Viêm gan E: Nguy hiểm tiềm ẩn từ nguồn nước bẩn

Dấu hiệu lâm sàng và tiến triển bệnh

Viêm gan E có thời gian ủ bệnh khoảng 2 đến 9 tuần, trung bình là 5 đến 6 tuần. Các triệu chứng lâm sàng giống với các loại viêm gan virus cấp tính khác, bao gồm:

• Sốt nhẹ, mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn
• Đau bụng vùng gan (hạ sườn phải)
• Vàng da, vàng mắt
• Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu
• Ngứa toàn thân (trong giai đoạn có tăng bilirubin máu)

Ở hầu hết người khỏe mạnh, bệnh thường nhẹ và tự hồi phục sau vài tuần. Tuy nhiên, ở phụ nữ có thai, đặc biệt trong tam cá nguyệt thứ ba, bệnh có thể diễn tiến nặng, dẫn đến viêm gan cấp tối cấp, rối loạn đông máu và tử vong.

Cơ chế lây truyền và yếu tố nguy cơ

Virus HEV chủ yếu lây truyền qua đường phân – miệng. Các con đường lây nhiễm thường gặp:

• Uống nước chưa đun sôi, nhiễm phân chứa virus
• Ăn các loại rau sống, hải sản tươi sống (đặc biệt là gan động vật) chưa được chế biến kỹ
• Vệ sinh cá nhân kém, sống trong môi trường thiếu nước sạch
• Lây từ mẹ sang con trong thai kỳ

HEV có thể tồn tại lâu trong môi trường nước, đặc biệt là vào mùa mưa, lũ hoặc tại các khu vực bị ô nhiễm nguồn nước. Những người làm nghề giết mổ gia súc, nội trợ, công nhân vệ sinh môi trường, quân nhân đóng quân vùng sâu… có nguy cơ cao mắc bệnh.

Dịch tễ học

Viêm gan E lưu hành chủ yếu tại các nước đang phát triển ở châu Á, châu Phi, Trung Đông và một số vùng của Mỹ Latin. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có khoảng 20 triệu ca nhiễm HEV, trong đó 3.3 triệu ca có triệu chứng lâm sàng, và khoảng 44,000 ca tử vong. Tại Việt Nam, nhiều nghiên cứu huyết thanh học cho thấy tỷ lệ kháng thể kháng HEV ở người trưởng thành dao động từ 14–25%, đặc biệt cao ở các tỉnh miền Trung, nơi có tập quán ăn gan động vật sống.

Chẩn đoán viêm gan E

Việc chẩn đoán dựa trên lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng:

- Xét nghiệm men gan ALT, AST: tăng cao, thường >500 IU/L

- Bilirubin máu tăng gây vàng da, vàng mắt

- Xét nghiệm huyết thanh học**:

   + Anti-HEV IgM: dấu hiệu nhiễm cấp

   + Anti-HEV IgG: nhiễm cũ hoặc miễn dịch

- Xét nghiệm sinh học phân tử (PCR): phát hiện RNA virus HEV trong máu hoặc phân – rất hữu ích trong trường hợp nghi ngờ ở phụ nữ có thai hoặc bệnh nhân suy giảm miễn dịch

Điều trị

Hiện chưa có thuốc đặc hiệu điều trị viêm gan E. Hầu hết các trường hợp đều tự hồi phục sau 2–6 tuần. Điều trị chủ yếu là hỗ trợ, bao gồm:

• Nghỉ ngơi tuyệt đối
• Uống nhiều nước, bổ sung điện giải
• Chế độ ăn nhẹ, hạn chế dầu mỡ, tăng cường vitamin
• Tránh rượu bia và thuốc có nguy cơ gây độc cho gan
• Theo dõi chức năng gan và dấu hiệu biến chứng

Trong trường hợp nặng, có thể cần nhập viện điều trị tích cực, đặc biệt ở phụ nữ mang thai với viêm gan tối cấp. Ribavirin có thể được xem xét ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch mắc viêm gan E mạn tính, dưới sự chỉ định của chuyên gia gan mật.

Phòng ngừa

Biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là đảm bảo an toàn thực phẩm và vệ sinh cá nhân:

• Uống nước đun sôi hoặc nước đã qua xử lý
• Tránh ăn hải sản tươi sống, đặc biệt là gan động vật
• Rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh
• Giữ vệ sinh môi trường sống
• Đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm trong nấu nướng và bảo quản

Hiện nay, vắc xin phòng viêm gan E (HEV 239) đã được phát triển tại Trung Quốc nhưng chưa phổ biến toàn cầu. Vắc xin này đặc biệt hữu ích trong phòng bệnh cho phụ nữ có thai, người đi du lịch đến vùng dịch, quân nhân và công nhân ngành xử lý nước thải.

Tình huống điển hình và khuyến cáo

Chị H., 32 tuổi, mang thai ở tháng thứ 8, nhập viện với tình trạng mệt mỏi, vàng da, nước tiểu sẫm màu, ALT >2000 IU/L. Xét nghiệm Anti-HEV IgM dương tính, chẩn đoán viêm gan E cấp. Sau 3 ngày điều trị nội khoa tích cực, chị có dấu hiệu suy gan cấp, rối loạn đông máu. Trường hợp này cho thấy viêm gan E có thể gây biến chứng nghiêm trọng nếu không phát hiện và can thiệp sớm. Từ đó, Bộ Y tế khuyến cáo tăng cường sàng lọc HEV cho phụ nữ mang thai ở vùng dịch, đồng thời cần tuyên truyền giáo dục sức khỏe tại cộng đồng về bệnh này.