Thiếu máu do viêm khớp dạng thấp nguy hiểm như thế nào? Có triệu chứng không?

Tình trạng thiếu máu do viêm khớp dạng thấp là gì?

Thiếu máu do viêm khớp dạng thấp là tình trạng lượng hồng cầu hoặc nồng độ hemoglobin trong máu giảm xuống dưới mức bình thường. Khi đó, cơ thể không đủ hồng cầu để vận chuyển oxy đến các mô, khiến người bệnh thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, chóng mặt, khó thở.

Ở người mắc viêm khớp dạng thấp (Rheumatoid Arthritis), đây là một biến chứng khá phổ biến, xảy ra ở 30–60% bệnh nhân. Nguyên nhân không chỉ do viêm kéo dài mà còn liên quan đến thiếu vi chất (như sắt, acid folic) hoặc tác dụng phụ của thuốc điều trị.

Biểu hiện thiếu máu thường xảy ra ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp

Tại sao viêm khớp dạng thấp gây thiếu máu?

Viêm khớp dạng thấp là một bệnh tự miễn tức bệnh lý xảy ra khi các tế bào của hệ miễn dịch tự tấn công chính các mô trong khớp, gây viêm kéo dài. Quá trình viêm mạn tính này ảnh hưởng đến nhiều cơ quan, trong đó có tủy xương, gan, thận, làm rối loạn việc sản xuất hồng cầu.

Cơ chế này được sản xuất ra như sau:

• Khi bị viêm, cơ thể sản sinh quá mức cytokine viêm (như IL-6, TNF-α, interferon-γ). Những chất này ức chế hormone erythropoietin (EPO) – hormone kích thích tủy xương sản sinh hồng cầu.
• IL-6 cũng kích thích gan sản xuất hepcidin tức hormone kiểm soát sắt. Khi hepcidin tăng cao, cơ thể hấp thu sắt kém hơn, khiến sắt không thể tái sử dụng để tạo hồng cầu.
• Ngoài ra, thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp (như methotrexate, NSAIDs) có thể ảnh hưởng đến tủy xương hoặc gây chảy máu tiêu hóa mạn tính, làm giảm sắt trong cơ thể.

Tất cả những yếu tố này kết hợp khiến người bệnh dễ bị thiếu máu mạn tính, thậm chí ngay cả khi lượng sắt trong cơ thể vẫn được cung cấp đầy đủ.

Phân loại các trường hợp thiếu máu ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp

Theo các bác sĩ chuyên khoa Huyết học, biến chứng thiếu máu do bệnh viêm khớp ở bệnh nhân còn được chia ra thành 3 trường hợp như sau:

Thiếu máu mạn tính do viêm

Đây là loại thiếu máu phổ biến nhất ở người mắc viêm khớp dạng thấp, thường được gọi là thiếu máu do bệnh mạn tính (ACD – Anemia of Chronic Disease). Nguyên nhân chính là do cơ thể giảm sản xuất hormone EPO (hormone kích thích tạo hồng cầu) và tăng sản xuất hepcidin hoạt chất làm giảm khả năng hấp thu và huy động sắt trong cơ thể.

Đặc điểm thường gặp:

• Thiếu máu ở mức nhẹ đến vừa, chỉ số huyết sắc tố (Hb) thường dao động 8–11 g/dL.
• Kích thước hồng cầu (MCV) bình thường hoặc hơi giảm.
• Ferritin huyết thanh tăng (cho thấy lượng sắt dự trữ vẫn còn), nhưng sắt huyết thanh và TIBC (khả năng gắn sắt của huyết tương) lại giảm do cơ thể không sử dng sắt hiệu quả.

Thiếu máu do thiếu sắt

Nguyên nhân chủ yếu là do mất máu mạn tính, thường gặp ở bệnh nhân dùng thuốc giảm đau chống viêm (NSAIDs) hoặc corticoid trong thời gian dài. Các loại thuốc này nếu sử dụng trong thời gian dài có thể gây viêm loét và xuất huyết đường tiêu hóa, khiến cơ thể mất sắt dần dần.
Ngoài ra, chế độ ăn thiếu sắt hoặc rối loạn hấp thu sắt do tổn thương niêm mạc ruột cũng là yếu tố góp phần. Khi xét nghiệm máu cho các bệnh nhân thiếu máu do thiếu sắt, các bác sĩ nhận thấy:

• Hồng cầu nhỏ và nhạt màu, thể hiện qua chỉ số MCV giảm rõ rệt.
• Ferritin thấp, cho thấy lượng sắt dự trữ bị cạn kiệt.
• Sắt huyết thanh giảm, trong khi TIBC tăng, phản ánh cơ thể đang cố gắng hấp thu sắt từ máu nhưng không có đủ để sử dụng.

Thiếu sắt là nguyên nhân khiến không ít bệnh nhân bị thiếu máu

Thiếu máu do tác dụng phụ của thuốc

Một số thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp có thể trực tiếp hoặc gián tiếp gây thiếu máu, điển hình là:

• Methotrexatecó thể ức chế tủy xương, làm giảm khả năng sản sinh hồng cầu. Nguy cơ này tăng cao nếu người bệnh không bổ sung đủ acid folic – một vi chất cần thiết cho quá trình tạo máu.
• NSAIDs nếu dùng lâu dài có thể gây xuất huyết tiêu hóa mạn tính, khiến người bệnh bị thiếu máu thiếu sắt mà không nhận ra.

Vì vậy, khi đang dùng các thuốc trên, người bệnh nên theo dõi định kỳ chỉ số máu và báo cho bác sĩ nếu có dấu hiệu mệt mỏi, da nhợt nhạt hoặc hoa mắt.

Triệu chứng của thiếu máu do viêm khớp dạng thấp

Thiếu máu nhẹ thường không có biểu hiện rõ ràng, nhưng khi tiến triển nặng hơn, người bệnh có thể có các biểu hiện như sau:

• Cảm thấy mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng, đặc biệt khi vận động.
• Chóng mặt, hoa mắt, đặc biệt khi đứng dậy nhanh.
• Da và niêm mạc nhợt nhạt, môi và lòng bàn tay kém hồng.
• Hồi hộp, tim đập nhanh, đánh trống ngực.
• Khó thở khi gắng sức hoặc leo cầu thang.
• Rụng tóc, móng tay dễ gãy 
• Trong trường hợp có loét dạ dày – tá tràng, người bệnh có thể bị đau bụng, đi ngoài phân đen.

Điều đáng lưu ý là nhiều triệu chứng thiếu máu trùng với biểu hiện của viêm khớp dạng thấp, nên rất dễ bị bỏ sót nếu không xét nghiệm máu định kỳ.

Thiếu máu do viêm khớp dạng thấp có nguy hiểm không?

Thiếu máu không chỉ là một biến chứng thường gặp mà còn là dấu hiệu tiên lượng xấu trong viêm khớp dạng thấp. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, tình trạng này có thể dẫn đến các vấn đề sau:

• Người bệnh mệt mỏi, khó tập trung, làm việc kém hiệu quả.
• Suy tim, loạn nhịp tim hoặc nhồi máu cơ tim nếu thiếu máu kéo dài.
• Có xu hướng khiến các triệu chứng viêm khớp khó kiểm soát hơn.

Chẩn đoán viêm khớp dạng thấp gây thiếu máu

Bác sĩ sẽ dựa vào khai thác triệu chứng, khám lâm sàng và các xét nghiệm máu để xác định nguyên nhân gây thiếu máu.Các xét nghiệm thường được chỉ định gồm:

• Công thức máu (CBC) đánh giá lượng hồng cầu, hemoglobin và thể tích trung bình hồng cầu (MCV).
• Xét nghiệm sắt huyết thanh, ferritin, TIBC giúp xác định tình trạng dự trữ và sử dụng sắt.
• CRP và ESR:phản ánh mức độ viêm toàn thân.
• Định lượng vitamin B12 và acid folic loại trừ thiếu máu hồng cầu to.
• Chức năng gan, thận kiểm tra tác động của thuốc hoặc bệnh nền.
• Nội soi tiêu hóanếu nghi ngờ chảy máu đường tiêu hóa do thuốc NSAIDs.

Kết quả từ các xét nghiệm này sẽ giúp bác sĩ phân biệt rõ thiếu máu do viêm hay thiếu sắt, từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp..

Xem thêm: Xét nghiệm RF là gì? Vai trò của RF với việc điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp

Phương pháp điều trị thiếu máu do viêm khớp dạng thấp

Hiện nay, có rất nhiều phương pháp điều trị bệnh lý này, cụ thể như sau:

Kiểm soát tốt tình trạng viêm khớp dạng thấp

Điều trị nguyên nhân gốc là bước quan trọng nhất. Khi tình trạng viêm được kiểm soát, nồng độ hepcidin giảm, EPO được sản xuất trở lại và hồng cầu sẽ được phục hồi. Các bác sĩ thường yêu cầu bệnh nhân dùng các loại thuốc dưới đây:

• DMARDs truyền thống Methotrexate, sulfasalazine, leflunomide…
• Thuốc sinh học (biologics) ức chế TNF hoặc IL-6 (như adalimumab, tocilizumab) giúp giảm viêm mạnh.
• JAK inhibitors tofacitinib, baricitinib vừa giảm viêm vừa cải thiện nồng độ hemoglobin.

Bổ sung sắt, acid folic và vitamin B12

Bên cạnh các loại thuốc kể trên, việc bổ sung đầy đủ các vi chất dinh dưỡng cũng hết sức quan trọng. Bấc sĩ sẽ kê đơn cho bệnh nhân:

• Thiếu máu thiếu sắt bổ sung sắt đường uống trong 3–6 tháng hoặc truyền tĩnh mạch nếu hấp thu kém.
• Thiếu folate do methotrexate thêm acid folic 1–5 mg/ngày (vào ngày không dùng thuốc).
• Thiếu vitamin B12 bằng đường uống hoặc tiêm bắp tùy theo mức độ.

Tuyệt đối không tự ý bổ sung sắt khi chưa xác định rõ nguyên nhân thiếu máu, vì có thể làm tăng nguy cơ ứ sắt và rối loạn tiêu hóa.

Bạn nên bổ sung các loại viên uống sắt tổng hợp cho cơ thể 

Truyền máu trong trường hợp nặng

Chỉ định truyền máu được cân nhắc khi bệnh nhân rơi vào một trong số các trường hớp sau:

• Hemoglobin < 7g/dL (hoặc < 8g/dL ở bệnh nhân tim mạch).
• Xuất hiện triệu chứng thiếu oxy mô: khó thở, đau ngực, mệt lả.
• Cần phẫu thuật hoặc điều trị nội khoa khẩn cấp khi Hb quá thấp.

Chế độ dinh dưỡng cho người bị viêm khớp dạng thấp thiếu máu

Như đã đề cập đến ở trên, chế độ ăn uống đóng góp rất quan trọng vào quá trình hỗ trợ điều trị và phục hồi sức khỏe hiệu quả hơn. Theo các bác sĩ Dinh dưỡng, bạn nên tích cực bổ sung:

• Thực phẩm giàu sắt dễ hấp thu: thịt đỏ, gan, lòng đỏ trứng, hải sản có vỏ.
• Thực phẩm giàu acid folic: rau lá xanh đậm, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu.
• Nguồn vitamin B12: thịt nạc, trứng, sữa và chế phẩm từ sữa.
• Trái cây giàu vitamin C (cam, ổi, dứa…) giúp tăng hấp thu sắt.
• Ăn đa dạng, uống đủ nước, hạn chế đồ chế biến sẵn.

Ngoài ra, bạn cũng nên hạn chế lựa chọn các loại thực phẩm như sau:

• Trà, cà phê (nếu dùng gần bữa ăn sẽ giảm hấp thu sắt).
• Rượu, bia (ảnh hưởng gan và khả năng hấp thu vi chất).
• Thực phẩm nhiều phytate như đậu nành sống, cám gạo sống.
• Bỏ bữa hoặc ăn thiếu chất khiến cơ thể mệt mỏi, khó hồi phục.

Xem thêm: Người bệnh bị viêm khớp dạng thấp kiêng ăn gì và nên ăn gì?

Có thể nói, thiếu máu do viêm khớp dạng thấp không thể cải thiện chỉ bằng vài viên thuốc bổ hay vài bữa ăn nhiều sắt. Quan trọng nhất là bạn phải kiểm soát tốt tình trạng viêm, kết hợp với bổ sung vi chất hợp lý, ăn uống đầy đủ dưỡng chất và tái khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ.