Nhiễm khuẩn HP - Thủ phạm âm thầm gây ung thư dạ dày

Vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) là một xoắn khuẩn Gram âm sống trong môi trường acid của dạ dày người. Việc phát hiện HP đã làm thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận bệnh lý dạ dày – tá tràng, từ coi đó là bệnh lý do stress, thức ăn, đến hiểu rõ căn nguyên vi khuẩn. 

Tại Việt Nam, tỷ lệ nhiễm khuẩn HP trong cộng đồng dao động từ 60–80%, nhưng phần lớn người dân chưa ý thức được mức độ nguy hiểm của nó. HP không chỉ gây viêm loét dạ dày tá tràng mà còn là yếu tố nguy cơ hàng đầu của ung thư dạ dày – loại ung thư phổ biến hàng đầu ở nước ta. Việc nhận diện, điều trị và phòng tái nhiễm HP là một chiến lược quan trọng trong chăm sóc sức khỏe tiêu hóa cộng đồng.

HP còn là yếu tố nguy cơ hàng đầu của ung thư dạ dày

Dấu hiệu lâm sàng

Nhiễm HP có thể âm thầm, không triệu chứng trong nhiều năm. Tuy nhiên, khoảng 10–20% người nhiễm sẽ phát triển thành viêm loét dạ dày tá tràng và một số tiến triển thành ung thư. Các triệu chứng có thể gặp:

• Đau âm ỉ vùng thượng vị, nhất là lúc đói hoặc sau bữa ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng.
• Ợ chua, nóng rát, cảm giác đầy hơi, buồn nôn nhẹ.
• Rối loạn tiêu hóa kéo dài, có thể xen kẽ táo bón và tiêu chảy.
• Chán ăn, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Thiếu máu dai dẳng không giải thích được.

Các triệu chứng này dễ bị nhầm với rối loạn tiêu hóa thông thường nên người bệnh thường bỏ qua, dẫn đến tình trạng phát hiện muộn.

Chẩn đoán

Việc chẩn đoán nhiễm HP hiện nay khá dễ dàng, với nhiều phương pháp không xâm lấn và độ chính xác cao:

• Test hơi thở Urea (UBT): là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán nhiễm HP hoạt động, đặc biệt hiệu quả ở người chưa điều trị hoặc đã ngừng thuốc PPI ≥ 2 tuần.
• Xét nghiệm phân tìm kháng nguyên HP: tiện lợi, độ nhạy cao, phù hợp cho trẻ nhỏ và người lớn.
• Nội soi dạ dày – sinh thiết: thực hiện khi có triệu chứng nặng hoặc cần đánh giá tổn thương, viêm teo, loạn sản. Mẫu sinh thiết sẽ được nhuộm Giemsa hoặc test urease nhanh.
• Xét nghiệm máu tìm kháng thể IgG kháng HP: ít được dùng do không phân biệt được nhiễm cũ hay mới.

Ngoài ra, trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm nội soi nhuộm màu hoặc test sinh học phân tử (PCR) để xác định chủng kháng thuốc.

Điều trị

Mục tiêu điều trị là diệt trừ hoàn toàn HP, làm lành tổn thương niêm mạc, giảm nguy cơ tái phát loét và ung thư dạ dày. Phác đồ điều trị được khuyến cáo bởi Hội tiêu hóa Việt Nam (VNAGE) và Maastricht VI như sau:

• Phác đồ 4 thuốc có bismuth: PPI + Bismuth + Tetracycline + Metronidazole trong 10–14 ngày.
• Phác đồ kế tiếp (Sequential): 5 ngày đầu dùng PPI + Amoxicillin, 5 ngày sau dùng PPI + Clarithromycin + Tinidazole.
• Phác đồ 3 thuốc cải tiến: PPI + Amoxicillin + Levofloxacin (chỉ dùng khi kháng Clarithromycin cao).

Việc lựa chọn phác đồ cần dựa vào tiền sử dùng kháng sinh, vùng địa lý và điều kiện xét nghiệm. Sau điều trị, cần kiểm tra lại hiệu quả sau ≥4 tuần bằng UBT hoặc phân.

Lưu ý quan trọng: Tuyệt đối không dùng thuốc theo kinh nghiệm, cần tuân thủ đúng đơn và thời gian điều trị để tránh kháng thuốc.

Phòng bệnh

• Ăn chín uống sôi, không dùng chung bát đũa, ly nước, đặc biệt trong gia đình có người nhiễm HP.
• Vệ sinh tay sạch sẽ trước và sau khi ăn, sau khi đi vệ sinh.
• Khám nội soi định kỳ nếu có tiền sử loét dạ dày, người nhà bị ung thư dạ dày.
• Tránh lạm dụng thuốc giảm đau NSAID, thuốc corticoid khi không cần thiết.
• Kiểm soát stress, ngủ đủ giấc, duy trì lối sống lành mạnh giúp giảm nguy cơ phát bệnh.

Sai lầm thường gặp

• Tự ý mua thuốc PPI/thuốc nam khi đau dạ dày, không làm xét nghiệm xác định HP.
• Ngừng thuốc sớm khi thấy đỡ, dẫn đến điều trị không triệt để.
• Tái nhiễm HP do không thay đổi thói quen sinh hoạt, ăn uống chung, không điều trị đồng thời cho người sống chung nhà.
• Không kiểm tra lại hiệu quả diệt HP sau điều trị.
• Tin vào phương pháp dân gian chưa được kiểm chứng (uống mật ong, nghệ...) mà bỏ qua điều trị chuẩn y khoa.