Chấn thương đầu gối: Nguyên nhân, triệu chứng và hướng điều trị

Chấn thương đầu gối thường gặp

Chấn thương đầu gối dù đơn giản hay nghiêm trọng đều có thể ảnh hưởng đến biên độ vận động, cấu trúc giải phẫu cũng như khả năng chuyển động của cơ thể. Cùng Bệnh viện Đa khoa Phương Đông nhận diện các vấn đề thường gặp khi chơi thể thao, lao động hoặc tai nạn.

Chấn thương dây chằng chéo trước

Chấn thương dây chằng chéo trước (ACL) khiến khớp gối mất sự ổn định, khiến các hoạt động cường độ cao như chạy, nhảy, lên dốc hoặc chuyển hướng đột ngột gặp khó khăn. Về lâu dài tình trạng không được can thiệp sẽ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, tổn thương sụn, rách sụn chêm và thoái hóa khớp sớm.

Ngoài sưng nề, đau đầu gối, người bệnh có thể nhận biết chấn thương với những triệu chứng lâm sàng dưới đây:

• Cảm giác yếu chân khi di chuyển, khó khăn khi đứng lên bằng 1 chân.
• Dễ ngã, ríu chân khi chạy nhanh.
• Cảm giác gối bị trượt khi đi trên địa hình thiếu bằng phẳng.
• Khớp gối mất ổn định khi xuống dốc hoặc bước xuống cầu thang.
• Teo cơ đùi, thường gặp ở người ít vận động như nhân viên văn phòng, học sinh.

Đứt dây chằng chéo trước là chấn thương đầu gối thường gặp nhất

Chấn thương dây chằng chéo sau

Chấn thương dây chằng chéo sau (PCL) là hiện tượng dây chằng chéo sau đầu gối bị căng, rách hoặc đứt hoàn toàn. Tình trạng này xuất hiện khi phía trước đầu gối bị va chạm mạnh khi chơi thể thao hoặc tai nạn giao thông.

Tuy nhiên tỷ lệ đứt dây chằng chéo sau thấp hơn dây chằng chéo trước, các triệu chứng cũng không quá điển hình. Song nếu nhận thấy những vấn đề dưới đây, bệnh nhân cần chủ động thăm khám:

• Sưng tấy đầu gối trong một vài giờ sau chấn thương.
• Đau từ nhẹ đến trùng bình ở vùng đầu gối, di chuyển trở nên khập khiễng, khó khăn.
• Khớp gối lỏng lẻo, đặc biệt khi di chuyển.

Chấn thương dây chằng bên

Dây chằng bên chày, bên mác ít khi bị đứt lìa hoàn toàn, sau chấn thương người bệnh chỉ bị phù nề hoặc đụng dập. Song, một khi chịu va đập với lực mạnh có thể làm đứt 1 hoặc 2 dây chằng bên, không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc khớp mà còn để lại di chứng lâu dài về sau.

Chấn thương dây chằng béo có thể để lại di chứng nếu không điều trị sớm

Việc phát hiện kịp thời và điều trị đúng cách đóng vai trò quan trọng, đảm bảo cơ hội phục hồi hoàn toàn khả năng vận động của người bệnh. Bạn có thể nhận biết qua vị trí cơn đau thường xuất hiện ở mặt trong khớp gối, một số trường hợp khớp gối sưng to do tràn dịch.

Chấn thương sụn chêm đầu gối

Rách sụn chêm có thể xuất hiện riêng lẻ nhưng đa phần thường đi kèm với đứt dây chằng chéo. Đôi khi đây cũng có thể là hệ quả của đứt dây chằng chéo không được can thiệp kịp thời và đúng cách.

Vùng tổn thương sụn chêm nhỏ, ở vùng giàu mạch nuôi có thể tự liền lại sau 6 tuần, nếu tiếp nhận điều trị và chăm sóc đúng cách. Ngược lại với những vết rách lớn, phức tạp hoặc rách ở vị trí khó liền, người bệnh cần can thiệp phẫu thuật nội soi để bảo tồn cấu trúc giải phẫu.

Đối với trường hợp hy hữu, sụn chêm không thể khâu sẽ tiến hành cắt một phần hoặc hoàn toàn nhằm hạn chế cơn đau và phục hồi vận động khớp đối. Tuy nhiên phương án này về lâu dài sẽ tác động nhất định đến tốc độ thoái hóa, do khớp gối bị mất sụn chêm.

Trật khớp gối

Trật khớp gối còn được hiểu là trật khớp đùi - chày, dạng chấn thương nặng nhưng hiếm gặp. Bởi khớp gối được cấu tạo từ hệ thống gân cơ, bao khớp, dây chằng, liên kết chặt chẽ với nhau.

Thông thường khớp gối phải chịu một lực tác động mạnh, đột ngột mới có thể dẫn đến chấn thương, trật khỏi vị trí giải phẫu. Điển hình như tai nạn giao thông, ngã từ trên cao xuống hoặc tham gia các bộ môn đối kháng mạnh.

Nguyên nhân gây trật khớp gối

Lưu ý, trật khớp gối cần được cấp cứu khẩn cấp do nguy cơ tổn thương mạch máu, dây thần dẫn đến cắt cụt chi dưới lên tới 10%. Phát hiện sớm, xử trí đúng cách sớm là giải pháp tối ưu nhất để giảm thiểu các biến chứng.

Gãy xương vùng khớp gối

Gãy xương vùng khớp gối cũng là một dạng chấn thương đầu gối thường gặp, có thể xảy ra ở một hoặc cả ba loại xương đùi, xương chày và xương bánh chè. Đường gãy nếu ảnh hưởng vào mặt khớp có thể làm mất sự linh hoạt khi vận động, gây cứng khớp, mất chức năng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Nếu nhận thấy các biểu hiện dưới đây, người bệnh cần nhanh chóng đến bệnh viện thăm khám và can thiệp:

• Đau nhói tại vùng xương bị gãy.
• Sưng đầu gối, bầm tím vùng da xung quanh.
• Cơn đau tăng dần, khó có thể tự di chuyển.
• Xương đầu gối di động bất thường, nghe thấy tiếng lạo xạo.

Tổn thương sụn khớp

Sụn khớp có cấu trúc trơn giãn, hỗ trợ việc cử động khớp diễn ra nhẹ nhàng, giảm lực va đập và phân bổ đều áp lực lên bề mặt khớp. Bộ phận này không có mạch máu, không chứa đầu mút thần kinh nên khi xảy ra chấn thương, sụn khớp không thể tự phục hồi.

Tổn thương sụn khớp không thể tự phục hồi

Tổn thương sụn khớp thường xuất hiện do các lực tác động đột ngột từ bên ngoài lên bề mặt khớp, gây bong hoặc vỡ sụn. Các mảnh sụn lớn khi này có thể tạo dị vật trong khớp, gây kẹt khớp.

Nguyên nhân chấn thương đầu gối

Chấn thương đầu gối xảy ra bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm trực tiếp và gián tiếp. Chủ động hiểu rõ, xác định đúng nguyên nhân là biện pháp phòng ngừa, điều trị bệnh hiệu quả và dứt điểm.

Nguyên nhân trực tiếp

Là tình trạng chấn thương xảy ra do chịu một lực tác động mạnh trực tiếp lên đầu gối, có thể phân loại như sau:

• Va chạm khi tham gia giao thông, lao động hoặc ngã đập gối lên bề mặt cứng.
• Chơi các bộ môn thể thao dễ va đập trực tiếp khớp gối như bóng đá, bóng rổ hay võ thuật.

Nguyên nhân gián tiếp

Là tình trạng chấn thương đầu gối do những chuyển động, yếu tố ảnh hưởng gián tiếp như:

• Vận động sai tư thế: Đổi hướng đột ngột khi đang chạy, bật nhảy, tiếp đất không đúng cách làm tổn thương dây chằng, sụn khớp gối.
• Lạm dụng đầu gối: Thực hiện các động tác lặp đi lặp lại trong thời gian dài khiến khớp gối bị quá tải.
• Cơ yếu, mất căng bằng cơ: Nhóm cơ quanh đầu gối không đủ khỏe, thiếu đồng đều rất dễ bị chấn thương dù không có va chạm rõ ràng.
• Thoái hóa khớp, bệnh lý nền: Chấn thương đầu gối cũng có thể xuất hiện do các vấn đề như viêm khớp, thoái hoặc hoặc bệnh lý cơ xương khớp.

Nguyên nhân gián tiếp khiến đầu gối bị chấn thương

Phương pháp chẩn đoán đầu gối chấn thương

Với mọi bệnh nhân, trước khi chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng bác sĩ sẽ khai thác một số thông tin về tiền sử bệnh lý, triệu chứng và tình huống xảy ra chấn thương. Tiếp đến kiểm tra trực tiếp xương đầu gối có sai lệch vị trí hay không, tình trạng sưng nề và khả năng vận động.

Một số xét nghiệm chuyên sâu được cân nhắc chỉ định:

• X-Quang phát hiện, loại trừ chấn thương kèm theo gãy xương.
• Siêu âm, chụp MRI nhằm xác định mức độ tổn thương.
• Nội soi khớp nhằm quan sát trực tiếp tình trạng, mức độ chấn thương.

Biến chứng chấn thương đầu gối

Nếu bỏ lỡ thời điểm vàng điều trị đầu gối bị tổn thương, người bệnh có thể đối mặt với loạt biến chứng nguy hiểm như:

• Mất ổn định khớp gối do đứt dây chằng, rách dây chằng hoặc bong điểm bám gân,...
• Khởi phát các chấn thương thứ phát liên quan đến thần kinh, mạch máu, nhiễm trùng hoặc hội chứng khoang cấp,...

Cẩn trọng với những biến chứng tổn thương khớp gối

Bị chấn thương đầu gối nên làm gì?

Khi bị chấn thương đầu gối, việc đầu tiên bạn cần chú ý là không làm nghiêm trọng thêm tình trạng. Tuân thủ nguyên tắc không tự ý kéo nắn khớp với trường hợp nghi ngờ trật khớp, gãy xương. Nếu vết thương hở thì cần nhanh chóng sử dụng gạc, vải sạch ép lên vết thương để cầm máu, không tùy tiện đắp lá thuốc dễ gây nhiễm trùng.

Sau khi hoàn tất công tác sơ cứu, nhanh chóng di chuyển người bệnh đến bệnh viện cấp cứu. Dưới đây là hai phương pháp điều trị phổ biến:

Điều trị không phẫu thuật

Điều trị bảo tồn thường được áp dụng với bệnh nhân tổn thương nhẹ, người cao tuổi, người có cường độ vận động thấp. Phương pháp RICE kết hợp dùng đai cố định bảo vệ là lựa chọn tối ưu, giúp đầu gối tránh khỏi tình trạng thiếu ổn định, lỏng lẻo.

Vật lý trị liệu phục hồi chức năng cũng xem xét áp dụng, đảm bảo duy trì sức mạnh cơ chân và hỗ trợ khả năng vận động sau chấn thương. Tuy nhiên bệnh nhân nên tập luyện dưới sự hướng dẫn, giám sát của kỹ thuật viên có chuyên môn.

Phẫu thuật

Nếu chấn thương xương khớp xảy ra ở mức độ nặng, người bệnh có thể cần can thiệp ngoại khoa. Bác sĩ sẽ căn cứ vào tình trạng tổn thương đầu gối để chỉ định phương pháp mổ nội soi hay mổ mở.

Một số trường hợp cần can thiệp ngoại khoa gồm:

• Chấn thương dây chằng chéo trước độ 2, độ 3.
• Chấn thương dây chằng chéo sau kèm tình trạng mất ổn định khớp gối.
• Sụn chêm bị tổn thương kèm triệu chứng đau, kẹt khớp.
• Tổn thương sụn lan đến xương dưới sụn, kèm xuất hiện dị vật gây đau và kẹt khớp.

Những trường hợp tổn thương đầu gối cần can thiệp phẫu thuật

Sau phẫu thuật, bệnh nhân sẽ bắt đầu tập phục hồi biên độ vận động của khớp. Tiếp đến tập trung tăng cường sức mạnh cơ đùi cũng như các cơ quanh khớp khác. Về lâu dài sẽ tăng dần độ khó, đẩy nhanh tốc độ liền gân và ổn định đầu gối.

Biện pháp phòng tránh đầu gối chấn thương

Đầu gối bị chấn thương là tình trạng không thể phòng ngừa tuyệt đối nhưng có thể giảm nhẹ, hạn chế các yếu tố nguy cơ. Dưới đây là một số gợi ý:

• Tập luyện, chơi thể thao đúng kỹ thuật bằng cách tìm đến sự tư vấn, hướng dẫn của bác sĩ, kỹ thuật viên hoặc huấn luyện viên chuyên môn.
• Trước khi tập luyện cần khởi động kỹ, làm nóng cơ thể.
• Chú ý các biện pháp bảo hộ trong lao động, tuân thủ nguyên tắc tham gia giao thông an toàn.

Hướng dẫn phòng tránh chấn thương khớp gối

Chấn thương đầu gối bao lâu thì khỏi?

Thời gian hồi phục sau chấn thương đầu gối phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng, tiền sử bệnh lý và thể trạng sức khỏe người bệnh. Đối với tình trạng nhẹ như giãn dây chằng đầu gối, bệnh nhân có thể vận động nhẹ nhàng trở lại sau 3 - 4 tuần. Với tổn thương nặng hơn như đứt dây chằng cần tới vài tháng điều trị và chăm sóc tích cực.

Chăm sóc phục hồi sau chấn thương gối

Quá trình chăm sóc phục hồi sau chấn thương rất quan trọng, không chỉ cải thiện chức năng vận động mà còn giảm nguy cơ tái phát. Kết hợp tập luyện với dinh dưỡng sẽ giúp đầu gối phục hồi hiệu quả.

Các bài tập phục hồi chấn thương đầu gối

Người bệnh nên tham vấn ý kiến bác sĩ về việc tập luyện phục hồi chức năng, đảm bảo phù hợp với thời điểm, tình trạng sức khỏe, mức độ tổn thương và đúng kỹ thuật. Dưới đây là một số bài tập mà bạn có thể tham khảo:

• Tăng sức mạnh cơ bắp quanh gối với các bài co cơ tĩnh, nâng chân thẳng hoặc squat.
• Cải thiện phạm vi vận động, độ tinh hoạt cùng bài duỗi gập gối chủ động, lăn bóng dưới bàn chân hoặc dùng dây kháng lực.
• Tập thăng bằng với bài đứng một chân, bước lên bục thấp hoặc đi trên đường thẳng.

Bài tập phục hồi chức năng sau chấn thương đầu gối

Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt

Dinh dưỡng và lối sinh hoạt lành mạnh là nền tảng vững chắc để đầu gối sau chấn thương hồi phục nhanh chóng. Chuyên gia y tế khuyến nghị người bệnh nên:

• Ưu tiên thực phẩm giàu canxi, vitamin C, D,... có trong sữa, chế phẩm từ sữa, bơ, cam và các loại hạt.
• Bổ sung omega-3, chondroitin, glucosamine từ cá hồi, tôm, các loại xương để hỗ trợ giảm sưng, viêm, bổ sung hợp chất tự nhiên đến sụn khớp.
• Tránh tiêu thụ đồ uống chứa cồn, chất kích thích như cà phê, bia rượu, nước trà đặc,...
• Dành thời gian nghỉ ngơi hợp lý, tránh vận động mạnh, gắng sức và thức khuya.
• Tái khám định kỳ để theo dõi tiến độ phục hồi khớp gối, kịp thời điều chỉnh bài tập phù hợp.

Kết luận

Chấn thương đầu gối không phải dạng chấn thương hiếm gặp ở người chơi thể thao, lao động nặng hoặc thiếu cẩn trọng khi tham gia giao thông. Ngoài nhận diện các nguyên nhân, dấu hiệu tổn thương, mỗi cá nhân cũng cần áp dụng biện pháp phòng ngừa cụ thể qua chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt thường ngày.