Rối loạn tăng động giảm chú ý: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Rối loạn tăng động giảm chú ý là gì?

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh thường gặp ở trẻ nhỏ. ADHD có thể được chẩn đoán ngay từ khi trẻ còn nhỏ và kéo dài đến độ tuổi trưởng thành. Khi mắc ADHD sẽ khó khăn trong việc chú ý, kiểm soát hành vi và có những hoạt động quá mức. 

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết, có khoảng gần 11% trẻ em Hoa Kỳ trong độ tuổi từ 2-17 tuổi được chẩn đoán mắc ADHD và có khoảng 7,2% trẻ em trên toàn thế giới được chẩn đoán mắc chứng rối loạn này. Trong đó, tỷ lệ bé trai gặp rối loạn tăng động giảm chú ý cao gấp đôi so với bé gái.

Rối loạn tăng động giảm chú ý thường gặp ở trẻ nhỏ và kéo dài đến tuổi trưởng thành 

Các loại rối loạn tăng động giảm chú ý thường gặp

Rối loạn tăng động giảm chú ý được chia thành 4 loại khác nhau tùy vào từng biểu hiện mà bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán chính xác, cụ thể. Các loại ADHD thường gặp bao gồm:

• Thiếu chú ý (ADD) hoặc rối loạn thiếu tập trung: Với dạng ADHD này, trẻ có những biểu hiện mất tập trung nhưng không hiếu động thái quá, trẻ thường giảm chú ý trong các hoạt động thường ngày. 
• Tăng động, bốc đồng: Trẻ thường có biểu hiện như bồn chồn, ngồi không yên, thừa năng lượng, nói nhiều, ngắt lời người khác,... Đây là loại ít phổ biến và gây ảnh hưởng đến trẻ. 
• Rối loạn kết hợp: Xuất hiện cả triệu chứng thiếu chú ý và tăng động. Có khoảng 70% trường hợp mắc ADHD thuộc loại này. 
• ADHD không xác định: Ở rối loạn dạng này sẽ không có những triệu chứng nghiêm trọng biểu hiện rõ ràng về rối loạn chức năng nhưng không đáp ứng các tiêu chí để đánh giá, chẩn đoán ADHD thuộc loại nào. Trường hợp này, bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý dựa trên ADHD không xác định để chẩn đoán

Nguyên nhân gây ra tình trạng rối loạn tăng động giảm chú ý

Rối loạn tăng động giảm chú ý hiện nay chưa xác định được nguyên nhân cụ thể. Các nguyên nhân tiềm ẩn có thể liên quan đến các yếu tố như di truyền, sinh lý, sinh hóa, hệ thần kinh vận động - cảm giác,... 

Có một số nguy cơ khiến trẻ tăng nguy cơ mắc ADHD như: 

• Trẻ sinh nhẹ cân (<1,5kg)
• Trẻ sinh non, thiếu oxy khi sinh
• Chấn thương ở vùng đầu
• Thường có cơn ngưng thở khi ngủ
• Thiếu sắt
• Khi mang thai, mẹ tiếp xúc với với một số độc chất như rượu, thuốc lá, ma túy.

Rối loạn tăng động giảm chú ý chưa xác định được nguyên nhân cụ thể

Hiện nay, ngày càng nhiều các bằng chứng, dữ liệu về sự bất thường trong hệ thống noradrenergic và dopaminergic với sự giảm kích thích hoặc giảm hoạt động ở vùng thân não trên và các vùng trước của não giữa. 

Ngoài ra, có một số yếu tố khác khiến tăng nguy cơ trẻ bị mắc phải rối loạn tăng động giảm chú ý: 

• Bộ não có cấu trúc bất thường. 
• Bất thường nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh. 
• Các yếu tố di truyền.
• Yếu tố giới tính: Bé trai có nguy cơ cao hơn bé gái. 
• Người mẹ sử dụng chất kích thích khi mang thai.
• Tiếp xúc thường xuyên với môi trường
• Chấn thương sọ não
• Sử dụng quá nhiều thực phẩm như sữa, bánh mì, các loại hạt,... 
• Tiếp xúc nhiều với các thiết bị điện tử. 

Các triệu chứng ADHD thường gặp

Rối loạn tăng động giảm chú ý có thể gây ra các triệu chứng thiếu chú ý, hiếu động, bốc đồng, tăng động,.... Dưới đây là các biểu hiện thường gặp:

Thiếu chú ý, không tập trung

Một số biểu hiện của sự không tập trung như: 

• Dễ bị phân tâm, không thực theo hướng dẫn, không hoàn tất các việc làm đang dang dở, dễ mất tập trung, rắc rối với các công việc tập thể, né tránh các nhiệm vụ đòi hỏi cần sự tập trung trong thời gian dài. 
• Lơ đãng, mơ màng: Mặc dù không hề kém thông minh nhưng thường gặp khó khăn khi nghe hướng dẫn. Từ đó, thường xuyên lơ mơ, không bắt kỳ bài giảng hoặc những yêu cầu trong học tập, làm việc. 
• Thường quên bài vở, mất dụng cụ học tập. 
• Kết quả học tập không ổn định do không có sự tập trung dẫn đến tiếp thu chậm. Có khoảng 20% trẻ mắc ADHD cần can thiệp chế độ giáo dục đặc biệt. 
• Thường xuyên mất những đồ vật cần thiết như giấy tờ tùy thân, chìa khóa, điện thoại,.... 
• Dễ bị phân tâm. 
• Quên thực hiện các công việc hàng ngày. 

Giảm chú ý, thiếu tập trung là một trong những triệu chứng điển hình

Tăng động, hiếu động thái quá

Các biểu hiện đặc trưng như:

• Luôn đi lại, di chuyển, không thể ngồi yên. 
• Nói nhiều
• Thiếu kiên nhẫn chờ đợi. 
• Không thể im lặng chơi hoặc tham gia các hoạt động
• Bật ra câu trả lời trước khi người khác hỏi xong câu hỏi. 

Bốc đồng

Có thể xuất hiện một số biểu hiện của bốc đồng như:

• Hành xử nguy hiểm, không nghĩ đến hậu quả
• Hay quậy phá, dễ nổi giận, khó kiềm chế cảm xúc, có thể bùng nổ cơn thịnh nộ ở thời điểm không phù hợp. 

Quậy phá, khó kiềm chế cảm xúc là cũng là biểu hiện của ADHD

Các biểu hiện khác

Bên cạnh những biểu hiện trên, trẻ có thể xuất hiện một số triệu chứng khác như:

• Không giao tiếp với bạn bè: Người mắc ADHD có thể thiếu tự tin trong giao tiếp với người xung quanh. Điều này có thể gây ra tình trạng khó thích nghi với môi trường mới. 
• Gặp khó khăn trong bày tỏ cảm xúc: Người mắc rối loạn tăng động giảm chú ý cùng thường đối mặt với chứng nhận thức và trạng thái chậm phát triển về vận động và ngôn ngữ. Từ đó khiến trẻ khó khăn trong việc bày tỏ cảm xúc bằng lời hoặc cử chỉ. 

Phương pháp chẩn đoán ADHD

Người mắc rối loạn tăng động giảm chú ý chỉ nên được chẩn đoán khi xuất hiện các biểu hiện trước 12 tuổi và liên tục gây ra vấn đề nghiêm trọng với gia đình và trường học. 

Không có bất kỳ xét nghiệm nào được sử dụng trong chẩn đoán ADHD, chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần sẽ chẩn đoán bằng các biện pháp như: 

• Thăm khám lâm sàng giúp loại trừ các bệnh khác. 
• Nắm bắt thông tin về tình trạng sức khỏe hiện tại, tiền sử bệnh lý của người bệnh và gia đình. 
• Đặt các câu hỏi cho các thành viên trong gia đình, giáo viên hoặc người biết rõ về trẻ để củng cố cho chẩn đoán. 
• Dựa vào các tiêu chí đánh giá ADHD từ Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5). 
• Thang đánh giá ADHD giúp thu thập và kiểm tra các thông tin. 

