Sốt xuất huyết do virus hanta: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Sốt xuất huyết do virus Hanta là gì?

Sốt xuất huyết do virus Hanta là một bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra tình trạng sốt xuất huyết. Người bệnh khi bị nhiễm virus thường do hít phải các vật thể trong không khí có nguồn gốc từ chất thải hoặc qua vết cắn của động vật gặm nhấm nhiễm virus. 

Thông thường, khi virus tấn công vào cơ thể sẽ gây ra hai hội chứng lâm sàng chính, hoặc chồng chéo nhau, bao gồm:

• Sốt xuất huyết hội chứng thận (HFRS): Bệnh có những triệu chứng tương tự bệnh cúm và có thể tiến triển thành sốc, xuất huyết và suy thận. 
• Sốt xuất huyết hội chứng phổi (HPS): Trong giai đoạn đầu tiên, các triệu chứng tương tự bệnh cúm không đặc hiệu và diễn ra trong vài ngày liên tiếp, sau đó có thể phù phổi cấp mà không rõ nguyên nhân. 

Sốt xuất huyết do virus Hanta là bệnh truyền nhiễm cấp tính 

Các triệu chứng của sốt xuất huyết do virus Hanta

Tùy thuộc vào thể hội chứng do virus gây ra mà người bệnh có những triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng cụ thể của sốt xuất huyết hội chứng thận và sốt xuất huyết hội chứng phổi. 

Sốt xuất huyết hội chứng thận

Sốt xuất huyết hội chứng thận thường kéo dài trong khoảng 14 ngày. Đối với những ca nhẹ, các biểu hiện thường không rõ ràng nhưng thường có những dấu hiệu khởi phát như sốt cao, đau đầu dữ dội, cảm giác ớn lạnh, ăn uống kém, khô họng, khát nước, buồn nôn, phù vùng mặt, đau thắt lưng và đau bụng.

Một số trường hợp còn có rối loạn nhịp tim, huyết áp tụt nghiêm trọng, nổi ban, đi tiểu nhiều lần, tiểu ra máu hoặc mủ. Suy thận thường xuất hiện sau khoảng 4 ngày từ khi khởi phát bệnh. Khoảng 20% bệnh nhân có biểu hiện rối loạn tri giác, trong khi khoảng 1% có thể bị co giật hoặc gặp các rối loạn thần kinh nghiêm trọng.

Sốt xuất huyết hội chứng thận thường chia thành 5 giai đoạn như sau:

• Giai đoạn khởi phát với sốt (3 - 6 ngày): Người bệnh có thể đột ngột sốt cao kèm theo cảm giác lạnh run, uể oải, hoa mắt chóng mặt, đau nhức toàn thân, buồn nôn, chán ăn. Có thể xuất hiện tiêu chảy ngắn ngày, mẫn cảm với ánh sáng, đau mắt và nổi mẩn vùng mặt, cổ hoặc ngực trên.
• Giai đoạn tụt huyết áp (thường xảy ra vào ngày thứ 5): Ở một số bệnh nhân, huyết áp có thể tụt dưới 90mmHg dẫn đến nguy cơ sốc. Triệu chứng đi kèm gồm đau đầu, chảy máu cam, xuất huyết nội tạng và xuất hiện các vết bầm tím.
• Giai đoạn không tiểu tiện (ngày 6 - 8): Khi huyết áp bắt đầu tăng trở lại, người bệnh có thể bị bí tiểu, tăng ure máu. Các triệu chứng lúc này thường là khát nước kéo dài, đau bụng, buồn nôn, nấc cụt, bầm máu dưới da và có nguy cơ cao bị phù phổi. Đây là giai đoạn nguy hiểm cần theo dõi sát sao.
• Giai đoạn tiểu nhiều (từ ngày 9 - 14): Một số bệnh nhân có thể bước vào giai đoạn này mà không trải qua tình trạng bí tiểu. Tình trạng tiểu nhiều kèm hạ huyết áp cũng cần được kiểm soát.
• Giai đoạn phục hồi (kéo dài từ 3 đến 6 tuần): Người bệnh dần phục hồi thể trạng, tăng cân trở lại nhưng cơ thể còn yếu và tình trạng tiểu nhiều có thể tiếp diễn.

Sốt xuất huyết hội chứng thận

Sốt xuất huyết hội chứng phổi 

Ở thể này, các biểu hiện ban đầu giống cúm như sốt, đau cơ, đau đầu, rối loạn tiêu hóa, sau đó diễn tiến nhanh sang khó thở và huyết áp thấp. Từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 15 (phổ biến nhất là ngày thứ 4), người bệnh có thể bị phù phổi không rõ nguyên nhân đi kèm tụt huyết áp. Nếu không được xử lý kịp thời, bệnh có thể chuyển biến nhanh chóng sang tình trạng suy hô hấp nặng và sốc tim.

Trong một số trường hợp hiếm gặp, người bệnh có thể đồng thời mắc cả hai hội chứng thận và phổi, làm tăng đáng kể mức độ nghiêm trọng và đòi hỏi chăm sóc y tế chuyên sâu.

Nguyên nhân gây ra sốt xuất huyết do virus hanta

Virus Hanta được các nhà khoa học xác định lần đầu vào năm 1976. Loại virus này có mặt ở nhiều khu vực trên thế giới và thường tồn tại trong các loài chuột như chuột đồng, chuột đô thị và chuột được nuôi để phục vụ nghiên cứu. Mỗi loài chuột sẽ là vật chủ chứa một biến thể virus Hanta khác nhau. Tại Việt Nam, virus Hanta từng được phát hiện ở chuột Rattus Norvegicus tại một số tỉnh phía Bắc. Tính đến nay, nước ta đã đăng ký 11 chủng virus Hanta tại Ngân hàng gen Quốc tế, trong đó có 10 chủng thuộc nhóm Seoul về mặt cấu trúc di truyền.

Chu kỳ truyền nhiễm của virus Hanta bắt đầu từ các loài chuột nhiễm bệnh trong tự nhiên. Virus có thể lan truyền sang các quần thể chuột sinh sống cùng người, tạo nên các ổ dịch trong khu dân cư. Khi con người tiếp xúc với nước tiểu, phân hay dịch tiết của những con chuột mang virus, nguy cơ mắc bệnh sẽ tăng cao. Hiện chưa có bằng chứng cho thấy virus này có thể lây qua côn trùng hay lây truyền từ người sang người.

Xem thêm:

• Sốt xuất huyết: Triệu chứng nhận biết sớm và cách phòng ngừa hiệu quả
  
• Sốt xuất huyết Dengue: Triệu chứng, biến chứng, chẩn đoán và cách điều trị
  

Một số đối tượng có nguy cơ mắc sốt xuất huyết do virus Hanta

Một số nhóm người dễ bị phơi nhiễm với virus Hanta bao gồm:

• Những người làm việc trong môi trường nông nghiệp và lâm nghiệp
• Người thường xuyên sinh hoạt hoặc lao động ngoài trời, nơi có nhiều chuột hoang
• Người sống ở khu vực không đảm bảo vệ sinh
• Cá nhân tiếp xúc gần với chuột cảnh hoặc chuột nuôi thí nghiệm
• Nhân viên y tế và chuyên gia tham gia điều tra, kiểm soát dịch liên quan đến virus Hanta

Người thường xuyên sinh hoạt nơi có nhiều chuột hoang

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh

Phương pháp chẩn đoán

Sốt xuất huyết thể hội chứng thận (HFRS): 

Người bệnh bị sốt, xuất huyết và có biểu hiện suy giảm chức năng thận cần được nghĩ đến nguy cơ nhiễm HFRS. Xét nghiệm cần thực hiện bao gồm:

• Xét nghiệm công thức máu
• Phân tích nước tiểu
• Đánh giá chức năng thận và các xét nghiệm đông máu. 

Trong những ngày đầu sau phơi nhiễm, có thể phát hiện protein niệu, hồng cầu niệu, bạch cầu niệu. Bệnh nhân có thể có rối loạn điện giải trong giai đoạn lợi tiểu. Kết quả xét nghiệm thường cho thấy tiểu cầu giảm, bạch cầu và HCT tăng. Xác định chẩn đoán dựa vào PCR hoặc xét nghiệm huyết thanh học.

