Dịch não tủy là gì? Có tầm quan trọng như thế nào trong chẩn đoán và điều trị?

Dịch não tuỷ là gì?

Dịch não tủy (Cerebrospinal Fluid - CSF) là chất lỏng trong suốt, không màu, được tạo thành như một dịch siêu lọc của huyết tương nhờ đám rối mạch mạc ở các não thất và có thể các tế bào ở màng ống tuỷ. Dịch não tủy nằm trong não thất, ống thuỷ, khoang dưới nhện của não và tuỷ sống (não và tủy sống tạo nên hệ thần kinh trung ương của bạn, nó kiểm soát và điều phối mọi thứ bạn làm, bao gồm khả năng di chuyển, thở, nhìn và suy nghĩ,...). Thành phần hoá học có trong dịch não tuỷ tương tự như huyết tương, song không có bilirubin, fibrinogen và một ít cholesterol.

Sơ đồ hệ thống dịch não tủy ở người

*Ghi chú: 

• Lateral Ventricles: Tâm thất bên
• Third Ventricle: Tâm thất thứ ba
• Cerebrospinal Fluid: Dịch não tuỷ
• Brain: Não
• Skull: Hộp sọ
• Fourth Ventricle: Tâm thất thứ tư

Thể tích dịch não tuỷ bình thường ở người lớn ước tính là 150ml. Trong đó, 25m phân bố trong các não thất, 125ml còn lại phân bố trong các khoang dưới nhện. 

Dịch não tủy hoạt động như một lớp đệm giúp bảo vệ não và tủy sống của bạn khỏi tác động hoặc chấn thương đột ngột. Dịch này cũng tham gia vào nhiệm vụ dinh dưỡng, loại bỏ các chất thải từ não và giúp hệ thần kinh trung ương của bạn hoạt động bình thường.

Phân tích dịch não tủy là một nhóm các xét nghiệm sử dụng mẫu dịch não tủy của bạn để giúp chẩn đoán các bệnh về não và tủy sống cũng như các tình trạng khác ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương.

Nguồn gốc của dịch não tủy từ đâu?

Dịch não tủy được sản xuất bởi các tế bào biểu mô chuyên biệt trong đám rối màng mạch của não thất, và được hấp thụ trong các hạt màng nhện . Ở người, có khoảng 125 mL dịch não tủy tại bất kỳ thời điểm nào và khoảng 500 mL được tạo ra mỗi ngày. Dịch não tủy hoạt động như một bộ giảm xóc, đệm hoặc bộ đệm, cung cấp khả năng bảo vệ cơ học và miễn dịch cơ bản cho não bên trong hộp sọ. Dịch não tủy cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình tự điều hòa lưu lượng máu não.

Nếu quá trình luân chuyển dịch của não tuỷ giảm xuống có thể khiến cho nguy cơ tích tụ các chất chuyển hóa tăng lên, gây ra các bệnh lý thoái hóa thần kinh thường gặp ở người cao tuổi. 

Các thành phần của dịch não tuỷ là gì?

Dịch não tủy đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ hệ thần kinh trung ương khỏi các chấn thương cơ học và duy trì cân bằng nội môi. Dịch não tủy bình thường chứa các thành phần chính sau đây:

Thành phần tế bào 

Đối với một người lớn bình thường, trong dịch não tuỷ, mỗi microlite có 0,5 lympho bào (lymphocytes) hoặc tế bào đơn nhân (Mononuclear cells), không có tế bào đa nhân (polymorphonuclear cells) và hồng cầu. 

Thành phần khác 

• Protein = 38,2 mg/dL và IgG là 9,9;
• Glucose = 61 mg/dL (65% trị số trong huyết tương); 
• Chlorid = 124 mEq/L (120% trị số trong huyết tương); 
• Lipid = 1,25 mg/dL gồm có phospholipids, cholesterol esters, mỡ trung tính, non phosphorus sphingolipids, cholesterol;
• Các thành phần khác có số lượng rất ít; 
• Một số lớn các chất có trong dịch não tuỷ cũng thấy máu nhưng không phải là chất nào có trong máu đều thấy có trong dịch não tuỷ. Vì vậy phải luôn thực hiện đo các chất trong máu cùng lúc để so sánh với lượng chất đó trong dịch não tuỷ, đặc biệt là Glucose và ion Chloride. 
• Protein: Dịch não tuỷ ở thất chứa 10mg, bể lớn chứa 20mg, ở khoang dưới nhện cột sống thắt lưng là 40mg/dL;
• Glucose: não thất 60mg/dL, bể lớn chứa 50mg/dL, ở khoang dưới nhện cột sống thắt lưng 40mg/dL

Xem thêm:

• Rò dịch não tuỷ là bệnh lý gì? Khi nào cần can thiệp phẫu thuật?
  
• Chọc dịch não tuỷ: Quy trình thực hiện và những lưu ý bạn cần biết
  

Dịch não tuỷ có chức năng gì?

Dịch não tuỷ đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng như: 

Chức năng dinh dưỡng và chuyển hoá 

Dịch não tủy thực hiện chức năng điều hoà và cân bằng nội môi giữa các tế bào não cũng như yếu tố thần kinh nội tiết, tránh làm tổn thương tới hệ thần kinh. Nồng độ glycine cao có khả năng làm gián đoạn kiểm soát nhiệt độ, huyết áp, trong khi đó độ pH dịch não tuỷ cao cũng có thể gây nên tình trạng chóng mặt, ngất xỉu.  

Chức năng bảo vệ 

Dịch não tuỷ có chức năng bảo vệ hệ thần kinh trung ương thông qua 2 cơ chế: 

• Nâng đỡ não bộ: Khối lượng thực tế của não người dao động trong khoảng từ 1400-1500g, nhưng trong lượng hiệu dụng của não giảm xuống còn 25- 50g nhờ có sự trợ giúp của dịch tủy não. Cơ chế này sẽ tạo nên một lớp đệm lý tưởng cho toàn bộ não, giúp bảo vệ não khỏi lực đè của hộp sọ. 
• Bảo vệ mô não: Dịch não tuỷ cung cấp chất đệm lỏng, hoạt động tương tự như một bộ giảm xóc, giúp bảo vệ mô não khỏi bị tổn thương khi xảy ra chấn thương, chẳng hạn như va đập. 

Chức năng vận chuyển

Lượng dịch não tuỷ bên trong hộp sọ giúp giảm áp lực nội sọ toàn phần vào tạo điều kiện cho quá trình tưới máu, từ đó có thể phòng ngừa thiếu máu não. Ngoài ra, dịch não tủy còn thực hiện đúng chức năng loại bỏ các chất thải từ não bộ. Những chất này sẽ khuếch tán nhanh vào dịch não tuỷ và được hấp thụ, vận chuyển vào máu. 

Tại sao cần xét nghiệm dịch não tủy?

Khi hệ thần kinh trung ương bị tổn thương, đồng thời sẽ xuất hiện các tình trạng bệnh lý ở não bộ. Lúc này, dịch não tuỷ cũng sẽ có những thay đổi nhất định. Vì vậy, dựa vào những thay đổi này, thực hiện xét nghiệm dịch não tuỷ sẽ phản ánh rõ nhất tình trạng của não và màng não.

Phân tích dịch não tủy giúp chẩn đoán các bệnh về não và tủy sống cũng như các tình trạng khác ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương

Một xét nghiệm dịch não tuỷ có thể bao gồm các xét nghiệm để chẩn đoán: 

• Các bệnh truyền nhiễm của não và tủy sống: Viêm não, viêm màng não. Xét nghiệm CSF cho nhiễm trùng xem xét các tế bào vi cầu, bạch cầu và các chất khác trong dịch não tuỷ. 
• Rối loạn tự miễn dịch: Bệnh đa xơ cứng, hội chứng Guillain Barre. Các xét nghiệm này được gọi là protein albumin và IgG/albumin sẽ cho các rối loạn này tìm kiếm mức độ cao của một số protein nhất định trong dịch não tuỷ. 
• Chảy máu trong não;
• U não;

Bác sĩ có thể yêu cầu phân tích dịch não tuỷ nếu bệnh nhân có triệu chứng nghi ngờ rối loạn tự miễn dịch như bệnh đa xơ cứng hay nhiễm trùng não, tuỷ sống,...

