Hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ - Cách nhận biết và điều trị

Bàn chân bẹt là gì?

Ở những trẻ bình thường, vòm bàn chân của bé luôn có một khoảng trống nhỏ khi đứng thẳng. Cũng bởi vậy mà bàn chân đã được nâng cao hơn một chút. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, vòm bàn chân hoạt động giống như một chiếc lò xo để hỗ trợ việc đi lại, chạy nhảy và phân bố trọng lượng cơ thể. Cấu trúc vòm sẽ là yếu tố quyết định bước chân và tư thế đi của một người.

Hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ được xem là một dị tật bẩm sinh

Vậy bàn bàn chân bẹt là gì? Hiện tượng này còn có tên gọi khác là bàn chân phẳng, đây là tình trạng một người không có vòm bàn chân hoặc có nhưng rất thấp. Bàn chân bẹt thường khiến phần gan bàn chân lõm vào trong mỗi lúc đi và đứng. Bởi vậy mà mũi bàn cùng bị hướng ra bên ngoài khi di chuyển.

Các dạng bàn chân bẹt

Có 3 dạng bàn chân bẹt được các nhà nghiên cứu phát hiện ra là:

• Bàn chân bẹt linh hoạt: Là dạng bàn chân bẹt phổ biến nhất, thường không gây đau và xảy ra từ khi còn nhỏ tuổi. Vòm bàn chân không mất đi hoàn toàn mà sẽ xuất hiện khi người bệnh nhấc chân lên khỏi mặt đất.
• Bàn chân bẹt cứng: Đây là tình trạng khởi phát khi gân gót chân kết nối với phần xương gót chân và cơ bắp ở chân lại với nhau. Trong trường hợp kết nối quá chặt, người bệnh có thể bị đau khi đi hoặc chạy. Ngoài ra, bàn chân bẹt cứng cũng khiến gót chân nâng lên cao hơn khi di chuyển.
• Rối loạn chức năng gân chày sau: Dạng bàn chân bẹt này xuất hiện ở những người trưởng thành. Nguyên nhân là do gân kết nối cơ bắp chân và mặt trong của mắt cá chân do một nguyên nhân nào đó mà bị tổn thương, sưng hoặc rách. Lúc này, vòm bàn chân không nhận được sự hỗ trợ cần thiết, khiến chúng bị tiêu biến đi và gây đau đớn bên trong bàn chân và mắt cá chân.

Trẻ bị bàn chân bẹt có nguy hiểm không?

Bàn chân bẹt ở trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi là hiện thường bình thường, do lúc này vòm bàn chân của bé vẫn chưa phát triển hoàn thiện. Hầu hết trẻ em sẽ bắt đầu phát triển vòm bàn chân từ khi lên 3 tuổi.

Tuy nhiên, ở một số trẻ hiện tượng bàn chân bẹt lại không tự khỏi. Đây là tình trạng mà các bậc phụ huynh tuyệt đối không được chủ quan.

Trẻ bị bàn chân bẹt cần khắc phục ngay để không để lại di chứng về sau

Thông thường, những trẻ có bàn chân bẹt thường đi lại rất khó khăn. Bởi phần cạnh chân trong của bàn chân (tức vòm chân) có xu hướng áp uống mặt đất. Tình trạng này diễn ra trong thời gian dài sẽ khiến bàn chân bị biến dạng. Lúc này, khi vận động mạnh, chạy nhảy hoặc chơi thể thao, trẻ sẽ rất dễ bị té hoặc chấn thương vì bàn chân đã không đủ linh động khi chạm đất. Đáng chú ý, khi gót chân bị vẹo ra ngoài khi tiếp đất, chân bị đổ vào trong khiến khớp cổ chân và cả khớp gối cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Bàn chân bẹt ở trẻ sẽ trở nên nguy hiểm hơn nếu như không ba mẹ được phát hiện và điều trị kịp thời. Những di chứng mà tình trạng này có thể để lại gồm:

• Làm biến dạng xương, khớp: Bàn chân nếu như có cấu tạo quay sấp quá mức, hoặc gót chân bị vẹo ra ngoài theo thời gian sẽ làm thay đổi toàn bộ cấu trúc xương chi dưới. Cụ thể là cẳng chân xoay vào trong và đầu gối cũng di chuyển dần vào bên trong. Đây chính là hiện tượng biến dạng xương và khớp gây mất thẩm mỹ, ảnh hưởng đến khả năng di chuyển.
• Lệch trục xương sống: Khiến trẻ đau nhức liên tục và kéo dài tại cột sống, lưng và cổ.
• Làm xuất hiện cấu trúc bất thường ở ngón chân cái, chẳng hạn như ngón cái bị đẩy về phía trỏ làm đau gót chân, viêm cân gan chân.
• Dáng đi của trẻ trở nên xấu đi, bước chân chậm và nặng nề.
• Trẻ tự ti, mất tự tin trong giao tiếp do dáng đi, đứng dị dạng, mất thăng bằng.

Nguyên nhân gây chứng bàn chân bẹt

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng bàn chân bẹt thường là do yếu tố di truyền. Cụ thể:

• Rối loạn phối hợp phát triển (Dyspraxia): Đây là một rối loạn phối hợp các cử động của cơ thể khởi phát do sự rối loạn của các dây thần kinh gửi tín hiệu từ não đến các cơ tay chân.

Trẻ bị bàn chân bẹt có thể do ảnh hưởng của chứng rối loạn phối hợp phát triển (Dyspraxia)

• Hội chứng Ehlers-Danlos: Đây là bệnh lý bẩm sinh có khả năng làm tăng độ đàn hồi của da, khớp và cả các mạch máu trên cơ thể con người.
• Hội chứng người dẻo (Hypermobility): Hội chứng người dẻo thường xảy ra khi các mô giữ khớp không chắc chắn. Bệnh lý này thường phổ biến ở trẻ em và có thể hoặc không thể được cải thiện trẻ trưởng thành.
• Các dây chằng mất độ đàn hồi dẫn đến hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ.
• Dị tật Metatarsus adductus khiến ngón chân hướng vào trong.
• Biến chứng của các bệnh lý về thần kinh hoặc cơ như bại não, loạn dưỡng cơ, nứt đốt sống.
• Xương cổ chân hợp bẩm sinh.

Còn với người trưởng thành, hội chứng bàn chân bẹt phổ biến ở phụ nữ trên 40 tuổi và đối tượng béo phì. Ngoài ra, bệnh tăng huyết áp, tiểu đường cũng có thể gây ra hiện tượng này do bệnh làm ảnh hưởng đến lưu lượng máu ở các cơ và mô liên kết của bàn chân. Bên cạnh đó, một chấn thương trong quá khứ, ví dụ như gãy xương, cũng có thể dẫn hội chứng bàn chân bẹt ở người trưởng thành.

Dấu hiệu nhận biết trẻ mắc hội chứng bàn chân bẹt

Đau bàn chân chính là dấu hiệu phổ biến mà bạn có thể nhận biết hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ. Tình trạng này xuất hiện thường do các cơ và dây chằng kết nối bị kéo căng quá mức.

Bàn chân bẹt cũng có thể gây nên những cảm giác khó chịu, đau nhức ở khớp đầu gối và hông. Bên cạnh đó, áp lực tác động trong thời gian dài lên đầu gối còn có thể khiến cổ chân có xu hướng quay vào bên trong cơ thể.

Sự khác biệt giữa bàn chân bẹt và bàn chân bình thường

Bàn chân bẹt còn khiến trọng lượng cơ thể trẻ được phân bổ không đồng đều. Điều này có thể dẫn đến giày của trẻ bị mòn không đều giữa 2 bên hoặc mòn nhanh hơn so với những bé bình thường.

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, hội chứng bàn chân bẹt có thể gây ảnh hưởng xấu đến cả hệ thống thần kinh cột sống. Lúc này, sự phát triển của trẻ đã bị tác động theo chiều hướng tiêu cực.

Như vậy, phụ huynh có thể nhận biết trẻ mắc hội chứng bàn chân bẹt thông qua các dấu hiệu đặc trưng sau:

• Dáng đi của bé hình chữ V.
• Khớp gối bị xoay lệch vào trong và có xu hướng bị chụm vào nhau
• Cổ chân bị xoay đổ vào bên trong hoặc ra phía ngoài
• Bàn chân không hề có lõm kể cả khi đi hoặc đứng thẳng.