Các triệu chứng của rối loạn tăng động giảm chú ý có thể xuất hiện khi trẻ nhưng khá khó khăn trong việc chẩn đoán do có một số vấn đề về chậm phát triển ngôn ngữ dễ nhầm lẫn với ADHD. Do đó, khi nghi ngờ trẻ mắc ADHD, cha mẹ cần đưa trẻ đến gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần để được đánh giá, chẩn đoán chuyên sâu. 

Chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý với chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần

Có một số bệnh lý hoặc phương pháp điều trị có thể gây ra các triệu chứng, biểu hiện giống với rối loạn tăng động giảm chú ý như: 

• Các vấn đề về ngôn ngữ hoặc học tập. 
• Rối loạn tâm trạng.
• Rối loạn hành vi.
• Gặp các vấn đề về thị giác hoặc thính giác.
• Hội chứng tự kỷ.
• Tác dụng phụ của thuốc ảnh hưởng đến hành vi hoặc suy nghĩ. 
• Rối loạn giấc ngủ.
• Chấn thương sọ não.

Xem thêm:

• Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh tự kỷ ở trẻ em
  

Phương pháp điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý

Điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý có mục tiêu là cải thiện các triệu chứng. Với trẻ nhỏ hơn 5 tuổi, các chuyên gia khuyến nghị nên có sự can thiệp, hỗ trợ từ cha mẹ là yếu tố đầu tiên trước khi chuyển sang sử dụng thuốc.

Phương pháp điều trị cụ thể cho rối loạn tăng động giảm chú ý được xác định dựa trên nhiều yếu tố như: 

• Độ tuổi, sức khỏe tổng thể và tiền sử bệnh.
• Mức độ của các triệu chứng. 
• Khả năng dung nạp các loại thuốc và các liệu pháp điều trị. 
• Kỳ vọng cải thiện tình trạng. 

Trị liệu hành vi

Mục tiêu của phương pháp trị liệu hành vi là giúp trẻ học hỏi và củng cố các hoạt động tích cực, loại bỏ hành vi không mong muốn hoặc đáng lo. Các biện pháp bao gồm: 

• Trị liệu hành vi. 
• Đào tạo các kỹ năng xã hội. 
• Cha mẹ đồng hành cùng trẻ trong quá trình điều trị. 
• Tâm lý trị liệu.
• Liệu pháp gia đình. 

Trị liệu hành vi cần sự đồng hành của cha mẹ và chuyên gia tâm lý

Sử dụng thuốc điều trị

Thuốc có thể giúp người mắc ADHD kiểm soát được các triệu chứng và hành vi tiêu cực. Một số loại thuốc trong điều trị ADHD cho trẻ từ 6 tuổi được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt bao gồm: 

• Thuốc kích thích: Đây là loại thuốc điều trị được sử dụng rộng rãi, thuốc được chia thành 2 loại (thuốc tác dụng ngắn và thuốc tác dụng kéo dài). Có khoảng 70-80% trẻ mắc ADHD được chỉ định sử dụng thuốc này. Tuy nhiên, thuốc kích thích ADHD có thể tăng nguy cơ mắc bệnh tim hoặc rối loạn tâm thần. 
• Thuốc không kích thích: Thuốc tác động chậm nhưng có thể kéo dài tới 24 giờ. Bác sĩ điều trị để nghỉ bổ sung loại thuốc này nếu thuốc kích thích không có tác dụng. 
• Thuốc chống trầm cảm: Hiện nay, thuốc chống trầm cảm chưa được FDA phê duyệt trong điều trị ADHD. Tuy nhiên, bác sĩ sẽ kê đơn riêng lẻ hoặc kết hợp với một số loại thuốc khác với liều lượng phù hợp để có kết quả điều trị phù hợp. 
• Thiết bị eTNS: Hệ thống kích thích dây thần kinh bên ngoài Monarch (eTNS) dành cho trẻ từ 7-12 tuổi không sử dụng thuốc ADHD. Thiết bị được đeo vào ban đêm, có kích thước bằng 1 chiếc điện thoại. Các cực gắn được gắn trên miếng dán và đặt trên trán của trẻ, xung điện từ thiết bị eTNS gửi các xung động ở mức thấp đến phần não được cho là gây ra ADHD. 

