Vi khuẩn HP gây trào ngược dạ dày là gì? Nguyên nhân và cơ chế hình thành

Vi khuẩn HP là gì? 

Vi khuẩn HP (Helicobacter pylori) là một loại trực khuẩn Gram âm, thường trú ngụ trong lớp nhầy bao phủ niêm mạc dạ dày. Loại vi khuẩn này có khả năng tiết ra enzyme urease, giúp trung hòa môi trường acid khắc nghiệt, từ đó tạo điều kiện thuận lợi để chúng tồn tại và sinh sôi.

Vi khuẩn Helicobacter pylori là một loại vi khuẩn hình xoắn, sống trong dạ dày của con người

Sự hiện diện kéo dài của vi khuẩn HP có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng cho hệ tiêu hóa. Cụ thể, chúng là nguyên nhân phổ biến dẫn đến viêm dạ dày mạn tính, vốn thường tiến triển âm thầm, ít biểu hiện rõ rệt và có thể kéo dài suốt đời nếu không được điều trị. Không chỉ dừng lại ở đó, HP còn liên quan đến các bệnh lý nguy hiểm khác như trào ngược dạ dày - thực quản, viêm loét, xuất huyết tiêu hóa và thậm chí là ung thư dạ dày.

Theo thống kê tại Việt Nam, có đến khoảng 70% dân số có kết quả dương tính với vi khuẩn HP. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp mang vi khuẩn đều phát triển thành bệnh lý dạ dày, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như cơ địa, miễn dịch và chế độ sinh hoạt.

Nhiễm vi khuẩn HP có dẫn đến trào ngược dạ dày không? 

Thực tế, Helicobacter pylori (HP) không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD). Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy tình trạng nhiễm HP vẫn có mối liên hệ nhất định và có thể ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng của GERD.

• Tạo điều kiện cho trào ngược: Khi HP xâm nhập và phát triển, chúng gây viêm niêm mạc dạ dày, thậm chí hình thành ổ loét. Các vết loét này không chỉ gây đau, đầy bụng, buồn nôn mà còn thúc đẩy hiện tượng ợ nóng, ợ chua – những triệu chứng điển hình của trào ngược.
• Làm tăng tiết acid dạ dày: HP có khả năng kích thích dạ dày sản xuất nhiều acid hơn bình thường. Lượng acid dư thừa này tạo áp lực lớn lên dạ dày, khiến dịch vị dễ bị đẩy ngược lên thực quản và gây ra biểu hiện GERD.
• Gây viêm niêm mạc thân vị: Khi vi khuẩn lan rộng tới thân vị dạ dày, chúng có thể làm viêm và suy giảm chức năng co thắt của cơ vòng thực quản dưới. Đây là yếu tố then chốt làm tăng nguy cơ dịch vị trào ngược.
• Gia tăng biến chứng: HP không chỉ làm nặng thêm tình trạng viêm loét mà còn khiến GERD dễ tái phát nhiều lần, đi kèm với các biến chứng tiêu hóa khác như viêm dạ dày, xuất huyết hay thủng ổ loét.

Tóm lại, dù HP không phải là nguyên nhân trực tiếp gây trào ngược dạ dày, nhưng sự hiện diện của vi khuẩn này lại là một yếu tố nguy cơ quan trọng, có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng và biến chứng của GERD. Việc phát hiện và điều trị HP kịp thời kết hợp cùng quản lý lối sống và chế độ dinh dưỡng khoa học sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ trào ngược cũng như bảo vệ sức khỏe đường tiêu hóa lâu dài.

Xem thêm: 

• Nhiễm khuẩn HP - Thủ phạm âm thầm gây ung thư dạ dày
• Tổng hợp các xét nghiệm trào ngược dạ dày thường gặp nhất
  

Cơ chế hình thành vi khuẩn HP gây trào ngược dạ dày 

Vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) được xem là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản (GERD). Sự ảnh hưởng của HP không chỉ dừng lại ở viêm loét dạ dày mà còn có thể thúc đẩy quá trình axit trào ngược thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Ở mỗi bệnh nhân, cơ chế này có thể xuất hiện đơn lẻ hoặc đồng thời, làm gia tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Tác động trực tiếp lên niêm mạc dạ dày: Vi khuẩn HP tồn tại trong môi trường axit nhờ enzyme urease, chất này giúp trung hòa acid quanh chúng. Khi cư trú tại niêm mạc, HP gây viêm mạn tính, làm giảm sản xuất chất nhầy bảo vệ niêm mạc và gây tổn thương tế bào. Hệ quả là lớp niêm mạc mất khả năng bảo vệ, dễ bị axit tấn công, tạo điều kiện cho hiện tượng trào ngược.