Phương pháp chẩn đoán hội chứng bàn chân bẹt

Cha mẹ nên đưa trẻ khám nếu phát hiện trẻ có những dấu hiệu của hội chứng bàn chân bẹt vừa kể trên. Thời điểm lý tưởng để điều trị dứt điểm bệnh lý này là khi trẻ ở độ tuổi từ 2 - 7 tuổi.

Hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ có thể được phát hiện tương đối chính xác thông qua các dấu hiệu và đặc trưng cơ bản. Tuy nhiên để xác định nguyên nhân và các yếu tố rủi ro thì trẻ cần được áp dụng các kỹ thuật chẩn đoán bởi bác sĩ có chuyển môn.

Hãy tìm gặp bác sĩ có chuyên môn để có thể chẩn đoán chính xác hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ

Kiểm tra dấu hiệu

Để chẩn đoán hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ, bác sĩ sẽ kiểm tra các dấu hiệu bằng cách quan sát chân khi bé đang đứng. Ngoài ra, một số thử nghiệm trực quan cũng có thể được áp dụng, chẳng hạn như:

• Kiểm tra dấu chân ướt: Đây là thử nghiệm phổ biến được sử dụng để chẩn đoán bàn chân bẹt. Với cách này, bác sĩ sẽ cho trẻ để chân vào chậu nước sau đó dẫm chân lên một tấm bìa khô. Hình in giữa gót chân và gan bàn chân nếu như càng dày thì chân bé càng bẹt. Ngược lại, vòm chân cao lại để lại một vết hẹp ở bàn chân - đây là dấu hiệu bàn chân bình thường.
• Kiểm tra giày: Thử nghiệm được thực hiện nhằm giúp bác sĩ chẩn đoán các nguyên nhân cơ học gây nên hiện tượng bàn chân bẹt. Nếu bàn chân bẹt, mặt trong của đế giày chắc chắn sẽ bị mòn nhiều hơn, nhất là ở phần gót chân. Ngoài ra, phần trên của chiếc giày cũng có xu hướng nghiêng nhiều hơn vào phía trong.
• Thử nghiệm ngón chân: Thử nghiệm ngón chân được thực hiện bằng cách, bác sĩ đứng phía sau trẻ và đếm số ngón chân có thể nhìn thấy được. Ở người những trẻ có bàn chân bình thường sẽ chỉ có ngón út được nhìn thấy. Ngược lại, bé có bàn chân bẹt lại có thể nhìn thấy được tới 3 hoặc 4 ngón chân.
• Kiểm tra kiễng chân: Thử nghiệm này được bác sĩ áp dụng nhằm mục đích kiểm tra sự linh hoạt của bàn chân. Nếu như vòm bàn chân có thể nhìn thấy được khi trẻ kiễng chân thì đây là dạng bàn chân bẹt linh hoạt. Ngược lại, nếu vòm bàn chân không thể nhìn thấy nhìn thấy được thì đây là hội chứng bàn chân bẹt cứng, cần được can thiệp điều trị ngay.

Chẩn đoán hình ảnh

Nếu như trẻ có các triệu chứng bàn chân bẹt nghiêm trọng, bác sĩ cần thực hiện thêm các biện pháp chẩn đoán hình ảnh để xác định các nguyên nhân. Cụ thể:

• Chụp X-quang và chụp CT: Đây là hai dạng xét nghiệm hình ảnh phổ biến nhất được các bác sĩ sử dụng để chẩn đoán triệu chứng nặng của hội chứng bàn chân bẹt, chẳng hạn như tình trạng viêm khớp, các bất thường về góc, sự không thẳng hàng của bàn chân.
• Siêu âm: Phương pháp siêu âm được thực hiện nhằm xác định các tổn thương ở mô mềm, chẳng hạn như hiện tượng đứt gân thông thông qua các hình ảnh thu được.
• Chụp cộng hưởng từ: Phương pháp này có thể cung cấp những hình ảnh chân thực, chi tiết về các tổn thương tại xương và mô mềm của trẻ bị hội chứng bàn chân bẹt.

Bác sĩ có thể áp dụng phương pháp chụp Xquang hay CT để chẩn đoán bàn chân bẹt ở trẻ

Cách điều trị bàn chân bẹt cho trẻ

Có rất nhiều cách có thể được bác sĩ áp dụng để điều trị hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ, trong đó phổ biến nhất là phẫu thuật, dùng để chỉnh hình bàn chân và vật lý trị liệu.

Phẫu thuật

Phẫu thuật là phương pháp điều trị không thực sự cần thiết đối với những trẻ dưới 8 tuổi bị hội chứng bàn chân bẹt và mức độ bệnh ít nghiêm trọng. Ngược lại, với những trẻ trên 8 tuổi có triệu chứng bệnh nặng thì cần phải can thiệp phẫu thuật.

Do vị trí của các cơn đau khởi phát do hội chứng bàn chân bẹt thường khác nhau, nên hoàn toàn không có một phương pháp phẫu thuật thống nhất nào cho bệnh lý này. Ngoài ra, việc phẫu thuật cũng được thực hiện dựa trên độ tuổi, triệu chứng bệnh cũng như mức độ dị dạng cấu trúc ở chân.

Có hai loại phẫu thuật chính, thường được bác sĩ sử dụng đề điều trị bàn chân bẹt ở trẻ là:

• Phẫu thuật tái tạo: Đây là loại phẫu thuật nhằm mục đích đặt lại các gân và hợp nhất các khớp để có thể sắp xếp bàn chân lại hợp lý hơn.
• Phẫu thuật cấy ghép xương: Phẫu thuật cấy xương là kỹ thuật đưa bộ phận cấy ghép bằng kim loại vào bàn chân để tạo vòm và hỗ trợ hoạt động của chân. Nhờ đó, hội chứng bàn chân bẹt có thể được khắc phục hiệu quả.

Chú ý: Việc phẫu thuật có thể cải thiện hiệu quả các triệu chứng bàn chân biệt nhưng cũng cần nhiều thời gian để hồi phục. Bên cạnh đó, phương pháp điều trị này cũng có thể dẫn đến một số biến chứng hiếm gặp nếu kỹ thuật bác sĩ không tốt hoặc không cẩn thận trong việc chăm sóc vết thương như:

• Nhiễm trùng
• Mắt cá chân cử động kém linh hoạt.
• Đau đớn âm ỉ, dai dẳng ở khu vực phẫu thuật.

Áp dụng đế chỉnh hình bàn chân bẹt

Đế chỉnh hình bàn chân bẹt hay còn gọi là giày cho bàn chân bẹt là một dụng cụ được áp dụng phổ biến đề điều trị bệnh này cho trẻ. Phương pháp này không chỉ đảm bảo an toàn, ngăn chặn biến chứng mà còn có thể mang lại hiệu quả chữa bệnh cực tốt. Nhược điểm duy nhất của việc dùng đế chỉnh hình bàn chân là cần mất khá nhiều thời gian. Bên cạnh đó, cách điều trị này cũng chỉ phù hợp với trẻ nhỏ, phát hiện bệnh sớm và chưa có triệu chứng bệnh nghiêm trọng.

Sử dụng đế chỉnh hình là một trong những cách đơn giản giúp điều trị bàn chân bẹt cho trẻ

Đế chỉnh hình là chính một dụng cụ đặc biệt, có thiết kế dành riêng cho kích thước bàn chân của mỗi bé. Đế này sẽ được đặt vào giày hoặc dép của trẻ mỗi ngày nhằm giúp tái tạo lại vòm bàn chân, nâng đỡ bàn chân đồng thời ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra do hội chứng bàn chân bẹt.

Theo các bác sĩ, những trẻ từ 3 đến 7 tuổi nếu như thường xuyên mang đế chỉnh hình sẽ giúp vòm chân được tái tạo một cách hiệu quả. Theo thời gian, điều này sẽ giúp cấu trúc bàn chân bé trở về vị trí cân bằng. Còn những trẻ sau 7 tuổi đến đủ 12 tuổi, thì hiệu quả của phương pháp tạo vòm bàn chân bằng đế chỉnh hình sẽ thấp hơn. Bên cạnh đó, lúc này trẻ cũng phải mang dụng cụ này trong thời gian dài.

Hiện tại, trên thị trường có bán rất nhiều loại đế chỉnh hình dành cho trẻ có bàn chân bẹt. Những loại đế bán sẵn thường có chất liệu mềm, được chế tạo theo các thông số bằng nhau, và cùng không đảm bảo kích thước chân trẻ. Bởi vậy mà hiệu quả điều trị cũng kém hơn.

Trong khi đó, độ bẹt bàn chân mỗi trẻ lại khác nhau, thậm chí mỗi chân có thể không giống nhau. Bởi vậy, để mang lại hiệu quả điều trị tốt nhất thì đế chỉnh hình phải được thiết kế dựa trên thông số chuẩn, được đo ở từng đối tượng cụ thể. Chính vì vậy, thay vì mua các đế bán sẵn trên thị trường thì tốt nhất, bố mẹ nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế uy tín để đo kích thước bàn chân và đặt hàng riêng cho bé một đế chỉnh hình sao cho phù hợp nhất.

Vật lý trị liệu

Một số bài tập đơn giản chẳng hạn như co giãn gót chân, lăn chân với bóng tennis hay nâng vòm bàn chân cũng có thể hỗ trợ điều trị chứng bàn cho bẹt cho trẻ. Tuy nhiên, phương pháp này sẽ không thể hiệu quả nếu như thực hiện đơn lẻ. Các bác sĩ khuyên rằng, trẻ nên kết hợp vật lý trị liệu với việc dùng đế chỉnh hình bàn chân.

Điều trị bàn chân bẹt cho trẻ bằng bài tập vật lý trị liệu với quả bóng

Theo Viện Hàn lâm Chỉnh hình Hoa Kỳ, hai bài tập sau đây có tác dụng cải thiện sức khỏe của trẻ cũng như độ linh hoạt ở bàn chân và mắt cá chân, giúp xoa dịu triệu chứng bệnh gồm:

Bài tập kéo giãn gót chân:

• Bạn nên hướng dẫn bé thực hiện bài tập kéo giãn gót chân như sau:
• Bé đứng đối diện với bức tường.
• Đặt một tay lên tường sao cho cánh tay ngang tầm mắt.
• Đưa một chân ra sau, đồng thời luôn giữ gót chân tiếp xúc với mặt đất.
• Khuỵu chân trước xuống cho đến khi bé cảm thấy căng ở chân sau.
• Duy trì tư thế trên trong 30 giây rồi quay về tư thế ban đầu và đổi bên chân, thực hiện tương tự.
• Tạm nghỉ trong 30 giây sau đó tiếp tục lặp lại động tác vừa rồi thêm 9 lần nữa.
• Mỗi ngày cho trẻ áp dụng bài tập kéo giãn gót chân khoảng 2, 3 lần để đảm bảo hiệu quả điều trị.

Chú ý: Khi thực hiện bài tập này, trẻ cần giữ lưng thẳng.

Tập vật lý trị liệu hỗ trợ điều trị hội chứng bàn chân bẹt với quả bóng nhỏ

Để thực hiện bài tập vật lý trị liệu với quả bóng, bé sẽ cần thêm một chiếc gh. Phụ huynh nên ưu tiên lựa chọn chọn quả bóng gai hoặc bóng tennis. Các bước thực hiện bài tập này bao gồm:

• Cho trẻ ngồi vững trên ghế sau đó đặt quả bóng dưới một lòng bàn chân của bé.
• Bé dùng vòm chân để lăn quả bóng lăn đi lăn lại trong lòng bàn chân.
• Lặp lại động tác lăn bóng liên tục trong ba phút rồi đổi chân.

Chú ý: Bé phải luôn đặt thẳng lưng khi thực hiện bài tập vật lý trị liệu với quả bóng.

Hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ chủ yếu là do yếu tố di truyền nên không thể phòng ngừa. Tuy nhiên bé vẫn có thể kiểm soát tốt bệnh, đồng thời ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm bằng các phương pháp điều trị trên. Điều quan trọng nhất là phụ huynh cần phát hiện sớm các triệu chứng bệnh và đứa bé tới bệnh viện để được thăm khám và khắc phục kịp thời.