Nhiễm toan hô hấp là gì? Nguyên nhân và cách điều trị bệnh

Toan hô hấp là gì?

Toan hô hấp là một dạng rối loạn cân bằng axit bazơ trong cơ thể, xảy ra khi khí carbon dioxide (CO2) tích tụ quá mức trong máu. Trong điều kiện sinh lý bình thường, phổi có nhiệm vụ đào thải carbon dioxide ra ngoài thông qua hoạt động hô hấp. Khi quá trình này bị suy giảm, lượng carbon dioxide tăng cao sẽ làm gia tăng nồng độ axit carbonic, từ đó khiến pH máu giảm và gây ra tình trạng toan hô hấp.

Bệnh được chia thành hai thể chính gồm toan hô hấp cấp tính và toan hô hấp mạn tính. Phân biệt hai thể bệnh này chủ yếu dựa vào mức độ bù trừ của bicarbonate trong máu.

Toan hô hấp cấp tính thường xuất hiện thứ phát sau suy hô hấp cấp. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, người bệnh có thể gặp các biến chứng nghiêm trọng như thiếu oxy máu rõ rệt, tăng kali máu, rối loạn nhịp tim, huyết động không ổn định và nguy cơ ngừng tim. Khi tình trạng tăng carbon dioxide máu trở nên nặng, lưu lượng máu não tăng lên, áp lực dịch não tủy tăng và có thể xuất hiện các dấu hiệu tăng áp lực nội sọ như phù gai thị hoặc hội chứng giả u não.

Toan hô hấp mạn tính thường gặp ở những người mắc bệnh phổi kéo dài. Ở thể bệnh này, thận sẽ tăng cường đào thải axit dưới dạng ion clorua và amoni, gây nên tình trạng hạ clo máu mang tính đặc trưng. Nếu điều chỉnh toan hô hấp mạn quá nhanh, đặc biệt ở bệnh nhân đang thở máy, thận cần khoảng 2 đến 3 ngày để thích nghi và đào thải bicarbonate, do đó người bệnh có thể xuất hiện nhiễm kiềm chuyển hóa sau giai đoạn tăng carbon dioxide máu.

Nhiễm toan hô hấp là tình trạng khí CO2 tích tụ quá nhiều trong máu

Nguyên nhân gây toan hô hấp

Nguyên nhân trực tiếp của toan hô hấp là tình trạng giảm thông khí làm cho carbon dioxide không được thải trừ đầy đủ, dẫn đến PaCO2 tăng trong máu, có thể kèm hoặc không kèm theo tăng bicarbonate. Các nhóm nguyên nhân thường gặp bao gồm:

Rối loạn liên quan đến hệ tuần hoàn và thần kinh cơ

Các bệnh lý tim mạch có thể làm giảm lưu lượng máu đến phổi, gây ứ trệ tuần hoàn và suy tim. Bên cạnh đó, các bệnh thần kinh cơ ảnh hưởng đến hoạt động của cơ hô hấp cũng làm suy giảm khả năng đào thải carbon dioxide.

Ức chế hệ thần kinh trung ương

Tình trạng nhiễm trùng, tổn thương não, sử dụng thuốc gây mê hoặc thuốc an thần có thể làm giảm độ nhạy của trung tâm hô hấp đối với carbon dioxide. Hệ quả là phản xạ hô hấp suy yếu, carbon dioxide bị giữ lại trong cơ thể, người bệnh có thể xuất hiện các biểu hiện kích thích, bồn chồn, vật vã hoặc khóc lóc bất thường.

Bệnh lý đường hô hấp và phổi

Hen phế quản, viêm phổi nặng và các tình trạng giảm thông khí phế nang trong hoặc ngoài phổi đều có thể dẫn đến tích tụ carbon dioxide, từ đó gây toan hô hấp.

Viêm phổi có thể là nguyên nhân gây ra bệnh

Các nguyên nhân khác

Phụ nữ mang thai có thể tăng sản xuất carbon dioxide do nhu cầu chuyển hóa tăng cao. Ngoài ra, xơ gan, thiếu máu nặng và cường chức năng tuyến giáp cũng là những yếu tố góp phần làm khởi phát toan hô hấp.

Triệu chứng thường gặp của toan hô hấp

Ở giai đoạn cấp tính, các dấu hiệu ban đầu thường bao gồm khó thở, đau đầu, thở khò khè, lo âu, nhìn mờ, bồn chồn và có thể xuất hiện tím đầu chi nếu tình trạng thiếu oxy đi kèm.

Khi bệnh tiến triển nặng hoặc không được điều trị, người bệnh có thể gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn như buồn ngủ nhiều, mệt mỏi, lơ mơ, mê sảng, vận động cơ không tự chủ, co giật, thay đổi tính cách và hôn mê sâu.

Toan hô hấp mạn tính thường diễn tiến âm thầm và ít biểu hiện rõ ràng. Một số dấu hiệu có thể gặp gồm suy giảm trí nhớ, rối loạn phối hợp vận động, tăng số lượng hồng cầu trong máu, tăng áp lực động mạch phổi, suy tim và buồn ngủ kèm đau đầu do hội chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn.

Xem thêm:

• Nhiễm toan lactic là gì? Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh
  

Chẩn đoán và điều trị toan hô hấp

Phương pháp chẩn đoán bệnh

Mục tiêu của các xét nghiệm chẩn đoán là đánh giá mức độ rối loạn pH, xác định mức độ nặng của tình trạng mất cân bằng axit bazơ và tìm ra nguyên nhân nền gây bệnh.

• Xét nghiệm khí máu động mạch: Khí máu giúp đo nồng độ oxy và carbon dioxide trong máu. Nồng độ carbon dioxide tăng cao là dấu hiệu quan trọng gợi ý toan hô hấp.
• Xét nghiệm điện giải: Các xét nghiệm này đánh giá nồng độ natri, kali, clorua và bicarbonate. Sự thay đổi bất thường của một hoặc nhiều điện giải thường gặp trong các rối loạn axit bazơ.
• Đánh giá chức năng phổi: Các xét nghiệm bao gồm hô hấp ký, đo thể tích phổi, đo khả năng khuếch tán khí và test gắng sức. Những phương pháp này giúp đánh giá hiệu quả thông khí, khả năng trao đổi khí và đáp ứng của phổi khi hoạt động.
• Chẩn đoán hình ảnh: Chụp X quang phổi giúp phát hiện các tổn thương ở phổi, cơ hoặc xương có liên quan. 
• Xét nghiệm bổ sung: Các xét nghiệm như công thức máu toàn bộ, xét nghiệm nước tiểu, xét nghiệm độc chất để phân biệt với các tình trạng khác như toan chuyển hóa.

Xét nghiệm máu giúp phân biệt các tình trạng khác

Phương pháp điều trị bệnh

• Điều trị toan hô hấp cấp tính: Toan hô hấp cấp tính là một cấp cứu y khoa. Nguyên tắc điều trị là xử trí nhanh nguyên nhân gây suy hô hấp, đảm bảo thông thoáng đường thở, sử dụng thuốc giãn phế quản khi cần và hỗ trợ hô hấp không xâm lấn bằng các thiết bị hỗ trợ thở phù hợp.
• Điều trị toan hô hấp mạn tính: Ở thể mạn tính, điều trị tập trung vào kiểm soát bệnh lý nền và cải thiện chức năng đường thở. Các thuốc thường được sử dụng gồm kháng sinh khi có nhiễm trùng, thuốc lợi tiểu để giảm ứ dịch, thuốc giãn phế quản, corticosteroid chống viêm và hỗ trợ thở máy trong trường hợp nặng.

Cách xử trí khi gặp toan hô hấp

Xử trí toan hô hấp phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nặng của bệnh. Trong trường hợp người bệnh rơi vào trạng thái hôn mê, cần đặt bệnh nhân ở tư thế phù hợp để cải thiện hô hấp, nới lỏng quần áo chật, theo dõi sát nhịp thở.

Nếu người bệnh không thể tự thở, cần tiến hành hỗ trợ hô hấp nhân tạo ngay để duy trì sự sống trong khi chờ đưa đến cơ sở y tế gần nhất. Đồng thời, cần gọi cấp cứu càng sớm càng tốt để bệnh nhân được tiếp cận các phương tiện hỗ trợ chuyên sâu như máy thở và điều trị 

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về nhiễm toan hô hấp. Nếu Quý khách có bất kỳ thắc mắc nào có thể liên hệ BVĐK Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.