Sốt xuất huyết thể hội chứng phổi (HPS)

Bệnh nhân có phù phổi không rõ nguyên nhân, kèm yếu tố dịch tễ liên quan đến tiếp xúc chuột hoặc khu vực có dịch nên được đánh giá nguy cơ HPS. Hình ảnh X-quang có thể ghi nhận tăng đậm hệ mạch phổi, thâm nhiễm hai bên, dịch màng phổi hoặc đường Kerley B. Cần loại trừ nguyên nhân phù phổi do tim bằng siêu âm tim. 

Một số xét nghiệm như công thức máu, chức năng gan và nước tiểu giúp hỗ trợ đánh giá. Thông thường, HPS gây tăng nhẹ bạch cầu trung tính, giảm tiểu cầu và cô đặc máu. Các men gan như AST, ALT, LDH có xu hướng tăng và albumin huyết thanh giảm. Chẩn đoán xác định dựa vào PCR hoặc xét nghiệm huyết thanh học.

Phương pháp điều trị bệnh

Sốt xuất huyết hội chứng thận:

Ribavirin là thuốc kháng virus được sử dụng điều trị HFRS bằng đường tiêm tĩnh mạch, bắt đầu với liều 33 mg trên mỗi kg cân nặng, không vượt quá 2.64 g. Sau đó dùng 16 mg mỗi kg cách nhau 6 giờ trong 4 ngày, tiếp theo là 8mg mỗi kg cách nhau 8 giờ trong 3 ngày tiếp theo. 

Bệnh nhân cần được chăm sóc hỗ trợ, theo dõi sát quá trình hồi phục và cân nhắc thẩm tách máu trong những trường hợp suy thận nặng.

Bệnh có thể điều trị bằng thuốc kháng virus tiêm tĩnh mạch

Sốt xuất huyết hội chứng phổi

HPS hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nên chủ yếu tập trung vào chăm sóc hỗ trợ. Nếu có tình trạng suy hô hấp, bệnh nhân có thể được đặt nội khí quản, thở máy, dùng thuốc vận mạch và theo dõi dịch vào ra. Những ca nặng có thể cần sử dụng kỹ thuật trao đổi oxy qua màng ngoài cơ thể để cải thiện chức năng sống.

Các biện pháp phòng ngừa nhiễm virus Hanta

Để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh do virus Hanta, cần thực hiện các biện pháp sau:

• Tuyên truyền và nâng cao nhận thức cho các nhóm nguy cơ cao như cán bộ nghiên cứu, công nhân rừng, bộ đội, nông dân về khả năng lây truyền từ chuột sang người
• Giữ gìn môi trường sống sạch sẽ, không để thức ăn, nước uống tiếp xúc với chuột
• Ngăn chặn chuột xâm nhập vào nhà, khu chế biến thực phẩm và kho chứa lương thực
• Vệ sinh môi trường bằng cách lau chùi bằng hóa chất khử khuẩn thay vì quét hoặc hút bụi nơi có chuột
• Triệt tiêu nguồn gốc loài gặm nhấm bằng các phương pháp thích hợp, không sử dụng bẫy sống
• Khi sinh sống hoặc làm việc ở khu vực có chuột nhiễm virus, cần hạn chế tối đa tiếp xúc với phân, nước tiểu hoặc nước bọt của chúng

Hiện tại, chưa có vacxin phòng ngừa virus Hanta cũng như thuốc điều trị đặc hiệu. Những ca bệnh nặng có thể được điều trị bằng biện pháp hỗ trợ như đặt nội khí quản, thở máy hoặc sử dụng ECMO để vượt qua giai đoạn nguy kịch.

Virus Hanta là nguyên nhân gây ra các thể bệnh nguy hiểm như sốt xuất huyết kèm hội chứng thận và sốt xuất huyết kèm hội chứng phổi. Cả hai thể bệnh này đều có thể diễn tiến nặng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Vì vậy, việc chủ động phòng ngừa bằng các biện pháp vệ sinh môi trường và hạn chế tiếp xúc với loài gặm nhấm là rất cần thiết để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng.