Liệt nửa người khiến người bệnh gần như mất khả năng vận động ở một bên cơ thể, từ đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, khả năng tự chăm sóc và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, ít ai biết rằng tập luyện phục hồi chức năng đúng cách chính là yếu tố quyết định tốc độ hồi phục, thậm chí giúp người bệnh lấy lại tới 70–80% khả năng vận động nếu can thiệp sớm. Trong bài viết này sẽ tập trung vào những bài tập thiết thực, dễ áp dụng và được chuyên gia phục hồi chức năng khuyến nghị, giúp người bệnh có thêm giải pháp hỗ trợ phục hồi hiệu quả tại nhà hoặc tại cơ sở y tế.
Các bài tập phục hồi cho người liệt nửa người
Quá trình phục hồi chức năng cho người liệt nửa người cần được triển khai theo từng giai đoạn, dựa trên phác đồ cá nhân hoá và thực hiện từ bài tập đơn giản đến nâng cao. Việc luyện tập cần có sự hướng dẫn của kỹ thuật viên và sự kiên trì của người bệnh để tối ưu khả năng phục hồi vận động. Dưới đây là tổng hợp những bài tập quan trọng nên được áp dụng trong quá trình hồi phục.
Các bài tập thụ động
Đây là nhóm bài tập phù hợp với giai đoạn đầu, khi người bệnh chưa thể tự vận động hoặc cơ bắp còn yếu. Mục tiêu giúp ngăn ngừa co rút, duy trì biên độ vận động khớp và hạn chế cứng khớp.
Cách thực hiện: Người chăm sóc hoặc kỹ thuật viên hỗ trợ di chuyển các khớp ở tay và chân bên liệt bằng các động tác nhẹ nhàng như gấp – duỗi – xoay khớp. Các thao tác cần chậm rãi, đúng tầm vận động và không gây đau.
Bài tập thở sâu và thư giãn
Bài tập hít thở sâu dành cho người bệnh
Bài tập này giúp cải thiện chức năng hô hấp, giảm nguy cơ viêm phổi ứ đọng do nằm lâu, đồng thời giúp người bệnh thư giãn và giảm lo âu.
Cách thực hiện: Người bệnh hít sâu vào bằng mũi, giữ hơi 2–3 giây (hoặc lâu hơn tùy thể trạng), sau đó thở ra nhẹ nhàng. Có thể kết hợp xoa bóp vùng ngực để tăng hiệu quả giãn cơ và hỗ trợ thông khí.
Bài tập vận động tay và chân
Khi người bệnh đã bắt đầu có thể tự cử động chi liệt, cần khuyến khích tập sớm để tăng sức cơ và cải thiện phối hợp vận động.
Cách thực hiện:
- Người bệnh nằm ngửa, cố gắng tự nâng cánh tay hoặc chân bên liệt lên khỏi mặt giường.
- Nếu gặp khó khăn, người chăm sóc hỗ trợ nâng nhẹ theo khả năng.
- Khi biên độ vận động đã tốt hơn, có thể tăng độ khó bằng cách thêm trợ lực hoặc tập trung vào một số nhóm cơ quan trọng để phòng ngừa liệt cứng.
Bài tập chân và ngón chân
Mục tiêu là tăng sức cơ chân, kích thích tuần hoàn và hỗ trợ phục hồi khả năng đứng – đi lại.
Cách thực hiện: Người bệnh thực hiện động tác gập duỗi cổ chân và vận động các ngón chân. Người chăm sóc có thể hỗ trợ bằng cách xoa bóp, kích thích nhẹ vùng cẳng chân để tăng lưu thông máu.
Bài tập tay và ngón tay
Mô tả các bài tập luyện tay và ngón tay cho người bị liệt nửa người
Nhóm bài tập này rất quan trọng để phục hồi chức năng cầm nắm, kỹ năng sinh hoạt hằng ngày và độc lập trong chăm sóc bản thân.
Cách thực hiện: Người bệnh cố gắng nắm – mở bàn tay, cầm các vật dụng nhẹ như bóng mềm hoặc khăn. Trường hợp yếu nhiều, có thể dùng tay lành hỗ trợ tay liệt để tăng khả năng vận động.
Bài tập ngồi dậy và giữ thăng bằng
Bài tập này giúp cải thiện thăng bằng thân mình, chuẩn bị cho giai đoạn đứng và đi lại.
Cách thực hiện: Ban đầu, người chăm sóc hỗ trợ người bệnh ngồi dậy. Khi quen dần, người bệnh cố gắng tự ngồi và giữ thăng bằng trong thời gian dài hơn. Đây là bước quan trọng để cải thiện khả năng kiểm soát thân mình.
Xem thêm:
Bài tập đứng và đi lại
Khi sức cơ và khả năng thăng bằng đã cải thiện, người bệnh có thể bắt đầu tập đứng và đi.
Cách thực hiện:
- Tập đứng với sự hỗ trợ của người chăm sóc hoặc khung tập đi.
- Khi đứng vững, người bệnh thực hành đi từng bước nhỏ, chậm rãi, có trợ đỡ nếu cần. Việc duy trì các bài tập này giúp tăng khả năng di chuyển độc lập và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Các bài tập hỗ trợ nhai, nuốt và giao tiếp
Người liệt nửa người thường bị ảnh hưởng ở các cơ vùng mặt, gây khó nhai, khó nuốt hoặc khó nói. Các bài tập sẽ được thiết kế phù hợp theo mức độ tổn thương và tình trạng từng bệnh nhân.
- Tập nhai kẹo cao su;
- Tập uống nước theo mức độ kiểm soát;
- Tập phát âm, luyện giọng.
Một số bài tập phục hồi chức năng khác
Tập vật lý trị liệu dành cho người bệnh
Tùy theo diễn tiến phục hồi, người bệnh có thể được chỉ định thêm:
- Vật lý trị liệu;
- Hoạt động trị liệu (Occupational therapy);
- Ngôn ngữ trị liệu;
- Các bài tập vận động chức năng nâng cao.
Những can thiệp này giúp tối ưu khả năng hồi phục, tăng sự linh hoạt và hỗ trợ người bệnh sớm hòa nhập cuộc sống.
Kết hợp xoa bóp và bấm huyệt
Xoa bóp – bấm huyệt mang lại nhiều lợi ích như:
- Tăng tuần hoàn máu;
- Giảm co cứng và đau nhức cơ;
- Ngăn ngừa teo cơ;
- Kích hoạt hệ thần kinh;
- Giúp bệnh nhân thư giãn, giảm căng thẳng.
Người chăm sóc có thể xoa bóp nhẹ nhàng tay chân, vùng cạnh cột sống hoặc cơ mặt bằng các động tác day – xoa – ấn đều đặn để duy trì hiệu quả lâu dài.
Lợi ích của các bài tập phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người
Phục hồi chức năng không chỉ đơn thuần là “tập vật lý trị liệu”. Đây là một quá trình toàn diện, có cơ sở khoa học và được thiết kế riêng cho từng người bệnh, nhằm hỗ trợ khôi phục những chức năng thể chất, tinh thần, nhận thức và khả năng hòa nhập xã hội đã bị suy giảm. Các chương trình tập luyện được xây dựng dựa trên mức độ tổn thương, khả năng vận động còn lại và mục tiêu phục hồi của từng bệnh nhân.
Đối với người bị liệt nửa người, các bài tập phục hồi chức năng mang lại rất nhiều lợi ích quan trọng như:
- Khôi phục sức mạnh và khả năng vận động: Giúp người bệnh cải thiện trương lực cơ, tăng tầm vận động của chi liệt, lấy lại thăng bằng và phối hợp vận động. Nhờ đó, người bệnh có thể tự di chuyển và thực hiện sinh hoạt hằng ngày mà không phải phụ thuộc hoàn toàn vào người khác.
- Giảm biến chứng do bất động lâu ngày: Việc tập luyện thường xuyên giúp hạn chế co cứng cơ, teo cơ, cứng khớp, loét tỳ đè và nguy cơ viêm phổi ứ đọng – những biến chứng phổ biến ở người liệt nửa người.
- Tăng cường tuần hoàn và ổn định các chỉ số sức khỏe: Các nhóm bài tập phù hợp giúp thúc đẩy lưu thông máu, cải thiện chức năng tim – phổi và hỗ trợ kiểm soát huyết áp, từ đó giảm nguy cơ huyết khối hoặc tăng huyết áp.
- Cải thiện khả năng tái hòa nhập cộng đồng: Khi chức năng vận động được phục hồi, người bệnh có thể trở lại với sinh hoạt xã hội, tham gia các hoạt động phù hợp và nâng cao chất lượng cuộc sống.
- Tác động tích cực tới sức khỏe tinh thần: Phục hồi chức năng giúp người bệnh vượt qua cảm giác tự ti, bi quan. Việc thấy bản thân tiến bộ từng ngày tạo động lực, tăng sự tự tin và cải thiện sức khỏe tâm lý.
- Giảm gánh nặng chăm sóc cho gia đình và xã hội: Khi khả năng tự chăm sóc được nâng cao, người bệnh giảm bớt sự phụ thuộc, giúp người thân đỡ vất vả và giảm chi phí chăm sóc dài hạn.
Kết luận
Phục hồi sau liệt nửa người không phụ thuộc vào một phương pháp duy nhất mà là sự kết hợp giữa điều trị y khoa và tập luyện đúng – đủ – đều đặn. Những bài tập được giới thiệu trong bài không chỉ hỗ trợ lấy lại khả năng vận động mà còn giúp người bệnh cải thiện tinh thần, giảm nguy cơ biến chứng và rút ngắn thời gian phụ thuộc vào người chăm sóc. Điều quan trọng là người bệnh và gia đình cần kiên trì, tập theo hướng dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu và theo dõi tiến triển thường xuyên.
