Dậy thì muộn: Nguyên nhân, cách điều trị và phòng tránh

Tổng quan về dậy thì muộn

Đầu tiên cần phải nói về dậy thì, đây là giai đoạn chuyển đổi sinh lý từ thiếu niên nhi đồng sang thời kỳ thành niên mà trẻ nào cũng phải trải qua. Khi trẻ bước vào giai đoạn dậy thì đồng nghĩa với việc các cơ quan sinh dục, đặc tính sinh dục thứ phát phát triển, với bé trai khoảng 9-14 tuổi, với bé gái khoảng 8-13 tuổi. 

Các dấu hiệu đánh dấu trẻ dậy thì gồm:

• Bé gái: Lần đầu tiên xuất hiện kinh nguyệt, ngực phát triển, phát triển bộ phận sinh dục ngoài, lông mu, lông nách, tăng chiều cao.
• Bé trai: Tinh hoàn phát triển, dương vật to lên, phát triển lông nách, giọng nói trầm khan hay còn gọi là vỡ giọng, chiều cao tăng đáng kể.  

Theo đó, dậy thì muộn là tình trạng tuổi dậy thì của trẻ không bắt đầu vào khoảng thời điểm như thông thường.Chẳng hạn, bé trai 15-16 tuổi hoặc bé gái 13-14 vẫn chưa có dấu hiệu thay đổi cơ thể (dậy thì) được xem là dậy thì muộn. Tình trạng này hiện nay rất phổ biến khiến phụ huynh cảm thấy lo lắng về sự ảnh hưởng đến sự phát triển của cơ thể và sức khỏe sinh sản sau này.  

Nguyên nhân dậy thì muộn

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng dậy thì muộn ở trẻ, trong đó, ở bé trai và bé gái các nguyên nhân này có thể khác nhau

Dậy thì muộn ở bé gái  

• Nguyên nhân chủ yếu do di truyền từ bố hoặc mẹ.
• Các yếu tố liên quan đến buồng trứng, cụ thể là, sự rối loạn hoạt động của trục nội tiết dưới đồi, tuyến yên, buồng trứng dẫn tới thiếu hormone tuyến yên, hormone tăng trưởng,... Hoặc ngoài ra còn do bệnh lý suy buồng trứng sớm (bất thường ở bộ nhiễm sắc thể Xo hay còn gọi là hội chứng Turner,...  
• Cơ thể giảm khối lượng mỡ, thường gặp ở những bé gái hoạt động nhiều (vận động thể thao, múa ba lê, mắc chứng biếng ăn, các bệnh lý mãn tính). Từ đó, dẫn đến chất béo, khối lượng mỡ trong cơ thể giảm hẳn và kéo theo tình trạng dậy thì muộn.  
• Do thể chất của trẻ, tức là, trẻ có thể trạng dậy thì muộn so với lứa tuổi thông thường.  

Dậy thì muộn ở trẻ trai 

• Có tới 70% trường hợp bé trai dậy thì muộn là do di truyền từ bố mẹ.  
• Thiếu hụt nội tiết (hormone) cũng là nguyên nhân dẫn đến dậy thì muộn, biểu hiện là khi sinh ra dương vật thường nhỏ hơn.  
• Xuất phát từ tinh hoàn: Những bất thường ở tinh hoàn, tiền sử đã từng phẫu thuật tinh hoàn, đã từng điều trị ung thư,... cũng khiến bé trai dậy thì muộn hơn.  
• Bé trai mắc bệnh mạn tính như viêm đại tràng, xơ nang, thiếu máu hồng cầu liềm,... dễ dậy thì muộn.  

Triệu chứng của dậy thì muộn

Như đã nói ở trên, đa phần từ độ tuổi 8-13 với bé gái và 9-14 tuổi với bé trai sẽ xuất hiện nhiều dấu hiệu dậy thì. Dậy thì muộn nghĩa là các dấu hiệu đó chậm hơn thông thường. Ví dụ, sau 14 tuổi mà bé gái không có dấu hiệu phát triển sinh dục nào hoặc sau 16 tuổi chưa xuất hiện kỳ kinh nguyệt đầu tiên được cho là dậy thì muộn. Còn các bé trai sau 15 tuổi không hề có bất cứ dấu hiệu thay đổi nào như: giọng nói trầm, râu ria mép mọc nhiều, cơ quan sinh dục tinh hoàn và dương vật phát triển,... thì được coi là dậy thì muộn.  

Các biến chứng của dậy thì muộn

Dậy thì muộn nếu không thăm khám và điều trị kịp thời dễ làm ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý của trẻ. Ngoài ra, tùy bé trai, bé gái các biến chứng sẽ khác nhau: 

• Đối với bé gái  

Thường các bé gái dậy thì muộn sẽ cảm thấy lo lắng, tự ti khi thấy mình không giống nhiều bạn xung quanh. 

• Đối với bé trai 

 Hậu quả của dậy thì muộn đối với bé trai dễ nhìn thấy nhất là chiều cao thấp hơn so với bạn cùng trang lứa. Từ đó, khiến trẻ mặc cảm so với các bạn. Một số trường hợp dậy thì muộn ở bé trai còn gây ảnh hưởng tới sự phát triển cơ quan sinh dục, gồm dương vật, tinh hoàn, thậm chí khả năng sinh lý, sinh sản sau này. Cha mẹ nên theo dõi, cho trẻ đi thăm khám ngay để được bác sĩ tư vấn điều trị.  

Đối tượng có nguy cơ bị dậy thì muộn  

• Trong nhà có bố hoặc mẹ đã từng bị dậy thì muộn.  
• Trẻ bị rối loạn hoạt động trục nội tiết.  
• Trẻ có các bệnh lý mãn tính.  
• Trẻ thường xuyên họa động thể thao quá mức.  
• Bị suy dinh dưỡng do rối loạn hành vi ăn uống, kém hấp thụ.

Phương pháp chẩn đoán dậy thì muộn

Để chẩn đoán dậy thì muộn ở trẻ, đầu tiên, bác sĩ cần đánh giá tổng quan tiền sử gia đình (các bệnh lý di truyền liên quan), quá trình chào đời và phát triển của trẻ xem hành vi ăn uống, bệnh lý trẻ có thể mắc phải. 

Tiếp theo là thăm khám lâm sàng gồm khám sức khỏe tổng quát, khám cơ quan sinh dục ngoài, dấu hiệu dậy thì của ngực, hệ thống lông, cơ quan sinh dục ngoài,... của trẻ.  

Xét nghiệm cận lâm sàng tìm căn nguyên thực sự, bao gồm:

• Xét nghiệm máu: Tổng phân tích máu, vi chất, sinh hóa máu chức năng các cơ quan, đánh giá các hormone tăng trưởng, hormone các tuyến như tuyến yên, tuyến giáp.
• Nhiễm sắc thể đồ: Loại trừ các rối loạn về di truyền.
• Chụp X-quang: Đánh giá tuổi xương cho trẻ.
• Siêu âm kiểm tra tử cung và buồng trứng ở bé gái, tinh hoàn ở bé trai.
• Cộng hưởng từ để kiểm tra tuyến yên.  

Biện pháp điều trị dậy thì muộn

Tùy vào nguyên nhân dẫn đến dậy thì muộn ở trẻ mà bác sĩ sẽ tư vấn và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. 

Đối với bé gái

• Do yếu tố thể chất: Trẻ sẽ được bổ sung hormone estrogen trong khoảng 4 - 6 tháng. Mục đích nhằm thúc đẩy quá trình dậy thì được diễn ra sớm hơn. Quá trình này mẹ cần quan tâm và theo dõi con để động viên kịp thời.
• Do lượng mỡ cơ thể giảm: Bác sĩ sẽ tư vấn chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp trẻ tăng cân phù hợp với lứa tuổi.  
• Nếu xuất phát từ nguyên nhân suy buồng trứng sớm hoặc thiếu hụt hormone: Bác sĩ kê bổ sung estrogen liều thấp định kỳ 6 tháng. Đa số các trường hợp, bác sĩ sẽ kê bổ sung tiếp hormone progestin sau 12 - 18 tháng và sau vài tháng sẽ dừng progestin 1 - 2 ngày.  

Đối với bé trai

• Do thể chất: Bác sĩ chỉ định tiêm thuốc trong khoảng vài tháng, mục đích kích thích tăng chiều cao, phát triển cơ quan sinh dục.  
• Do trẻ bị thiếu hụt hormone IGD hay dương vật bị tổn thương: Bác sĩ chỉ định bổ sung testosterone với liều phù hợp, tăng theo thời gian. Sau đó trẻ được tiếp tục bổ sung testosterone đến khi trẻ đã trưởng thành.  
• Trị liệu tâm lý: Với những sự khác biệt hẳn so với bạn bè thì đa số trẻ dậy thì muộn có thể xuất hiện tâm lý tự ti, mặc cảm. Cha mẹ nên quan tâm, chia sẻ với trẻ, nói cho con biết thế mạnh của con để con tự tin hơn, đồng thời, không nên chủ quan mà hãy cho con đi thăm khám sớm.  

Phòng ngừa dậy thì muộn

Dậy thì muộn ở trẻ rất khó phòng ngừa nếu thiếu đi sự quan tâm từ bố mẹ. Để phát hiện sớm, điều trị kịp thời, ngăn chặn các hậu quả nặng nề do dậy thì muộn gây ra thì mỗi phụ huynh hãy luôn chú ý đến sự phát triển của con. Nên cho con đi thăm khám sớm nếu cảm thấy bất cứ điều gì không bình thường.