Viêm loét dạ dày tá tràng là một trong những bệnh lý tiêu hóa phổ biến nhất hiện nay, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống. Tuy nhiên, không phải ai cũng có nguy cơ mắc bệnh như nhau. Những người thường xuyên căng thẳng, lạm dụng thuốc giảm đau, hút thuốc lá hoặc ăn uống thiếu khoa học… là những đối tượng dễ “rơi vào tầm ngắm” của bệnh hơn cả. Hiểu rõ nhóm nguy cơ sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa sớm và bảo vệ hệ tiêu hóa khỏi những tổn thương âm thầm nhưng nguy hiểm.
Viêm loét dạ dày tá tràng là gì?
Viêm loét dạ dày tá tràng (tên tiếng Anh: Peptic Ulcer Disease – PUD) là một thuật ngữ y khoa chỉ tình trạng tổn thương mất lớp niêm mạc và một phần lớp dưới niêm mạc của dạ dày hoặc tá tràng do tác động của acid dịch vị và pepsin vượt quá khả năng bảo vệ của lớp niêm mạc. Đây là một loại tổn thương dạng loét, có ranh giới rõ ràng, thường sâu hơn các viêm thông thường và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được kiểm soát.
Viêm loét dạ dày tá tràng là tình trạng viêm nhiễm và tổn thương niêm mạc dạ dày hoặc tá tràng, thường do sự mất cân bằng giữa axit dạ dày và các yếu tố bảo vệ niêm mạc.
Điểm đặc trưng của viêm loét dạ dày tá tràng là sự hiện diện của ổ loét có hình dạng như miệng núi lửa, bờ rõ, đáy có thể chứa dịch tiết, fibrin, hoặc đôi khi cả mô hoại tử. Ổ loét có thể xuất hiện đơn độc hoặc nhiều ổ cùng lúc, và có xu hướng tái phát theo chu kỳ nếu các yếu tố gây loét vẫn tồn tại.
Theo phân loại giải phẫu, bệnh thường được chia thành hai thể chính:
- Loét dạ dày (Gastric ulcer): tổn thương xuất hiện ở niêm mạc thân hoặc hang vị dạ dày.
- Loét tá tràng (Duodenal ulcer): ổ loét hình thành chủ yếu ở hành tá tràng (phần đầu của ruột non, ngay sau dạ dày).
Cần lưu ý rằng, viêm loét dạ dày tá tràng không chỉ đơn thuần là một bệnh viêm loét thông thường, mà là biểu hiện của sự mất cân bằng chức năng sinh lý – miễn dịch – hóa học của hệ tiêu hóa. Bệnh có thể tiến triển âm thầm trong thời gian dài và gây ra các biến chứng như xuất huyết tiêu hóa, thủng ổ loét hoặc hẹp môn vị nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.
Nguyên nhân gây bệnh viêm loét dạ dày tá tràng
Niêm mạc dạ dày và tá tràng được cấu tạo đặc biệt để chống lại tác động ăn mòn của axit dịch vị và các enzym tiêu hóa. Đồng thời, lớp bảo vệ này cũng có khả năng tự phục hồi khi bị tổn thương nhẹ. Tuy nhiên, khi các yếu tố gây hại tác động kéo dài hoặc mạnh mẽ, cơ chế phòng vệ của cơ thể bị suy yếu, dẫn đến hình thành vết loét trên niêm mạc dạ dày hoặc tá tràng – tình trạng được gọi là viêm loét dạ dày tá tràng.
Theo các chuyên gia tiêu hóa, có hai nguyên nhân chính chiếm phần lớn các trường hợp loét dạ dày tá tràng:
- Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (H. pylori): Hơn 50% dân số toàn cầu được ước tính mang vi khuẩn H. pylori trong dạ dày hoặc tá tràng. Đa số người nhiễm không có triệu chứng, nhưng ở một số trường hợp, vi khuẩn này phát triển mạnh, gây mất cân bằng hệ vi sinh vật đường tiêu hóa. Hậu quả là lớp niêm mạc bị kích thích viêm mạn tính, làm tổn thương dần dần và suy giảm khả năng tự lành của niêm mạc. Không chỉ dừng lại ở phản ứng viêm, H. pylori còn tiết ra enzyme urease và các độc tố làm tổn thương trực tiếp lớp niêm mạc, tạo điều kiện cho axit xâm nhập sâu hơn, dẫn tới hình thành vết loét.
- Lạm dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAID): Các loại thuốc như Aspirin, Ibuprofen, Naproxen... thuộc nhóm NSAID được sử dụng phổ biến để giảm đau, hạ sốt và chống viêm. Tuy nhiên, việc sử dụng kéo dài, dùng sai liều hoặc không có chỉ định từ bác sĩ có thể ức chế tổng hợp prostaglandin – chất có vai trò bảo vệ và phục hồi niêm mạc dạ dày. Sự thiếu hụt prostaglandin khiến niêm mạc trở nên dễ bị tổn thương hơn trước axit và enzym tiêu hóa, từ đó làm tăng nguy cơ hình thành loét, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có tiền sử bệnh dạ dày.
Nhiễm khuẩn Helicobacter pylori và sử dụng thuốc chống viêm không steroid chính là hai nguyên nhân chính gây bệnh
Các nguyên nhân ít gặp khác gây viêm loét dạ dày tá tràng
Ngoài hai nguyên nhân phổ biến trên, một số yếu tố ít gặp nhưng vẫn có khả năng dẫn đến loét dạ dày – tá tràng bao gồm:
- Nhiễm trùng khác ngoài H. pylori bao gồm một số loại vi khuẩn, virus hoặc nấm;
- Thiếu máu cục bộ;
- Căng thẳng sinh lý nghiêm trọng như chấn thương nặng, bỏng rộng, nhiễm trùng huyết hoặc suy đa cơ quan…;
- Hóa trị và xạ trị;
- Hội chứng Zollinger–Ellison (đây là tình trạng hiếm gặp, đặc trưng bởi khối u tuyến tụy hoặc tá tràng tiết ra gastrin – hormone làm tăng mạnh sản xuất axit dịch vị, dẫn đến loét dạ dày tá tràng nặng, khó điều trị);
- Bệnh Crohn;
- Ung thư dạ dày.
Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh viêm loét dạ dày tá tràng
Theo Dữ liệu từ Trung tâm Thông tin Công nghệ Sinh học Mỹ, viêm loét dạ dày tá tràng phổ biến nhất trong độ tuổi từ 60–68%. Ở giai đoạn này, khảo sát cho thấy nam giới có nhiều khả năng mắc bệnh hơn nữ giới. Trong đó, bệnh có thể xảy ra ở những đối tượng dưới 60 tuổi chiếm 32%.
- Người sống ở những nơi tiềm ẩn vi khuẩn HP: Tại những nơi có điều kiện vệ sinh kém sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn vì vi khuẩn HP. Ngoài ra, các bác sĩ và điều dưỡng cũng có khả năng nhiễm bệnh nếu các máy móc nội soi không được khử trùng đúng cách và bị lây vi khuẩn HP từ đây.
- Người lạm dụng thuốc giảm đau: Loại thuốc này làm suy giảm nghiêm trọng khả năng tự bảo vệ của niêm mạc dạ dày và cản trở quá trình lành ổ loét.
- Người sử dụng nhiều chất kích thích: Mặc dù không phải là nguyên nhân chính gây ra viêm loét dạ dày, nhưng các chất kích thích như rượu bia lại là một tác nhân nguy hiểm khiến bạn phải đối mặt với nguy cơ cao mắc bệnh. Rượu bia có khả năng phá hủy lớp nhầy bảo vệ niêm mạc, đồng thời tăng acid trong dạ dày khiến gây ra sự tổn thương và viêm loét ở dạ dày.
- Người dễ bị căng thẳng thần kinh: Tuỳ thuộc về sức khỏe tâm thần nhưng khi căng thẳng, cơ thể sẽ kích thích dạ dày tiết ra acid nhiều hơn. Từ đó, chất acid sẽ tác động xấu đến dạ dày tá tràng.
- Người có chế độ ăn uống không lành mạnh: Đây chính là tác nhân gây rối loạn sự điều tiết acid dạ dày. Khi acid được tiết ra nhưng không có thức ăn bên trong dạ dày, acid sẽ tấn công chất nhầy khiến cho niêm mạc giảm đi sự bảo vệ, nó dễ dàng bị tổn thương bởi những tác nhân khác.
Biểu hiện của bệnh viêm loét dạ dày tá tràng
Viêm loét dạ dày tá tràng là bệnh lý tiêu hóa phổ biến nhưng đôi khi lại tiến triển âm thầm, không biểu hiện triệu chứng rõ ràng cho đến khi xuất hiện biến chứng nghiêm trọng. Đặc biệt, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, các vết loét có thể tiến triển xấu, gây ra hiện tượng chảy máu, thủng hoặc tắc nghẽn đường tiêu hóa.
Đau bụng, ợ chua, buồn nôn, và cảm giác no nhanh là các triệu chứng điển hình
Triệu chứng khi loét gây chảy máu đường tiêu hóa trên
Khi vết loét bị bào mòn sâu và ảnh hưởng đến mạch máu, người bệnh có thể gặp các dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa như:
- Phân có màu đen sệt, mùi hắc ín – do máu đã bị tiêu hóa một phần;
- Phát hiện máu trong phân;
- Nôn ra dịch giống bã cà phê, biểu hiện của máu đã tiếp xúc với dịch vị dạ dày;
- Cảm giác chóng mặt, choáng váng hoặc ngất xỉu;
- Cơ thể xanh xao, da nhợt nhạt;
- Nhịp tim đập nhanh bất thường, dấu hiệu của mất máu nhiều.
Triệu chứng khi loét gây thủng dạ dày tá tràng
Nếu vết loét ăn sâu đến mức tạo thành lỗ thủng trong thành dạ dày hoặc tá tràng, đây là một tình trạng cấp cứu cần xử lý ngay. Biểu hiện thường gặp gồm:
- Cơn đau bụng dữ dội xuất hiện đột ngột;
- Bụng cứng, sưng và đau khi ấn vào;
- Sốt cao, ớn lạnh, kèm cảm giác mệt mỏi toàn thân.
Triệu chứng khi loét gây tắc nghẽn đường tiêu hóa
Ở một số trường hợp, đặc biệt là loét tái phát nhiều lần, mô sẹo và viêm sưng có thể gây hẹp lòng ruột, khiến thức ăn khó lưu thông. Dấu hiệu bao gồm:
- Đầy bụng, chướng hơi, đau âm ỉ hoặc đau từng cơn;
- Buồn nôn và nôn, nhất là sau khi ăn;
- Ăn không ngon miệng, sụt cân rõ rệt;
- Đi ngoài khó khăn, có biểu hiện táo bón kéo dài.
Viêm loét dạ dày tá tràng không chỉ gây khó chịu trong sinh hoạt mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được theo dõi và điều trị sớm. Khi xuất hiện các triệu chứng bất thường về tiêu hóa, đặc biệt là những dấu hiệu cảnh báo biến chứng như nôn ra máu, đau bụng dữ dội hoặc sút cân không rõ nguyên nhân, người bệnh cần đến cơ sở y tế chuyên khoa tiêu hóa để được thăm khám và can thiệp kịp thời.
Viêm dạ dày tá tràng có nguy hiểm không?
Câu trả lời là CÓ. Loét dạ dày tá tràng nếu không được điều trị có thể gây ra các biến chứng như:
- Chảy máu dạ dày hoặc tá tràng: Chảy máu có thể là tình trạng mất máu chậm, dẫn đến quá ít hồng cầu (hay còn gọi là thiếu máu). Mất máu nghiêm trọng có thể gây ra tình trạng nôn ra máu đen hoặc có máu.
- Thủng dạ dày: Loét dạ dày tá tràng có thể ăn mòn dạ dày hoặc ruột non, khiến bạn có nguy cơ bị nhiễm trùng bụng – gọi là viêm phúc mạc.
- Hẹp môn vị dạ dày: Bệnh có thể ngăn cản thức ăn đi qua đường tiêu hoá. Tình trạng tắc nghẽn có thể khiến bạn dễ no, gây nôn mửa và sụt cân.
- Ung thư dạ dày: Ung thư dạ dày có khả năng gây tử vong cao nếu như được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Cách điều trị bệnh viêm loét dạ dày tá tràng
Việc điều trị viêm loét dạ dày tá tràng sẽ phụ thuộc vào tình trạng viêm loét, giai đoạn phát bệnh của bệnh nhân. Đồng thời, bác sĩ cũng có thể dựa vào tiền sử bệnh của bệnh nhân để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.
Một số phương pháp điều trị được sử dụng hiện nay gồm:
- Thuốc kháng tiết acid: Bác sĩ sẽ sử dụng các loại thuốc ức chế acid phổ biến là nhóm thuốc ức chế bơm proton (PPI) có khả năng ngăn chặn acid mạnh. Với phương pháp này, người bệnh cần ăn một bữa sau dùng thuốc 30 phút để kích hoạt thuốc hoạt động hiệu quả.
- Thuốc kháng sinh: Đối với người bị nhiễm vi khuẩn HP sẽ được bác sĩ chỉ định điều trị bằng thuốc kháng sinh. Để đạt được kết quả tốt nhất, người bệnh cần nghiêm túc hoàn thành đầy đủ liều và thời điểm uống thuốc.
- Can thiệp qua nội soi tiêu hoá trên: Bác sĩ sẽ sử dụng ống soi để can thiệp những vết loét đang hoặc có nguy cơ cao chảy máu.
Xem thêm:
Viêm dạ dày tá tràng kiêng ăn gì?
Duy trì một chế độ ăn uống hợp lý sẽ giúp cải thiện tình trạng viêm dạ dày tá tràng và hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa
Trong quá trình điều trị và phục hồi, chế độ ăn uống đóng vai trò vô cùng quan trọng nhằm giảm kích thích ổ viêm, hạn chế tiết acid và hỗ trợ tái tạo niêm mạc tổn thương.
Dưới đây là những nhóm thực phẩm người bị viêm dạ dày tá tràng nên kiêng:
- Thực phẩm chua, có tính acid cao: Các loại quả chua như cóc, xoài xanh, cam, quýt, dứa, chanh, dấm và các món muối chua, dưa cải, kim chi… chứa nhiều acid hữu cơ, có thể kích thích dạ dày tiết nhiều acid hơn, khiến tình trạng viêm loét trở nên nặng hơn;
- Thức ăn cay, nhiều gia vị: Có thể kích thích niêm mạc dạ dày, gây đau và khó chịu. Ở những bệnh nhân có ổ loét đang tiến triển, việc sử dụng thực phẩm cay còn có thể gây xuất huyết tiêu hóa;
- Đồ chiên rán, nhiều dầu mỡ: Gây tình trạng khó tiêu, làm tăng gánh nặng cho hệ tiêu hóa. Chất béo bão hòa còn có thể kích thích sản xuất acid dạ dày và làm chậm quá trình lành tổn thương niêm mạc;
- Cà phê, trà đặc, nước ngọt có gas và đồ uống có cồn;
- Thực phẩm quá nóng hoặc quá lạnh: Thức ăn quá nóng có thể làm bỏng niêm mạc, trong khi đồ ăn lạnh lại kích thích co bóp dạ dày, gây đau hoặc khó tiêu. Vì vậy, bệnh nhân nên ăn đồ ấm, mềm, dễ tiêu
- Đồ ngọt, thực phẩm chứa nhiều đường tinh luyện: Bánh kẹo, socola, nước ngọt và thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều đường có thể làm tăng sinh vi khuẩn có hại trong đường ruột, đồng thời gây khó tiêu, đầy bụng.
- Các loại đậu nguyên hạt và rau sống khó tiêu: Đậu xanh, đậu đỏ, đậu nành, các loại ngũ cốc nguyên vỏ chứa nhiều chất xơ không hòa tan, có thể gây đầy hơi, trướng bụng ở người viêm dạ dày tá tràng. Rau sống cũng cần hạn chế vì có thể chứa vi khuẩn và chất xơ cứng, gây kích ứng ổ viêm nếu không được làm sạch kỹ.
Để được tư vấn chính xác về trường hợp cụ thể của bạn, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa. Nếu quý khách hàng có các thắc mắc nào khác cần giải đáp thì đừng ngần ngại để lại thông tin tại phần Đặt lịch khám hoặc bấm máy gọi tới Hotline 1900 1806 của BVĐK Phương Đông để được hỗ trợ.
Kết luận
Viêm loét dạ dày tá tràng có thể âm thầm tiến triển và gây biến chứng nếu không được kiểm soát sớm. Việc xác định đúng các nhóm đối tượng có nguy cơ cao là bước quan trọng để chủ động phòng bệnh. Nếu bạn nằm trong nhóm nguy cơ, đừng chủ quan. Thay đổi lối sống, duy trì chế độ ăn uống khoa học và đi khám định kỳ sẽ là “tấm lá chắn” giúp bạn bảo vệ dạ dày một cách bền vững.
