mà triệu chứng của từng ca bệnh suy gan cấp sẽ khác nhau. Tuy nhiên, ở giai đoạn đầu có thể giống như các triệu chứng của nhiễm virus, bao gồm đau dạ dày, mệt mỏi triền miên, ăn kém,....tình trạng này có thể diễn ra trong vòng vài ngày hoặc kéo dài đến 10 tuần. 

• Trẻ sơ sinh và <28 ngày tuổi: Triệu chứng không rõ ràng nhưng có thể phát hiện bằng biểu hiện vàng da; 
• Trẻ >28 ngày tuổi: Bệnh nhi có thể cáu kỉnh, khóc nhiều, cảm thấy khó chịu, bứt rứt liên tục hoặc có thể ngủ li bì nhiều hơn vào ban ngày so với ban đêm.
• Trẻ lớn hơn: Tức giận, khó ngủ, hay quên, bối rối, thường xuyên cảm thấy buồn ngủ, lừ đừ, tăng kích động hoặc co giật. 

Nguyên nhân dẫn đến suy gan cấp ở trẻ em 

Nguyên nhân gây suy gan cấp ở trẻ có thể được chia thành 4 nhóm chính: Nhiễm trùng, ngộ độc - thuốc, rối loạn chuyển hoá - miễn dịch, và các nguyên nhân hiếm gặp không rõ nguyên nhân. 

Nhiễm trùng (virus, vi khuẩn, ký sinh trùng)

Nhiễm trùng do virus, vi khuẩn và ký sinh trùng có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến chức năng gan, dẫn đến tình trạng suy gan

Đây chính là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt là ở trẻ dưới 5 tuổi. 

• Virus viêm gan: Gồm HAV, HBV, HCV, HEV, trong đó viêm gan A và B là nguyên nhân hàng đầu tại châu Á và Việt Nam. 
• Virus không đặc hiệu cho gan: Như Adenovirus, enterovirus, cytomegalovirus (CMV), Epstein-Barr virus (EBV), HSV (Herpes simplex virus) - thường gặp ở trẻ sơ sinh hoặc suy giảm miễn dịch. 
• Vi khuẩn và ký sinh trùng: Nhiễm Leptospira, Salmonella typhi, Mycoplasma pneumoniae hoặc Plasmodium falciparum (sốt rét ác tính) cũng có thể gây tổn thương gan lan toả. 

Nguyên nhân do thuốc và độc chất 

Nhiễm độc paracetamol (acetaminophen) là nguyên nhân hàng đầu ở các nước phát triển, chiếm khoảng 30–50% trường hợp suy gan cấp ở trẻ lớn. 

• Quá liều paracetamol (≥150 mg/kg) gây hoại tử tế bào gan trung tâm tiểu thùy.
• Ngoài ra, thuốc chống co giật (valproate, phenytoin), kháng sinh nhóm isoniazid, rifampicin, thuốc chống nấm, thuốc giảm đau NSAID và độc tố nấm Amanita phalloides (nấm tán trắng) cũng là nguyên nhân đáng chú ý.
• Một số thuốc thảo dược hoặc thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc cũng có thể gây độc cho gan ở trẻ nhỏ.

Nguyên nhân chuyển hoá và di truyền 

Những trẻ em có tiền sử gia đình mắc các bệnh lý gan di truyền có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển suy gan cấp

Ở trẻ sơ sinh, nhóm nguyên nhân này chiếm tỷ lệ cao, đặc biệt là trong 3 tháng đầu đời. 

Các rối loạn thường gặp bao gồm: 

• Rối loạn chuyển hóa đồng (Bệnh Wilson) – gây tích tụ đồng trong gan và mô. 
• Rối loạn β-oxy hóa acid béo, thiếu hụt carnitine, galactosemia, tyrosinemia typ I.
• Hội chứng Reye – do rối loạn chuyển hóa năng lượng ty thể, thường liên quan đến việc dùng aspirin khi trẻ bị nhiễm virus cúm hoặc thủy đậu.

Nguyên nhân miễn dịch, mạch máu và các nguyên nhân hiếm gặp 

• Viêm gan tự miễn (Autoimmune Hepatitis): Cơ thể tạo kháng thể tấn công tế bào gan. 
• Hội chứng HLH (Hemophagocytic Lymphohistiocytosis) – rối loạn miễn dịch gây viêm toàn thân và phá huỷ mô gan. 
• Tắc mạch gan hoặc hội chứng Budd– Chiari (tắc tĩnh mạch gan). 
• Sốc nhiễm khuẩn, suy tim, thiếu oxy kéo dài – dẫn đến hoại tử tế bào gan do thiếu máu cục bộ. 
• Khoảng 20–30% trường hợp không xác định được nguyên nhân cụ thể, được xếp vào nhóm “idiopathic ALF”

Xem thêm:

• Suy gan cấp: Nguyên nhân, biểu hiện và cách bảo vệ gan hiệu quả

Trẻ em bị suy gan cấp có nguy hiểm không? 

Câu trả lời là CÓ. Suy gan cấp ở trẻ em là một trong những cấp cứu nội khoa nghiêm trọng nhất trong nhi khoa, có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng của trẻ nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Bệnh có thể tiến triển rất nhanh, chỉ trong vài ngày đến vài tuần, khiến cho toàn bộ chức năng sống còn của gan như giải độc, chuyển hóa và tổng hợp protein đông máu bị rối loạn nghiêm trọng. 

Tỷ lệ tử vong của suy gan cấp ở trẻ em khá cao, dao động từ 40–70%, tuỳ thuộc vào nguyên nhân và mức độ can thiệp điều trị (theo WHO). Với những trường hợp không thể phục hồi chức năng gan tự nhiên, ghép gan là biện pháp duy nhất có thể cứu sống bệnh nhi. 

Phác đồ điều trị bệnh suy gan cấp ở trẻ em 

Dựa vào nguyên nhân điều trị, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất cho trẻ. Một số có thể điều trị bằng thuốc, số khác lại cần ghép gan. Cụ thể hơn: 

Dùng thuốc 

Nếu suy gan cấp xảy ra liên quan tới tim mạch hoặc do tác dụng phụ của thuốc gây nên, bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều trị cho trẻ. 

Ngoài ra, các bác sĩ cũng có thể khuyến nghị cha mẹ bé giải quyết những vấn đề về quá trình trao đổi chất trong cơ thể bằng thuốc hoặc chế độ ăn uống lành mạnh nếu chúng chưa gây nên bất kỳ thiệt hại không thể phục hồi ở trẻ. 

Ghép gan 

Khi tình trạng suy gan trở nên nghiêm trọng và không còn khả năng hồi phục, ghép gan có thể là giải pháp cuối cùng

Ghép gan là phương pháp điều trị hiệu quả, tiên tiến nhất đối với bệnh nhân bị suy gan cấp. Ngoài ra, đây cũng là sự lựa chọn duy nhất đối với những người không thể xác định rõ nguyên nhân gây suy gan. Tuy nhiên, để thực hiện phẫu thuật ghép gan, trẻ cần đạt một số yếu tố như: 

• Nguyên nhân gây bệnh. 
• Tỷ lệ ghép thành công cao.
• Số lượng cơ quan chịu ảnh hưởng. 
• Não bị tổn thương đến mức nào. 
• Khả năng não có thể hồi phục sau khi ghép gan thành công. 

Một số phương pháp điều trị khác 

• Điều trị bệnh não gan: Ngăn chặn các sản phẩm độc tố sản sinh từ gan. 
• Điều trị chứng rối loạn đông máu. 

Câu hỏi thường gặp 

• Bị suy gan cấp ở trẻ em có nguy cơ tái phát sau điều trị không?

 Sau khi điều trị, nguy cơ tái phát suy gan cấp phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng này. Nếu suy gan cấp do nhiễm virus (như viêm gan virus), trẻ có thể có nguy cơ tái phát cao hơn nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời. Ngoài ra, các yếu tố như di truyền, tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ và chế độ dinh dưỡng cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng tái phát. Do đó, việc theo dõi định kỳ và quản lý các yếu tố nguy cơ là rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ tái phát suy gan cấp ở trẻ em.

• Tiên lượng ở những trẻ bị suy gan cấp như thế nào?

 Tiên lượng ở trẻ bị suy gan cấp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm nguyên nhân gây suy gan, mức độ tổn thương gan, tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ và khả năng điều trị. Nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, nhiều trẻ có thể phục hồi hoàn toàn. Tuy nhiên, trong trường hợp tổn thương gan nặng hoặc không được điều trị kịp thời, tiên lượng có thể xấu đi, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như xuất huyết, nhiễm trùng, hoặc thậm chí tử vong. 

Kết luận

Suy gan cấp ở trẻ em không chỉ là một biến chứng y khoa nghiêm trọng mà còn là cuộc chạy đua với thời gian giữa bác sĩ và sự sống của trẻ. Việc nhận biết sớm các triệu chứng bất thường có ý nghĩa quyết định trong tiên lượng bệnh. Khi được chẩn đoán và điều trị đúng phác đồ, nhiều trường hợp trẻ có thể hồi phục hoàn toàn chức năng gan. Cha mẹ cần đặc biệt cảnh giác, đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ, đồng thời chủ động tiêm phòng viêm gan và duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý để bảo vệ gan cho trẻ.