Bệnh viêm đường tiết niệu - Bệnh thường gặp không nên chủ quan

Viêm đường tiết niệu là gì?

Viêm đường tiết niệu (Urinary Tract Infection – UTI) là tình trạng nhiễm khuẩn xảy ra tại một hoặc nhiều vị trí của hệ tiết niệu, bao gồm niệu đạo, bàng quang, niệu quản và thận. Trong đó, viêm bàng quang là thể bệnh phổ biến nhất, chiếm đa số các trường hợp được chẩn đoán trên lâm sàng.

Viêm đường tiết niệu có thể gặp ở cả nam và nữ, tuy nhiên phụ nữ có nguy cơ mắc cao hơn do niệu đạo ngắn, vị trí gần hậu môn và dễ bị vi khuẩn xâm nhập. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể lan lên đường tiết niệu trên, gây viêm thận – bể thận và để lại nhiều biến chứng nguy hiểm.

Viêm đường tiết niệu xảy ra ở bất kỳ phần nào của hệ thống tiết niệu

Dịch tễ học

Viêm đường tiết niệu là một trong những bệnh nhiễm trùng thường gặp nhất trong cộng đồng và là nguyên nhân phổ biến khiến người bệnh phải đi khám và dùng kháng sinh. Các nghiên cứu cho thấy khoảng 50–60% phụ nữ sẽ mắc viêm đường tiết niệu ít nhất một lần trong đời, trong đó không ít trường hợp tái phát nhiều lần.

Nguy cơ mắc bệnh cao hơn ở các nhóm đối tượng sau:

• Phụ nữ mang thai
• Người cao tuổi
• Người mắc đái tháo đường
• Người đặt sonde tiểu kéo dài
• Người có sỏi đường tiết niệu hoặc bất thường cấu trúc hệ tiết niệu

Viêm đường tiết niệu có xu hướng dễ tái phát, đặc biệt khi điều trị không đúng phác đồ, dùng kháng sinh không đủ liều hoặc không kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ nền.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân gây bệnh thường gặp nhất là vi khuẩn, trong đó Escherichia coli (E. coli) chiếm tỷ lệ cao nhất do khả năng xâm nhập và phát triển nhanh trong đường tiết niệu. Ngoài vi khuẩn, một số trường hợp ít gặp hơn có thể liên quan đến nhiễm nấm hoặc virus, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc đang điều trị kéo dài bằng kháng sinh.

Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc bệnh bao gồm nhịn tiểu thường xuyên, uống không đủ nước, vệ sinh vùng sinh dục không đúng cách, và quan hệ tình dục không an toàn, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập và phát triển. Bên cạnh đó, những người mắc sỏi tiết niệu, tắc nghẽn đường tiểu, suy giảm miễn dịch hoặc đái tháo đường cũng có nguy cơ cao hơn do khả năng đào thải vi khuẩn kém và môi trường đường tiểu dễ bị nhiễm khuẩn.

Nhịn tiểu quá nhiều lần là yếu tố nguy cơ dẫn đến viêm đường tiết niệu

Chẩn đoán viêm đường tiết niệu

Triệu chứng lâm sàng thường gặp của viêm đường tiết niệu bao gồm: cảm giác tiểu buốt, tiểu rắt, đi tiểu nhiều lần nhưng lượng nước tiểu ít, nước tiểu đục, có mùi hôi bất thường hoặc lẫn máu. Người bệnh cũng có thể xuất hiện đau tức vùng hạ vị, đặc biệt rõ rệt sau khi đi tiểu.

Ở những trường hợp nặng, bệnh có thể tiến triển với sốt cao, rét run, kèm đau vùng hông lưng, đây là dấu hiệu gợi ý tình trạng viêm thận – bể thận, cần được chẩn đoán và điều trị sớm để tránh biến chứng.