Thuốc có thể giúp người mắc ADHD kiểm soát được các triệu chứng và hành vi

Rối loạn tăng động giảm chú ý có thể phòng ngừa không?

Rối loạn tăng động giảm chú ý không thể ngăn ngừa hoặc chữa khỏi. Mặc dù vậy, việc phát hiện sớm và có kế hoạch giáo dục, điều trị đúng cách giúp trẻ kiểm soát tốt các triệu chứng. 

Nếu đang mang thai, cần tránh tiếp xúc với chất độc và chất kích thích như bia, rượu, thuốc lá,... Điều này giúp giảm tỷ lệ và mức độ phổ biến của ADHD. Đối với trẻ được chẩn đoán mắc rối loạn tăng động giảm chú ý, phụ huynh cần chú ý một số lưu ý sau:

• Cha mẹ nên thường xuyên thể hiện tình cảm với con: Trẻ cần được yêu thương và tôn trọng, có thể bằng lời khen, nụ cười hoặc cái ôm,... 
• Cải thiện sự tự tin của trẻ: Mỗi đứa trẻ đều có tài năng, sở trường riêng nên việc giúp con phát triển các bộ môn năng khiếu khiến cho trẻ tự tin hơn, 
• Sử dụng các từ ngữ đơn giản và hình ảnh minh họa khi chỉ dẫn cho trẻ. 
• Hướng dẫn trẻ xác định các tình huống khó khăn trong cuộc sống. 
• Sử dụng kỷ luật thích hợp: Khen khi trẻ làm tốt và răn đe khi trẻ làm sai. 
• Làm việc có tổ chức: Hướng dẫn trẻ xây dựng thời gian biểu cho các hoạt động hàng ngày. 
• Lên kế hoạch cho các kế hoạch hàng ngày: Trẻ mắc ADHD thường gặp khó khăn khi chấp nhận và thích nghi với sự thay đổi, vì vậy, cha mẹ nên tập cho trẻ thích nghi và tránh các thay đổi đột ngột. 
• Khuyến khích con tương tác với các tình huống xã hội. 
• Xây dựng lối sống lành mạnh: Chế độ dinh dưỡng cân bằng, khoa học và đầy đủ chất dinh dưỡng cần thiết là điều quan trọng. Đồng thời xây dựng chế độ sinh hoạt hàng ngày cũng cần đảm bảo lành mạnh. 
• Tham gia các hoạt động thể chất theo độ tuổi: Theo một số nghiên cứu chỉ ra rằng, luyện tập thể giúp trẻ kiểm soát hành vi bốc đồ và các vấn đề khác. 
• Hạn chế thời gian sử dụng các thiết bị thông minh.
• Ngủ đủ giấc và đúng giờ. 
• Cha mẹ cần hiểu rõ về ADHD. 
• Tái khám theo hướng dẫn của bác sĩ giúp theo dõi kết quả điều trị của trẻ. 
• Có thể tham gia các nhóm hỗ trợ để học hỏi các phụ huynh khác cũng có con gặp tình trạng tương tự. 

Cha mẹ có vai trò quan trọng trong quá trình can thiệp điều trị của trẻ mắc ADHD

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn thần kinh phát triển, đặc trưng bởi tình trạng thiếu chú ý, hiếu động thái quá và bốc đồng, ảnh hưởng đến khả năng học tập, làm việc và quan hệ xã hội. ADHD thường xuất hiện từ thời thơ ấu và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành, với nguyên nhân chủ yếu do yếu tố di truyền và môi trường. Việc điều trị bao gồm sử dụng thuốc, liệu pháp hành vi và các biện pháp hỗ trợ giáo dục để cải thiện chất lượng cuộc sống.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về rối loạn tăng động giảm chú ý. Nếu có bất kỳ thắc mắc hay phụ huynh có nhu cầu thăm khám cho trẻ có thể liên hệ Bệnh viện qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.