Viêm phổi ở người lớn: Những biến chứng nguy hiểm thường gặp

Viêm phổi ở người lớn là tình trạng như thế nào? 

Viêm phổi ở người lớn là một tình trạng nhiễm trùng cấp tính tại nhu mô phổi, đặc biệt ảnh hưởng đến các phế nang – nơi diễn ra quá trình trao đổi oxy và carbon dioxide. Khi bị viêm phổi, các túi khí trong phổi có thể chứa đầy mủ, dịch viêm và tế bào chết, làm giảm khả năng trao đổi khí hiệu quả và dẫn đến các biểu hiện thiếu oxy toàn thân. Tình trạng này có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên phổi và thường được phân loại theo vị trí giải phẫu hoặc theo môi trường mắc bệnh (cộng đồng hoặc bệnh viện).

Viêm phổi ở người lớn là một bệnh lý nhiễm trùng phổi làm giảm khả năng trao đổi oxy của cơ thể

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở người lớn tuổi và người có bệnh nền mạn tính, nhất là tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. WHO định nghĩa viêm phổi là “nhiễm trùng cấp tính ảnh hưởng đến phổi, làm cho các túi khí nhỏ trong phổi (phế nang) bị viêm và đầy dịch, khiến người bệnh khó thở và giảm trao đổi oxy”.

Trong khi đó, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), viêm phổi là một trong những bệnh lý hô hấp nghiêm trọng phổ biến nhất ở người trưởng thành và là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến nhập viện do nhiễm trùng ở Hoa Kỳ. CDC cũng nhấn mạnh rằng “viêm phổi không phải là một bệnh đơn lẻ mà là hậu quả của nhiều loại tác nhân gây bệnh khác nhau ảnh hưởng đến phổi”. 

Bệnh viêm phổi ở người lớn có lây không? 

Câu trả lời là CÓ. Viêm phổi ở người lớn có khả năng lây nhiễm, đặc biệt gây bệnh là là vi khuẩn, virus hoặc nấm. Bệnh có thể lây trực tiếp qua đường hô hấp hoặc gián tiếp. Cụ thể như sau: 

Lây truyền trực tiếp

• Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, các giọt bắn chứa virus hoặc vi khuẩn sẽ phát tán rộng trong không khí; 
• Nếu người khỏe mạnh hít phải các giọt bắn này hoặc tiếp xúc gần với người bệnh, họ có thể bị lây nhiễm bệnh. 

Những giọt bắn do người bệnh ho hoặc hắt hơi có thể dễ dàng được hít vào bởi người xung quanh, đặc biệt trong không gian khép kín hoặc đông đúc

Do vi khuẩn và virus có thể tấn công mạnh mẽ và phát triển nhanh chóng với những đối tượng có hệ miễn dịch kém nên đó cũng là lý do người lớn, đặc biệt là người cao tuổi dễ bị mắc bệnh hơn so với các đối tượng khác. 

Lây truyền gián tiếp

• Sử dụng chung đồ cá nhân như bát, chén, đũa, khăn mặt với người bệnh; 
• Tiếp xúc với vật dụng có chứa virus hoặc vi khuẩn của người bệnh. Chẳng hạn như nắm tay cửa, chuột máy tính, sau đó đưa tay lên mũi, miệng.

Trên thực tế, sau khi rời khỏi cơ thể người bệnh, vi khuẩn và virus gây viêm phổi vẫn có thể tiếp tục tồn tài ở môi trường bên ngoài trong một khoảng thời gian nhất định. Do vậy, các đồ vật chứa giọt bắn mang vi khuẩn và virus chính là tác nhân chính gây lây truyền bệnh từ người này sang người khác. 

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây viêm phổi ở người lớn

Viêm phổi ở người lớn là tình trạng nhiễm trùng cấp tính tại nhu mô phổi, thường do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra, nhưng mức độ tiến triển và biến chứng nặng nhẹ phụ thuộc lớn vào các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn trong cơ thể người bệnh. Ở người trưởng thành, đặc biệt là người già hoặc người có bệnh nền, viêm phổi dễ diễn biến phức tạp và nguy hiểm tính mạng. Những yếu tố nguy cơ này bao gồm tuổi cao (trên 65 tuổi), hút thuốc lá, nghiện rượu, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen suyễn, tiểu đường, suy giảm miễn dịch (do HIV/AIDS, hóa trị, ghép tạng...) và ngay cả môi trường sống chật hẹp, thiếu vệ sinh hoặc tiếp xúc thường xuyên với chất ô nhiễm trong không khí.

Ngoài ra, một yếu tố ít được để ý là tình trạng suy dinh dưỡng, vốn khiến hệ miễn dịch suy yếu, làm giảm khả năng chống lại các tác nhân gây viêm phổi. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng người có chỉ số khối cơ thể (BMI) quá thấp có nguy cơ nhập viện do viêm phổi cao hơn nhóm có dinh dưỡng đầy đủ. Một phân tích từ Tổ chức Y tế Thế giới cũng cảnh báo rằng các bệnh nền mạn tính, kết hợp với thói quen sống không lành mạnh, tạo điều kiện cho vi sinh vật xâm nhập vào phổi dễ dàng hơn, làm tăng tỷ lệ tử vong do viêm phổi đáng kể.

Triệu chứng viêm phế quản phổi ở người lớn

Khi bệnh mới phát triển, các triệu chứng thường giống với bệnh cảm cúm hoặc cảm lạnh. Tuy nhiên, tình trạng này sẽ dần trở nên nặng hơn khi bệnh bắt đầu chuyển biến. Cụ thể: 

• Đau tức ngực (nghiêm trọng hơn khi ho hoặc thở);
• Ho khan, ho có đờm; 
• Khó thở; 
• Sốt; 
• Cơ thể mệt mỏi; 
• Đồ mồ hôi, người ớn lạnh; 
• Buồn nôn và nôn; 
• Tiêu chảy; 
• Lú lẫn, hay quên (đối với người cao tuổi)

Những biến chứng nguy hiểm thường gặp của viêm phổi ở người lớn

Không chỉ là một bệnh lý nguy hiểm, viêm phổi ở người lớn còn có nguy cơ gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách: 

• Suy hô hấp: Do phổi bị viêm khiến khả năng cung cấp oxy cho cơ thể bị suy giảm nghiêm trọng. Nếu không được điều trị sớm, tình trạng này có thể dẫn đến hôn mê, chết não, hay nguy hiểm hơn là tử vong; 
• Nhiễm khuẩn huyết: Nếu vi khuẩn từ phổi di chuyển sang các bộ phận khác trên cơ thể qua đường máu, có thể dẫn đến nhiễm trùng toàn thân, suy đa tạng và ảnh hưởng tới tính mạng;
• Tràn khí hoặc tràn dịch màng phổi: Dịch viêm có thể tràn vào khoang màng phổi, khiến cho tràn dịch hoặc tràn khí màng phổi. Người bệnh lúc này cũng sẽ hô hấp trở nên khó khăn hơn;
• Xơ hoá phổi: Khi viêm phổi kéo dài có thể dẫn đến xơ hoá, giảm khả năng giãn nở của phổi, tác động tiêu cực đến chức năng hô hấp. 

Xem thêm:

• Viêm phổi không sốt và những hiểu lầm nguy hiểm
  

Người lớn như thế nào dễ gặp biến chứng khi bị viêm phổi?

Những người có tình trạng dinh dưỡng kém hoặc hút thuốc lá cũng có nguy cơ cao mắc bệnh

• Người cao tuổi (≥65 tuổi): Hệ miễn dịch suy yếu theo tuổi tác khiến người cao tuổi khó chống lại nhiễm trùng. Ngoài ra, họ thường có các bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, COPD, làm tăng nguy cơ biến chứng như: suy hô hấp, nhiễm trùng huyết, tràn dịch màng phổi.
• Người có bệnh nền mạn tính: Như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen phế quản, bệnh tim mạch, đái tháo đường, suy thận hoặc xơ gan,...Bởi các bệnh mạn tính làm giảm khả năng hô hấp hoặc miễn dịch, khiến viêm phổi dễ tiến triển nặng hơn, tăng nguy cơ nhập viện, cần thở máy hoặc tử vong.
• Người suy giảm miễn dịch: Gồm người nhiễm HIV/AIDS, người đang điều trị ung thư (hóa trị, xạ trị), người dùng thuốc ức chế miễn dịch (sau ghép tạng, bệnh tự miễn). Viêm phổi ở nhóm này thường do vi khuẩn, virus hoặc nấm cơ hội, diễn tiến nhanh và nguy hiểm hơn bình thường.
• Người hút thuốc lá hoặc nghiện rượu: Khói thuốc và rượu làm tổn thương hàng rào bảo vệ của phổi, gây viêm đường hô hấp mạn tính và giảm sức đề kháng với vi khuẩn gây viêm phổi.
• Người từng nằm viện dài ngày hoặc sử dụng máy thở: Viêm phổi bệnh viện hoặc viêm phổi liên quan đến máy thở (VAP) thường do vi khuẩn đa kháng thuốc, khó điều trị và dễ gây biến chứng nặng như sốc nhiễm trùng hoặc ARDS (hội chứng suy hô hấp cấp).

Cách chẩn đoán và điều trị viêm phổi ở người lớn thế nào? 

Phương pháp chẩn đoán 

Để chẩn đoán bệnh viêm phổi ở người lớn, bác sĩ sẽ thu thập thông tin về tiền sử sức khoẻ của bạn, tiến hành thăm khám lâm sàng. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện thêm các xét nghiệm để có thể xác định tình hình bệnh chính xác nhất. 

• Chụp X-quang ngực thẳng, nghiêng; CT-scan ngực; 
• Xét nghiệm máu để xác định loại nhiễm trùng gây ra bệnh viêm phổi; 
• Xét nghiệm đờm để tìm kiếm các dấu hiệu nhiễm trùng và cố gắng xác định nguyên nhân gây bệnh thông qua việc bạn yêu cầu ho và sau đó nhổ vào hộp đựng để đưa mẫu cho phòng thí nghiệm kiểm tra;
• Đo oxy trong mạch để cung cấp cho bác sĩ biết về hoạt động của phổi; 
• Cấy dịch màng phổi bằng cách sử dụng một cây kim nhỏ để lấy mẫu chất lỏng từ xung quanh phổi của bạn. Mẫu sẽ được chuyển đến phòng thí nghiệm để xác định nguyên nhân nhiễm trùng; 
• Xét nghiệm khí máu động mạch thông qua mẫu máu được lấy từ động mạch ở cổ tay/cánh tay/háng để đo nồng độ oxy trong máu. Xét nghiệm nhằm biết phổi của bạn có hoạt động tốt như thế nào. 

Điều trị 

Tuỳ vào nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ sẽ đưa ra các phương pháp điều trị phù hợp với từng người bệnh. Việc điều trị tập trung vào kiểm soát các triệu chứng và đảm bảo tình trạng của bệnh nhân không trở nên tồi tệ hơn. 

• Thuốc kháng sinh: Điều trị viêm phổi do vi khuẩn. Không thể điều trị virus nhưng bác sĩ có thể kê đơn nếu người bệnh bị nhiễm vi khuẩn cùng với virus; 
• Thuốc chống nấm: Để chữa bệnh viêm phổi do nhiễm nấm; 
• Thuốc kháng virus: Bệnh viêm phổi do virus ở người lớn thường tự khỏi nhờ việc nghỉ ngơi và ăn uống khoa học. Bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh sử dụng một số loại thuốc chống virus để góp phần rút ngắn thời gian mắc bệnh, giảm nhẹ mức độ của bệnh; 
• Các cách điều trị khác: Bao gồm liệu pháp oxy, truyền dịch tĩnh mạch.

Lưu ý: Những thuốc điều trị viêm phổi ở người lớn cần được sử dụng theo sự hướng dẫn của bác sĩ một cách chi tiết. Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần tự điều chỉnh chế độ sinh hoạt cũng như ăn uống tại nhà để hỗ trợ điều trị hiệu quả nhất. 

Làm sao để phòng ngừa biến chứng viêm phổi ở người lớn?

Để phòng ngừa biến chứng viêm phổi ở người lớn, đặc biệt là ở người cao tuổi hoặc có bệnh nền, cần kết hợp giữa phòng bệnh chủ động bằng vắc xin, chăm sóc sức khỏe đúng cách và can thiệp y tế kịp thời.

Tiêm phòng đầy đủ các loại vaccine để giảm nguy cơ nhiễm trùng

Dưới đây là thông tin cụ thể:

• Tiêm phòng đầy đủ các loại vắc xin liên quan: Bao gồm Vaccine phế cầu để phòng ngừa viêm phổi do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae và Vaccine cúm. Việc tiêm phòng hàng năm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và tử vong.
• Điều trị triệt để các bệnh lý nền mãn tính: Người có các bệnh sau đây cần kiểm soát tốt để giảm nguy cơ viêm phổi nặng như hen suyễn, COPD, suy tim, đái tháo đường, bệnh thận mạn, xơ gan...Tuân thủ thuốc, khám định kỳ và tránh nhiễm trùng hô hấp.
• Từ bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia;
• Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Bằng cách rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn. Đeo khẩu trang khi ra ngoài, đặc biệt trong mùa cúm hoặc dịch bệnh. Tránh tiếp xúc gần người đang bị nhiễm trùng hô hấp;
• Duy trì lối sống lành mạnh và hệ miễn dịch khỏe mạnh: Hãy ăn uống đủ chất, đặc biệt là thực phẩm giàu vitamin A, C, D, kẽm. Ngủ đủ giấc, tránh stress kéo dài. Tập thể dục thường xuyên để tăng cường chức năng phổi và miễn dịch.
• Đi khám sớm khi có triệu chứng bất thường: Chẳng hạn như  xuất hiện sốt cao, ho kéo dài, khó thở, đau ngực, mệt lả,...Điều này sẽ giúp phát hiện và điều trị sớm sẽ giảm đáng kể tỷ lệ biến chứng nặng, nhập viện hoặc tử vong.

Kết luận

Tóm lại, viêm phổi ở người lớn là một tình trạng nguy hiểm, làm tổn thương trực tiếp đến chức năng hô hấp của phổi, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống và có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Đây không chỉ là một vấn đề y tế cấp tính mà còn là gánh nặng sức khỏe cộng đồng cần được chú trọng trong công tác dự phòng và chăm sóc người lớn tuổi, người suy giảm miễn dịch và các nhóm nguy cơ cao khác.