Làm suy yếu cơ vòng thực quản dưới (LES): Cơ vòng thực quản dưới (Lower Esophageal Sphincter – LES) giữ vai trò như “cánh cửa” ngăn axit dạ dày trào ngược lên thực quản. Tuy nhiên, khi bị HP tác động lâu dài, chức năng LES có thể bị rối loạn, giảm trương lực cơ hoặc đóng không kín. Điều này khiến axit dễ dàng trào ngược, gây ra các triệu chứng ợ nóng, đau rát và khó chịu.

Kích thích tăng tiết acid dạ dày: HP gây viêm niêm mạc, làm tăng tiết gastrin – hormone kích thích sản xuất acid. Khi lượng acid dư thừa được tiết ra quá mức, áp lực trong dạ dày gia tăng, từ đó làm tăng nguy cơ trào ngược acid lên thực quản.

Rối loạn vận động dạ dày: Ngoài tác động trực tiếp lên niêm mạc, HP còn ảnh hưởng đến khả năng co bóp và làm rỗng dạ dày. Khi quá trình tiêu hóa bị chậm lại, thức ăn và dịch dạ dày tích tụ gây tăng áp lực trong dạ dày. Đây là yếu tố cơ học quan trọng dẫn đến tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản.

Có thể thấy, vi khuẩn HP không chỉ gây ra loét và viêm dạ dày mà còn là tác nhân góp phần thúc đẩy GERD thông qua nhiều cơ chế phức tạp. Vì vậy, việc phát hiện và điều trị HP sớm có ý nghĩa quan trọng trong phòng ngừa biến chứng trào ngược và bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa. 

Dấu hiệu nhận biết trào ngược do HP

Thông thường, khi xét nghiệm dương tính với vi khuẩn HP, nhiều người không xuất hiện triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, ở một số trường hợp đặc biệt, người bệnh có thể gặp những biểu hiện dưới đây:

Cảm giác nóng rát ở ngực, thường được gọi là ợ nóng là triệu chứng phổ biến nhất của bệnh trào ngược

• Đau và nóng rát vùng thượng vị: Cơn đau có thể đến bất ngờ rồi biến mất, hoặc kéo dài âm ỉ trong nhiều giờ đến vài ngày, thường tăng nặng sau khi ăn no.
• Đầy hơi, chướng bụng, khó chịu: Tình trạng này xảy ra rõ rệt hơn khi ăn thực phẩm cay nóng, chiên rán nhiều dầu mỡ hay đồ uống có gas.
• Ợ chua, ợ hơi, ợ nóng: Do lượng acid dịch vị trào ngược lên thực quản, người bệnh có thể cảm thấy tức ngực, bụng căng khó chịu.
• Buồn nôn hoặc nôn mửa: Một số trường hợp xuất hiện buồn nôn ngay sau bữa ăn hoặc khi dạ dày rỗng.
• Rối loạn tiêu hóa: Phân có thể thay đổi màu sắc hoặc kết cấu bất thường, kèm cảm giác đi ngoài không ổn định.
• Hôi miệng: Axit và thức ăn trào ngược tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn gây mùi phát triển, khiến hơi thở có mùi khó chịu.

Nhận biết sớm những dấu hiệu trên giúp người bệnh có hướng thăm khám và điều trị kịp thời, tránh biến chứng do HP gây ra.

Chẩn đoán vi khuẩn HP trong trào ngược dạ dày

Để xác định nguyên nhân gây trào ngược dạ dày có liên quan đến vi khuẩn HP hay không, bác sĩ thường bắt đầu bằng việc khai thác chi tiết về triệu chứng, tần suất xuất hiện cũng như mức độ nặng nhẹ của tình trạng. Đồng thời, tiền sử bệnh lý, thói quen ăn uống, sử dụng thuốc và các yếu tố nguy cơ khác cũng được xem xét kỹ lưỡng.

Sau bước thăm khám lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều phương pháp xét nghiệm nhằm kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn HP, bao gồm:

• Xét nghiệm huyết thanh: Mẫu máu của người bệnh được lấy để tìm kháng thể chống lại HP. Phương pháp này giúp phát hiện sự tiếp xúc với vi khuẩn nhưng khó xác định tình trạng nhiễm hiện tại.
• Xét nghiệm hơi thở urease (Urea Breath Test): Người bệnh sẽ uống dung dịch chứa ure gắn đồng vị. Nếu có HP trong dạ dày, vi khuẩn sẽ phân hủy ure và tạo ra khí CO₂ đặc hiệu, được phát hiện qua máy đo chuyên dụng. Đây là kỹ thuật có độ chính xác cao, ít xâm lấn.
• Nội soi dạ dày kèm sinh thiết: Bác sĩ có thể tiến hành nội soi gây mê hoặc không gây mê tùy tình trạng bệnh nhân. Trong quá trình này, mẫu niêm mạc dạ dày được lấy để phân tích tại phòng thí nghiệm, từ đó xác định sự tồn tại của HP và mức độ tổn thương niêm mạc.
• Xét nghiệm phân: Mẫu phân được kiểm tra nhằm phát hiện kháng nguyên HP, hỗ trợ chẩn đoán tình trạng nhiễm trùng đang hoạt động.

Việc kết hợp các phương pháp trên không chỉ giúp phát hiện HP chính xác mà còn hỗ trợ đánh giá toàn diện tình trạng dạ dày – thực quản, từ đó xây dựng phác đồ điều trị phù hợp. 

Cách điều trị và kiểm soát trào ngược do vi khuẩn HP

Việc điều trị trào ngược do vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) cần được cá thể hóa dựa trên mức độ nhiễm khuẩn, triệu chứng và tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh. Bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ phù hợp, đồng thời người bệnh có thể kết hợp thêm các biện pháp chăm sóc tại nhà để hỗ trợ quá trình hồi phục.

Điều trị bằng thuốc

Điều trị trào ngược do vi khuẩn HP thường sử dụng liệu pháp kháng sinh kết hợp với thuốc ức chế tiết axit

• Kháng sinh: Phác đồ diệt HP thường bao gồm 1–2 loại kháng sinh như amoxicillin, clarithromycin hoặc metronidazol nhằm loại bỏ vi khuẩn gây bệnh.
• Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Giúp giảm tiết acid dạ dày, hỗ trợ làm lành niêm mạc dạ dày và thực quản. Một số thuốc phổ biến: omeprazole, lansoprazole.
• Thuốc kháng histamin H2: Có tác dụng giảm tiết acid, điển hình như ranitidine, famotidine.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Sucralfate hoặc hợp chất chứa bismuth giúp tạo lớp màng bảo vệ niêm mạc, giảm tổn thương do acid.

Thay đổi lối sống và chế độ sinh hoạt

• Tránh các thực phẩm dễ gây trào ngược như đồ cay, chua, chiên rán nhiều dầu mỡ, cà phê, rượu bia.
• Ăn thành nhiều bữa nhỏ thay vì ăn quá no một lúc.
• Kê cao gối khi ngủ để hạn chế acid trào ngược lên thực quản.
• Không nằm ngay sau khi ăn, nên chờ tối thiểu 2–3 giờ sau bữa chính.
• Giữ cân nặng hợp lý và tránh mặc đồ quá chật gây áp lực lên ổ bụng.

Phẫu thuật

Khi điều trị nội khoa (thuốc và thay đổi lối sống) không mang lại hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật. Trong đó, Nissen fundoplication là phương pháp phổ biến: phần trên dạ dày sẽ được quấn quanh cơ vòng thực quản dưới nhằm tăng cường chức năng chống trào ngược.

Kết luận

Tóm lại, vi khuẩn HP không chỉ dừng lại ở việc gây viêm loét dạ dày mà còn có thể tác động đến cơ chế vận động và tiết dịch của dạ dày, từ đó làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày – thực quản. Việc nhận diện sớm sự hiện diện của vi khuẩn HP và hiểu rõ cơ chế hình thành bệnh sẽ giúp người bệnh có phương án thăm khám, điều trị kịp thời, hạn chế biến chứng nguy hiểm.