Quy trình xét nghiệm dịch não tuỷ 

Bác sĩ sẽ sử dụng thủ thuật chọc tuỷ sống (chọc thắt lưng) để lấy mẫu dịch não tuỷ bằng một cây kim dài và mỏng. Trong quá trình thực hiện, bệnh nhân sẽ được gây tê tại chỗ, sau đó bác sĩ sẽ luồn kim vào khoang dưới nhện, thường là vị trí thắt lưng (khoảng liên đốt L3-L4 hay L4-L5) để thu thập mẫu dịch. Quá trình chọc dịch này sẽ diễn ra khoảng 45 phút - 1 tiếng. Mẫu dịch sau khi lấy xong cần được chuyển ngay về phòng xét nghiệm để tiến hành phân tích.  

Để lấy mẫu dịch não tủy, bác sĩ sẽ thực hiện một thủ thuật gọi là chọc dịch tủy sống, còn được gọi là chọc thắt lưng

Hiện nay, chọc dịch não tuỷ là phương pháp được lựa chọn nhiều nhất trong việc lấy dịch não tuỷ phục vụ cho xét nghiệm. Dựa vào kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cá nhân hoá với từng bệnh nhân. 

Một số bệnh lý thường gặp liên quan đến dịch não tuỷ

Các bệnh lý thường gặp có liên quan tới dịch não tuỷ, bao gồm:

• Rò dịch não tuỷ: Đây là tình trạng dịch tủy não thoát ra khỏi hang dưới nhện qua khiếm khuyết ở màng cứng. Tuỳ vào từng trường hợp khác nhau, lượng dịch rò rỉ có thể ít, không đáng kể hoặc nhiều, đe dọa nghiêm trọng tới sức khoẻ. 
• Viêm màng não: Tình trạng này là lớp màng não bị viêm. Tác nhân chính có thể là virus, thuốc, nấm và di căn ung thư. Sốt, sợ ánh sáng, cứng gáy là những triệu chứng điển hình. 
• Não úng thuỷ: Não úng thuỷ là tình trạng tăng sản xuất và tích tụ dịch não tuỷ, gây tắc nghẽn quá trình lưu thông hoặc giảm hấp thụ dịch não tuỷ. Trong trường hợp này, các não thất có thể giãn ra, ép mô não và hộp sọ xương dẫn đến tổn thương cho não. Tình trạng này có thể do bẩm sinh hoặc mắc phải trong một giai đoạn của cuộc đời. Viêm màng não nghiêm trọng có thể dẫn đến tử vong.
• Xuất huyết dưới nhện: Xuất huyết dưới nhện xuất phát từ nguyên nhân do chấn thương gây ra, máu rò rỉ vào khoang dưới nhện hoà lẫn cùng dịch tủy não. Ngoài ra, còn có nguyên nhân khác là do dị dạng động mạch tĩnh mạch, viêm mạch,...
• Hội chứng giả u não: Hội chứng này khá lành tính song vẫn có thể gây ra hiện tượng đau đầu và suy giảm thị lực. 

Nếu Quý khách có nhu cầu thăm khám và điều trị chọc dịch não tủy có thể liên hệ với Bệnh viện Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên hỗ trợ và tư vấn nhanh chóng.

Kết luận 

Hiểu rõ về dịch não tuỷ và các vấn đề liên quan không chỉ giúp bạn nhận diện sớm những dấu hiệu bất thường mà còn tăng cường khả năng phòng ngừa các bệnh lý nghiêm trọng. Hãy luôn lắng nghe cơ thể và đừng ngần ngại tham khảo ý kiến chuyên gia nếu có bất kỳ triệu chứng đáng lo ngại nào. Sức khỏe hệ thần kinh là chìa khóa cho một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc.