Tiêu chỏm xương đùi: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Tiêu chỏm xương đùi là gì?

Tiêu chỏm xương đùi (hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi) là mất hoặc tiêu xương ở chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi dưỡng. Tình trạng này không được điều trị kịp thời, dứt điểm có thể gây đau, giảm chức năng vận động, nghiêm trọng hơn có thể đòi hỏi thay khớp háng.

Tiêu chỏm xương đùi xảy ra do tình trạng thiếu máu nuôi dưỡng

Hiện nay bệnh có xu hướng tăng nhanh và phát triển ở những người trẻ tuổi. Thời gian đầu hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi chỉ làm thưa dần vùng chỏm, theo thời gian hình thành các ổ khuyết xương dưới sụn gây xẹp, mất chức năng khớp háng.

Các giai đoạn hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi

Dựa vào thang phân loại ARCO, tiêu chỏm xương đùi tiến triển theo 6 giai đoạn:

• Độ 0: Ở giai đoạn này tình trạng tổn thương vẫn rất nhỏ, chỉ phát hiện trên giải phẫu bệnh lý, cũng rất khó quan sát trên phim X-quang, CT-Scan hay MRI.
• Độ 1: Ghi nhận tình trạng hư hại mạch máu, phim X-quang chưa phát hiện được bất thường nhưng CT, MRI có thể chỉ ra điểm tổn thương. Kèm theo đó là tình trạng đau âm ỉ đứt quãng ở vùng háng tổn thương.
• Độ 2: Quá trình tiêu xương, nhồi máu xương bắt đầu diễn ra, bệnh nhân dễ dàng giảm đau bằng cách nghỉ ngơi.
• Độ 3: Gãy xương ở dưới mặt sụn, xét nghiệm hình ảnh cho thấy chỏm xương đùi vẫn còn nguyên vẹn và không bị bẹp.
• Độ 4: Xẹp mặt sụn do khả năng nâng đỡ sụn bắt đầu yếu đi, dáng đi của bệnh nhân khi này khập khiễng và đau tăng dần.
• Độ 5: Khe khớp khi này hẹp lại, xuất hiện tình trạng xơ cứng ở cả ổ cối và chỏm xương đùi, phần rìa có các chồi xương gây đau đớn kéo dài.
• Độ 6: Tiến triển tình trạng viêm xương khớp, dính khớp, vỡ chỏm xương đùi và mất mặt sụn khớp.

Phân loại cấp độ hoại tử vô mạch chỏm xương đùi nhằm tối ưu hiệu quả điều trị

Triệu chứng hoại tử chỏm xương đùi

Ở giai đoạn sớm, tiêu chỏm xương đùi thường không có triệu chứng rõ ràng. Khi tiến triển, cơn đau xuất hiện nghiêm trọng hơn, đặc biệt khi có lực tác động lên xương. Nhóm triệu chứng mà bạn có thể gặp bao gồm:

• Đau nhức khớp háng là biểu hiện đầu tiên có thể gặp, khởi phát từ mặt trong vùng bẹn rồi lan xuống mặt trong đùi.
• Đau ở cả một hoặc hai bên khớp háng, nghiêm trọng hơn khi vận động, đứng lâu và giảm nhẹ trong thời gian nghỉ ngơi.
• Hạn chế vận động xoay trong, xoay ngoài, khép hoặc dạng khớp háng và gần như không thể thực hiện tư thế ngồi xổm.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ hoại tử

Tiêu chỏm xương đùi xảy ra do nguồn máu nuôi dưỡng xương bị gián đoạn, khiến tế bào xương dần chết đi theo thời gian. Trong đó, nhóm nguyên nhân dưới đây có tác động lớn gây nên tình trạng này bao gồm:

• Chấn thương trật khớp, gãy cổ xương đùi,... ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cung cấp máu đến xương. Tình trạng hoại tử thường xuất hiện muộn, sau khoảng 1 - 2 năm.
• Dùng thuốc corticosteroid kéo dài là nguyên nhân hàng đầu gây hoại tử không do chấn thương. Loại thuốc này có khả năng làm rối loạn chuyển hoá lipid, tăng áp lực nội tuỷ và giảm lưu lượng máu đến xương.
• Uống nhiều rượu bia, vượt mức khuyến nghị trung bình hàng ngày làm tích tụ mỡ trong mạch máu, tắc nghẽn dòng máu nuôi dưỡng xương. Từ đó ảnh hưởng chung đến chức năng của tế bào xương.
• Tắc mạch máu nuôi dưỡng xương do cục máu đông, viêm mạch máu hoặc tổn thương động mạch làm cản trở hoạt động tưới máu, tăng nguy cơ hoại tử.

Nhóm nguyên nhân chính gây hoại tử chỏm xương đùi

Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi có tỷ lệ phát triển cao hơn ở nhóm bệnh nhân sau:

• Bệnh gặp phổ biến ở độ tuổi trung niên, do khi này mạch máu dễ bị xơ vữa, tuần hoàn máu suy giảm theo tuổi.
• Nam giới có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn nữa giới, do liên quan đến một số vấn đề về nội tiết và lối sống.
• Người mắc bệnh lý nền như đái tháo đường, rối loạn chuyển hoá lipid, bệnh lupus ban đỏ hệ thống, cao huyết áp,...

Cơ chế sinh lý bệnh

Sau khi xảy ra chấn thương trật khớp hàng, gãy cổ xương đùi, các mạch máu tại vị trí này  bị đứt hoặc chèn ép. Hiện tượng này kéo theo vấn đề tế bào xương, tuỷ xương bị thiếu máu, thiếu oxy nuôi dưỡng và chết đi theo thời gian.

Ban đầu tổ chức hoại tử gây thưa xương, lâu dần hình thành nên các nang xương khiến xương dưới sụn dễ dàng bị đứt gãy. Nghiêm trọng hơn khi không được can thiệp sớm, bệnh nhân phải đối mặt với tình trạng thoái hoá thứ phát.

Hơn hết việc tiến triển tiêu chỏm xương đùi thường khá muộn, người bệnh khó nhận biết thông qua các triệu chứng lâm sàng. Vậy nên sau chấn thương ngã, va đập chuyên gia y tế luôn khuyến nghị người bệnh thăm khám, chẩn đoán tại cơ sở y tế chuyên môn.

Biến chứng tiêu chỏm xương đùi

Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi vốn đã là một biến chứng nguy hiểm, xảy ra do chấn thương hoặc không do chấn thương. Bệnh không được can thiệp sớm bằng thuốc hay phương pháp ngoại khoa có thể dẫn đến loại biến chứng như:

• Thoái hoá khớp háng thứ phát khiến cấu trúc chỏm xương đùi mất chức năng ổn định, biến dạng và bào mòn nhanh hơn.
• Lún, sụp chỏm xương đùi do vùng xương hoại tử không còn đủ khả năng chịu lực, biến đổi hình dạng trục chi và suy giảm khả năng vận động.
• Tàn phế vĩnh viễn là biến chứng nguy hiểm nhất của tiêu chỏm xương đùi, bệnh nhân phụ thuộc phần lớn vào người thân xung quanh hoặc xe lăn.

Cẩn trọng với các biến chứng do hoại tử chỏm xương đùi tiến triển

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn đoán tiêu chỏm xương đùi cần dựa trên các biểu hiện lâm sàng, kết hợp với các nhóm yếu tố nguy cơ cao tuổi tác, tiền sử chấn thương hoặc chế độ sinh hoạt. Tiếp đến để kết luận có hiệu quả, phục vụ tốt công tác điều trị thì cần kết hợp với hình ảnh X-quang hoặc MRI.

• Chụp X-quang quanh khớp háng thẳng và nghiêng để phân loại mức độ tổn thương, chỏm xương mất một phần hay mất hoàn toàn chỏm.
• Chụp MRI chỉ định khi hình ảnh X-quang không cung cấp đủ thông tin chẩn đoán bệnh, phương pháp này giúp xác định chính xác vị tri và tình trạng hoại tử.

Điều trị tiêu chỏm xương đùi

Với trường hợp tiêu chỏm xương đùi phát hiện giai đoạn sớm, việc điều trị nội khoa thường được khuyến khích. Bao gồm dùng thuốc Bisphosphonates, vật lý trị liệu với sóng âm, trường điện từ.

Nếu tổn thương được xác định nặng, nghiêm trọng, bệnh nhân thường được khuyến nghị phẫu thuật:

• Khoản giải ép chỏm xương đùi là kỹ thuật sử dụng một phần lõi của xương, tạo kích thích cho xương mới phát triển cùng mạch máu.
• Ghép xương mác với điều kiện có cuống mạch.
• Đục chỉnh xương là cách sử dụng một mẩu xương hình nêm phía trên/dưới tại khớp chịu trọng lực của cơ thể để giảm gánh nặng tổn thương, giảm thiệu nguy cơ phải thay thế khớp hàng.
• Thay khớp háng là lựa chọn điều trị cuối cùng khi chỏm xương đùi bị xẹp, thoải hoá ổ cối nặng, bệnh nhân đau đớn nhiều và không đáp ứng với hướng điều trị bảo tồn.

Cần can thiệp phẫu thuật nếu tiêu chỏm xương đùi tổn thương nặng

Biện pháp phòng ngừa

Tiêu chỏm xương đùi là bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể phòng ngừa bằng lối sống lành mạnh và chế độ chăm sóc sức khoẻ khoa học. Một số biện pháp giảm nguy cơ hình thành ổ hoại tử mà bạn nên tham khảo:

• Loại bỏ rượu bia, thuốc lá khỏi chế độ sống, là yếu tố hàng đầu làm tổn thương vi mạch nuôi dưỡng xương, tăng nguy cơ hoại tử xương.
• Thiết lập chế đôn dinh dưỡng cân bằng các nhóm chất, ưu tiên thực phẩm giàu canxi và vitamin D trong sữa, cá hồi, trứng,... Tránh ăn các đồ chiên rán, nhiều dầu mỡ và chứa chất bảo quản.
• Kiểm soát các bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu,... Nhóm bệnh này có thể làm tổn hại vi tuần hoàn, ảnh hưởng quá trình nuôi dưỡng chỏm xương đùi.
• Không tự ý dùng thuốc corticoid - nhóm thuốc có nguy cơ làm hoại tử xương khi dùng kéo dài hoặc không đúng liều.
• Giữ cân nặng hợp lí, hoạt động thể dục thể thao giúp tăng cường tuần hoàn máu, đảm bảo khớp xương vận động linh hoạt hơn.
• Nếu từng có tiền sử chấn thương vùng hông, đùi, bệnh nhân cần thận trọng trong sinh hoạt, theo dõi và tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ.

Biện pháp phòng ngừa, bảo vệ chỏm xương đùi

Tiêu chỏm xương đùi là nguyên nhân gây đau mạn tính ở nhiều người trong độ tuổi trung niên, dẫn đến những hạn chế không mong muốn khi vận động khớp hàng. Bệnh viện Đa khoa Phương Đông khuyến cáo, đối tượng nguy cơ cao hoặc người bình thường khi xuất hiện các triệu chứng bất thường, cần nhanh chóng chẩn đoán và điều trị kịp thời.