Rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em là gì?

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một tình trạng rối loạn thần kinh do não bộ gây ra, ảnh hưởng tiêu cực đến hành vi và gây lo âu nghiêm trọng ở người mắc bệnh, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ. Người bị OCD thường trải qua những suy nghĩ ám ảnh khó chịu và cảm thấy buộc phải thực hiện những hành vi nhất định để giảm bớt căng thẳng, mặc dù họ nhận thức rõ ràng những hành vi đó không thực sự hợp lý.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em biểu hiện qua sự xuất hiện dai dẳng của những suy nghĩ không mong muốn (ám ảnh) và sự thôi thúc phải thực hiện các hành vi lặp đi lặp lại (cưỡng chế). Ngay cả khi trẻ cố gắng cưỡng lại, những suy nghĩ và hành vi này vẫn tiếp diễn, gây ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt hằng ngày. Khi các triệu chứng chiếm quá nhiều thời gian (trên một giờ mỗi ngày) và làm gián đoạn cuộc sống, học tập hoặc gây ra khổ sở tinh thần cho trẻ, thì đây có thể là dấu hiệu cho thấy trẻ đang mắc OCD.

Việc nhận biết và phân biệt OCD ở trẻ em là rất quan trọng, vì biểu hiện của bệnh đôi khi có thể bị nhầm lẫn với các rối loạn khác như tăng động giảm chú ý (ADHD), rối loạn phổ tự kỷ hoặc hội chứng Tourette. Mặc dù có những điểm tương đồng với biểu hiện của người lớn, trẻ em mắc OCD có thể có các biểu hiện riêng biệt cần được đánh giá cụ thể.

Do đó, phụ huynh và người chăm sóc cần trang bị kiến thức đầy đủ để nhận biết sớm và can thiệp điều trị hiệu quả cho trẻ. Thăm khám chuyên sâu về y khoa và tâm lý là bước quan trọng giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác, từ đó xây dựng lộ trình can thiệp phù hợp, giúp trẻ cải thiện chất lượng cuộc sống.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em

Nguyên nhân gây ra rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em

Nguyên nhân chính xác gây ra rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em hiện vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, giới chuyên môn cho rằng đây là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố sinh học và môi trường.

Yếu tố sinh học

• Cấu trúc và chức năng não bộ: Các nghiên cứu hình ảnh học thần kinh cho thấy trẻ em mắc OCD thường có sự bất thường trong hoạt động của vỏ não trước trán và các cấu trúc dưới vỏ liên quan đến kiểm soát hành vi và xử lý cảm xúc.
• Di truyền học: Dù chưa xác định được một gen đặc hiệu gây OCD, nhiều nghiên cứu cho thấy các alen nhất định có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Rối loạn này cũng có xu hướng xuất hiện trong cùng một gia đình, cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng vai trò nhất định.
• Chất dẫn truyền thần kinh: Nồng độ thấp của serotonin có ảnh hưởng đến việc điều hòa tâm trạng và hành vi và liên quan đến sự phát triển của OCD. Một số nhà khoa học nghi ngờ rằng khả năng điều chỉnh serotonin không hiệu quả có thể được di truyền từ cha mẹ sang con cái.

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, trẻ mắc OCD có thể liên quan đến yếu tố di truyền

Yếu tố môi trường

Những tác nhân tâm lý - xã hội hoặc sự kiện gây căng thẳng có thể góp phần kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm triệu chứng OCD ở trẻ, bao gồm:

• Trẻ từng bị lạm dụng thể chất hoặc tinh thần.
• Biến cố lớn trong gia đình như cha mẹ ly hôn, mất người thân.
• Thay đổi môi trường sống đột ngột, như chuyển nhà, chuyển trường.
• Áp lực học đường, bao gồm bạo lực học đường hoặc căng thẳng học tập.
• Nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm liên cầu khuẩn, trong một số trường hợp được cho là có liên quan đến sự khởi phát đột ngột của các triệu chứng OCD.

Xem thêm:

• Những dấu hiệu rối loạn tăng động giảm chú ý ở người lớn
  
• Rối loạn tăng động giảm chú ý: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
  

Các triệu chứng của rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em

Các dấu hiệu hiệu đặc trưng của chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em và thanh thiếu niên thường biểu hiện qua hai nhóm triệu chứng chính là ám ảnh và hành vi cưỡng chế. 

Ám ảnh 

Ám ảnh là những suy nghĩ, hình ảnh hoặc xung động không mong muốn, xâm nhập và lặp đi lặp lại, gây ra lo âu hoặc khó chịu rõ rệt. Ở trẻ em, các nội dung ám ảnh thường gặp bao gồm:

• Nỗi sợ nhiễm bẩn hoặc vi trùng: Trẻ lo lắng quá mức về việc bị nhiễm vi sinh vật hoặc lây lan bệnh tật.
• Suy nghĩ mang tính bạo lực hoặc tự gây hại: Bao gồm những hình ảnh hay ý nghĩ về việc làm tổn thương bản thân hoặc người khác, dù trẻ không mong muốn điều đó.
• Ám ảnh liên quan đến tình dục: Trẻ có thể bị quấy rầy bởi những hình ảnh hoặc suy nghĩ về tình dục không phù hợp với độ tuổi.
• Nhu cầu trật tự và đối xứng: Trẻ cảm thấy bắt buộc phải sắp xếp mọi vật theo trật tự hoàn hảo hoặc đối xứng tuyệt đối.
• Suy nghĩ mê tín hoặc hoài nghi quá mức: Lo lắng rằng nếu không thực hiện hành vi nhất định, điều tồi tệ có thể xảy ra.

Trẻ có những nỗi ám ảnh dẫn đến những hành vi lặp đi lặp lại

Hành vi cưỡng chế

Cưỡng chế là những hành vi hoặc nghi thức mang tính lặp đi lặp lại mà trẻ thực hiện nhằm giảm bớt căng thẳng do ám ảnh gây ra. Các hành vi này có thể tiêu tốn nhiều thời gian và gây gián đoạn sinh hoạt hàng ngày. Một số hành vi cưỡng chế phổ biến ở trẻ bao gồm:

• Rửa tay liên tục: Trẻ có thể rửa tay nhiều lần trong ngày hoặc thực hiện trong thời gian kéo dài dù tay không bẩn.
• Kiểm tra liên tục: Hành vi kiểm tra khóa cửa, công tắc điện, bài tập hoặc các vật dụng để đảm bảo an toàn hoặc chính xác.
• Sắp xếp và chỉnh sửa: Trẻ dành nhiều thời gian để căn chỉnh đồ vật theo thứ tự, màu sắc hoặc kích thước nhất định.
• Lặp đi lặp lại hoặc đếm số: Trẻ có thể đếm các bước đi, số lần chạm vào vật thể hoặc lặp lại câu từ một cách ám ảnh.
• Nghi thức tôn giáo: Bao gồm việc cầu nguyện lặp đi lặp lại hoặc thực hiện các nghi thức với mục đích tránh điều xui rủi.
• Hành vi tránh né: Trẻ né tránh những tình huống, địa điểm hoặc người gây ra lo lắng, chẳng hạn như phòng tắm công cộng, trường học hoặc người lạ.

Mặc dù một số hành vi trên có thể thoáng qua ở trẻ nhỏ và không gây lo ngại, nhưng nếu các triệu chứng kéo dài có thể gây ảnh hưởng đến học tập, xã hội, gia đình,... cha mẹ nên đưa trẻ đến khám chuyên khoa để được đánh giá và can thiệp kịp thời.

Phương pháp điều trị rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em

Việc điều trị OCD ở trẻ em cần tiếp cận đa phương diện, kết hợp giữa can thiệp tâm lý, hỗ trợ từ gia đình – nhà trường và trong một số trường hợp, điều trị bằng thuốc. Mục tiêu là giúp trẻ kiểm soát triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và duy trì hoạt động học tập - xã hội bình thường.

Tâm lý trị liệu

• Liệu pháp hành vi nhận thức: Là phương pháp điều trị nền tảng và được đánh giá là hiệu quả nhất trong điều trị OCD. Liệu pháp này giúp trẻ nhận diện, đánh giá và điều chỉnh các suy nghĩ phi lý (ám ảnh) cũng như hành vi không phù hợp (cưỡng chế).
• Hỗ trợ từ gia đình: Gia đình đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình điều trị, cha mẹ cần được trang bị kiến thức về OCD để hiểu và đồng hành cùng trẻ, tránh việc vô tình củng cố các hành vi cưỡng chế. 

Tâm lý trị liệu là bước đầu tiên trong quá trình điều trị OCD ở trẻ

Điều trị bằng thuốc

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI): Trong các trường hợp vừa đến nặng hoặc khi CBT không mang lại hiệu quả đầy đủ, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc như fluoxetine, sertraline hoặc fluvoxamine,... giúp điều chỉnh nồng độ serotonin trong não làm giảm các triệu chứng ám ảnh và cưỡng chế.
• Theo dõi y khoa chặt chẽ: Sử dụng thuốc cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa tâm thần nhi. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng lâm sàng của trẻ, cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ, từ đó đưa ra lựa chọn phù hợp về loại thuốc, liều lượng và thời gian điều trị.

Hỗ trợ tâm lý và hành vi bổ trợ

• Kỹ thuật thư giãn và quản lý căng thẳng: Các phương pháp như thiền định, bài tập thở sâu, yoga hoặc luyện tập chánh niệm có thể được tích hợp vào kế hoạch điều trị nhằm giảm căng thẳng và cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc.
• Hoạt động thể chất: Tăng cường vận động như chơi thể thao, đi bộ, bơi lội,... không chỉ nâng cao thể chất mà còn có tác động tích cực đến sức khỏe tâm thần, giúp trẻ giải tỏa lo âu, tăng serotonin tự nhiên và cải thiện tâm trạng.

Hỗ trợ từ trường học

• Tư vấn học đường: Chuyên viên tâm lý học đường có thể giúp trẻ xây dựng kỹ năng đối phó với lo âu, hỗ trợ các vấn đề về quan hệ bạn bè, học tập và tự tin trong môi trường lớp học.
• Điều chỉnh học tập phù hợp: Nhà trường cần phối hợp chặt chẽ với gia đình và chuyên gia y tế để có các biện pháp hỗ trợ cụ thể, chẳng hạn như: Điều chỉnh thời gian làm bài, giảm thiểu yếu tố kích hoạt căng thẳng trong lớp học….

Gia đình và trường học có cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị bệnh cho trẻ

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em và thanh thiếu niên là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể điều trị và kiểm soát. Nhận diện sớm các dấu hiệu, can thiệp kịp thời, đồng thời duy trì tinh thần lạc quan và đồng hành tích cực cùng trẻ, đó chính là nền tảng vững chắc để vượt qua những thách thức mà OCD gây ra, hướng tới một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn cho cả trẻ và gia đình.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ. Nếu Quý khách có nhu cầu thăm khám và can thiệp điều trị có thể liên hệ Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.