Động mạch đốt sống: Chức năng, cấu trúc và cách bảo vệ

Động mạch đốt sống là gì?

Động mạch đốt sống là bộ phận quan trọng trong hệ thống mạch máu cổ, có chức năng vận chuyển máu giàu oxy từ tim lên não và tủy sống cổ. Mỗi người có hai động mạch đốt sống nằm ở hai bên cột sống cổ, phát triển từ động mạch dưới đòn.

Động mạch đốt sống đảm nhiệm việc vận chuyển máu giàu oxy từ tim lên não, tủy sống cổ

Từ đây hai động mạch sẽ chạy dọc theo lỗ ngang các đốt sống cổ, hợp nhất tại vùng cầu não để hình thành nên động mạch nền. Đây cũng là cấu trúc chính để cung cấp máu cho thân não, tiểu não, phần trên tủy sống và vùng sau não.

Hệ thống này kết hợp với động mạch cảnh trong tạo nên vòng nối mạch máu ở nền não, giúp quá trình lưu thông máu diễn ra ổn định ngay cả khi nhánh bị tắc nghẽn hoặc tổn thương. Nhờ đó, cấu trúc này được coi như là nguồn sống của não bộ và tủy sống, duy trì hoạt động của hệ thần kinh trung ương.

Chức năng và cấu trúc giải phẫu

Ước tính, động mạch đốt sống cung cấp khoảng 20% lượng máu cho não, 80% còn lại do động mạch cảnh chịu tránh nhiệm. Ngoài ra nhánh lớn động mạch tiểu não sau dưới hỗ trợ vùng não thực hiện chức năng giữ thăng bằng, phối hợp vận động, ngôn ngữ và thị giác.

Dựa vào vị trí trên cột sống cổ, có thể phân động mạch đốt sống thành 4 đoạn sau:

• V1 (đoạn trước lỗ ngang) bắt nguồn từ động mạch dưới đòn, chạy phía sau động mạch cảnh ở cổ.
• V2 (đoạn trong lỗ ngang) đi song song với tĩnh mạch và dây thần kinh đốt sống, đi vào lỗ ngang đốt sống C6 và ra khỏi lỗ ngang đốt sống C2 nằm ngay dưới hộp sọ.
• V3 (đoạn ngoài màng cứng) uốn cong quanh phần trên đốt sống C1 rồi đi vào hộp sọ.
• V4 (đoạn trong màng cứng) là đoạn bên trong hộp sọ, nơi hai động mạch trái và phải hợp lại tạo thành động mạch nền.

Chức năng và cấu trúc giải phẫu của hệ thống động mạch đốt sống

Phân loại các dạng tổn thương

Tổn thương động mạch đốt sống được chia thành hai nhóm chính dựa theo nguyên nhân, bao gồm chấn thương và tổn thương tự phát:

• Do chấn thương va đập mạnh vùng đầu, cổ như tai nạn giao thông, té ngã mạnh, bị siết cổ, chèn ép bởi gai xương hoặc mỏm khớp bị tổn thương.
• Tổn thương thứ phát thường xảy ra khi thành mạch máu bị yếu bẩm sinh, bệnh lý nền như tách thành động mạch, xơ vữa động mạch, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, đái tháo đường.

Phân loại dạng tổn thương động mạch theo nguyên nhân

Cả hai dạng tổn thương này đều có thể làm suy giảm, tắc nghẽn dòng máu lên não, gây thiếu máu cục bộ, rối loạn tiền định, chóng mặt, đột quỵ. Vậy nên cần được phát hiện sớm, can thiệp xử trí kịp thời và đúng cách.

Bệnh lý liên quan thường gặp

Xơ vữa động mạch là một trong những bệnh lý thường gặp, xuất hiện do sự tích tụ mỡ và cholesterol quá mức trong lòng động mạch đốt sống. Nếu tình trạng này tiến triển, mất kiểm soát, người bệnh có thể đối diện với nguy cơ khác là hẹp động mạch đốt sống.

Bệnh lý này kéo dài dẫn đến hình thành cục máu động, thiếu máu não thoáng quá hoặc thiếu máu tuần hoàn hệ sống nền. Đây đều là những biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng đời sống cá nhân.

Xơ vữa động mạch là bệnh lý liên quan thường gặp

Một số bệnh lý khác mà bạn có thể gặp phải như:

• Tách thành động mạch cổ xảy ra khi lớp trong của thành động mạch bị rách do chấn thương hoặc thành mạch yếu.
• Hội chứng cung thủ tương đối hiếm gặp, xảy ra khi một phần xương phát triển bất thường chèn ép lên động mạch đốt sống và làm giảm lưu lượng máu lên não.

Cách chăm sóc và bảo vệ động mạch đốt sống

Để bảo vệ sức khỏe hệ mạch máu, ngăn ngừa nguy cơ hẹp động mạch đốt sống, mỗi cá nhân cần chủ động xây dựng lối sống khoa học, lành mạnh thông qua những gợi ý y tế dưới đây:

• Thể dục thể thao đều đặn mỗi ngày, ít nhất 30 - 60 phút để cải thiện lưu thông máu và tăng độ dẻo dai cho mạch máu.
• Ưu tiên các loại thực phẩm tốt cho tim mạch như chất xơ, đạm từ các loại cá béo. Tránh tiêu thụ các loại đồ ăn giàu chất béo bão hóa, muối, đồ ngọt để ngăn xơ vữa động mạch.
• Giữ cân nặng hợp lý, trong ngưỡng BMI cho phép để phòng ngừa tình trạng tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa mỡ máu.
• Kiểm soát chặt chẽ các bệnh lý mạn tính như tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, từ đó duy trình hoạt động lưu thông máu ổn định và giảm tổn thương thành mạch.
• Ngưng hút thuốc lá do chất nicotin trong khói thuốc có thể làm tổn thương nội mạc mạch máu, gia tăng tình trạng xơ vữa và hẹp động mạch đốt sống.

Phương pháp chăm sóc và phòng ngừa tổn thương

Ngoài duy trì lối sống lành mạnh, bạn cũng cần chú ý kiểm tra sức khỏe định kỳ để bảo vệ toàn diện sức khỏe động mạch đốt sống. Trong trường hợp phát hiện dấu hiệu bất thường sẽ kịp thời can thiệp, xử trí phòng tránh biến chứng nguy hiểm.

Kết luận

Động mạch đốt sống là cấu trúc trọng yếu trong công tác nuôi dưỡng và bảo vệ hệ thần kinh trung ương hoạt động ổn định. Nếu mạch máu này chịu tổn thương hoặc bị hẹp lòng mạch, người bệnh sẽ phải đối mặt với loạt triệu chứng khó chịu như mất thăng bằng, chóng mặt, nguy hiểm hơn có thể đột quỵ.