Cận lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong xác định bệnh và đánh giá mức độ viêm nhiễm, bao gồm:

• Xét nghiệm nước tiểu: phát hiện bạch cầu niệu, nitrit dương tính – dấu hiệu điển hình của nhiễm khuẩn đường tiết niệu.
• Cấy nước tiểu: được chỉ định trong các trường hợp viêm tái phát, điều trị không đáp ứng hoặc bệnh cảnh nặng nhằm xác định chính xác vi khuẩn gây bệnh và lựa chọn kháng sinh phù hợp.
• Siêu âm hệ tiết niệu: thực hiện khi nghi ngờ có biến chứng như ứ nước thận, sỏi tiết niệu hoặc bất thường cấu trúc đường tiết niệu.

Điều trị viêm đường tiết niệu

Nguyên tắc điều trị viêm đường tiết niệu là sử dụng kháng sinh theo đúng chỉ định của bác sĩ, lựa chọn thuốc phù hợp với tác nhân gây bệnh, dùng đúng liều lượng và đủ thời gian để đảm bảo tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn. Bên cạnh đó, người bệnh cần tăng cường uống nước nhằm hỗ trợ đào thải vi khuẩn qua đường tiểu và tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị được hướng dẫn.

Điều trị viêm đường tiết niệu bằng thuốc

Việc tự ý mua kháng sinh, dùng thuốc không đúng loại hoặc ngưng điều trị khi triệu chứng vừa thuyên giảm có thể khiến vi khuẩn chưa bị loại bỏ hoàn toàn, làm tăng nguy cơ tái phát, kéo dài bệnh và kháng kháng sinh, gây khó khăn cho điều trị về sau.

Những sai lầm thường gặp trong chẩn đoán và điều trị

• Tự ý sử dụng kháng sinh khi chưa thăm khám y tế: Việc dùng kháng sinh không theo chỉ định có thể khiến vi khuẩn kháng thuốc, che lấp triệu chứng và làm bệnh tiến triển âm thầm, khó điều trị về sau.
• Ngưng thuốc sớm khi triệu chứng tiểu buốt, tiểu rắt vừa thuyên giảm: Đây là sai lầm phổ biến khiến vi khuẩn chưa được loại bỏ hoàn toàn, làm tăng nguy cơ tái phát và chuyển sang viêm đường tiết niệu mạn tính.
• Không thực hiện xét nghiệm nước tiểu khi bệnh tái diễn nhiều lần: Việc bỏ qua xét nghiệm khiến bác sĩ không xác định được chính xác tác nhân gây bệnh và mức độ nhiễm trùng, dẫn đến điều trị không triệt để.
• Nhầm lẫn viêm đường tiết niệu với các bệnh lý phụ khoa: Một số triệu chứng như tiểu buốt, tiểu rắt, đau vùng kín có thể dễ bị nhầm với viêm âm đạo hoặc viêm cổ tử cung, dẫn đến điều trị sai hướng.
• Chủ quan khi xuất hiện sốt hoặc đau vùng hông lưng: Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiễm trùng đã lan lên thận. Nếu không xử trí kịp thời, người bệnh có nguy cơ viêm thận – bể thận hoặc nhiễm trùng huyết.

Tư vấn bệnh nhân về lối sống, theo dõi và khám định kỳ

• Uống đủ 2–2,5 lít nước mỗi ngày nếu không chống chỉ định.
• Không nhịn tiểu.
• Vệ sinh vùng sinh dục đúng cách.
• Đi tiểu sau quan hệ tình dục.
• Kiểm soát tốt đái tháo đường nếu có.

Viêm đường tiết niệu là bệnh lý phổ biến nhưng không hề “nhẹ” như nhiều người lầm tưởng. Việc chậm trễ thăm khám, điều trị sai cách hoặc bỏ dở liệu trình có thể khiến bệnh kéo dài, tái phát và gây biến chứng nguy hiểm cho thận cũng như toàn bộ hệ tiết niệu. Chủ động nhận biết sớm triệu chứng, tuân thủ điều trị và thay đổi thói quen sinh hoạt chính là chìa khóa giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Đừng để sự chủ quan biến một bệnh thường gặp thành mối đe dọa lâu dài cho sức khỏe.