Hội chứng Sjogren: Dấu hiệu, nguyên nhân và hướng điều trị

Hội chứng Sjogren là gì?

Hội chứng Sjogren là một rối loạn của hệ miễn dịch, thường khởi phát kèm theo các bệnh lý tự miễn khác như viêm khớp dạng thấp và lupus ban đỏ. Bệnh ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng của các màng nhầy, tuyến tiết chất nhờn, tuyến tiết ẩm ở mắt và miệng.

Hội chứng Sjogren ảnh hưởng trực tiếp đến tuyết tiết chất nhờn, tiết ẩm ở mắt và miệng

Bệnh có thể khởi phát ở mọi lứa tuổi nhưng ghi nhận phổ biến ở nhóm người trên 40, tỷ lệ nữ giới cao hơn nam giới ước tính khoảng 9 lần. Hướng điều trị đến nay tập trung vào việc kiểm soát, giảm nhẹ các triệu chứng như khô mắt hoặc khô miệng, không thể xử trí dứt điểm.

Dấu hiệu nhận biết chứng Sjogren

Khi bệnh tự miễn khởi phát, tuyến nước mắt và tuyến nước bọt là hai cơ quan chịu ảnh hưởng rõ rệt và nặng nề nhất. Trên lâm sàng, phần lớn các bệnh nhân đều phải đối mặt với tình trạng khô mắt và khô miệng.

Cụ thể:

• Khô mắt: Tế bào lympho và tương bào thâm nhiễm tuyến lệ khiến quá trình tiết nước bị gián đoạn, khiến kết giác mạc bị khô, viêm mí mắt và đỏ mắt. Người bệnh cảm nhận rõ rệt tình trạng ngứa, nóng rát ở hai mắt, cảm giác cộm, nhạy cảm với ánh sáng tăng lên.
• Khô miệng: Tương tự với tuyến nước bọt, quá trình thâm nhiễm của tế bào lympho và tương bào làm giảm tiết nước bọt trong khoang miệng. Triệu chứng điển hình gặp phải có thể đề cập đến như hôi miệng, nhai nuốt khó khăn, mất vị giác, thậm chí viêm nướu hoặc sâu răng.

Xem thêm: Viêm loét giác mạc: Triệu chứng, nguyên nhân, cách điều trị hiệu quả

Khô mắt và khô miệng là hai triệu chứng điển hình của bệnh lý tự miễn

Không chỉ gây vấn đề tại miệng hoặc mắt, các bộ phận khác như mũi, họng, thanh phế quản, da hoặc âm đạo cũng bị khô niêm mạc. Tình trạng này tuy không nguy hiểm ngay đến tính mạng nhưng có thể suy giảm chất lượng đời sống.

Ngoài ra, khi phát triển kèm theo các bệnh lý tự miễn khác, người bệnh có khả năng đối mặt với các vấn đề khác. Điển hình như mệt mỏi, thị lực giảm, khớp đau nhiều, tuyến mang tai sưng viêm, sưng hạch, đau dạ dày, viêm mạch máu, viêm tụy, viêm màng phổi, viêm thận kẽ, tổn thương cầu thận và suy thận.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Sjogren được xác định là một bệnh lý rối loạn tự miễn, xảy ra khi hệ thống miễn dịch nhầm lẫn, tấn công các tế bào và mô khỏe mạnh trong cơ thể. Các nhà khoa học nghi ngờ yếu tố di truyền cùng các tác nhân môi trường là nguyên nhân chính gây bệnh.

Bệnh xảy ra khi hệ thống miễn dịch tấn công nhầm các tế bào, mô khỏe mạnh trong cơ thể

Cụ thể, những yếu tố như nhiễm virus hoặc vi khuẩn có thể kích hoạt một số gen bất thường và gây bệnh. Giai đoạn đầu, bệnh nhân chỉ gặp triệu chứng ở tuyến nước mắt, nước bót, kéo dài thời gian điều trị có thể lan rộng đến các bộ phận khác như tuyến giáp, khớp, thận, gan, phổi, da và dây thần kinh.

Phương pháp chẩn đoán

Để đưa kết luận chính xác người bệnh mắc hội chứng Sjogren hay không, bác sĩ cần kết hợp nhiều phương pháp chẩn đoán khác nhau. Các bài kiểm tra này không chỉ giúp đánh giá hoạt động hệ miễn dịch, mức độ tổn thương tuyến tiết; mà còn đóng vai trò phân biệt với các bệnh lý tự miễn khác.

Xét nghiệm máu

Chỉ định xét nghiệm máu thường bao gồm xét nghiệm tốc độ lắng máu, công thức máu toàn diện và kháng thể đặc hiệu của Sjogren. Mục đích tiến hành nhằm kiểm tra sự có mặt các kháng thể thường gặp, xác định tình trạng viêm, tình trạng sức khỏe gan và thận.

Kiểm tra mắt

Xét nghiệm nước mắt Schirmer được chỉ định để đo độ khô và khả năng tiết nước mắt của người bệnh. Hoặc kiểm tra trực tiếp dưới đèn khe, thiết bị phóng đại chuyên dụng, xác định mức độ tổn thương ở giác mạc.

Phương pháp xét nghiệm Schirmer đo độ khô và khả năng tiết nước mắt

Chẩn đoán hình ảnh

Một số xét nghiệm hình ảnh có thể được chỉ định với bệnh nhân Sjogren bao gồm:

• Biểu đồ hình thái: Kỹ thuật sử dụng tia X để xác định lượng nước bọt sản xuất trong khoang miệng.
• Xạ hình tuyến nước bọt: Bác sĩ sẽ tiêm vào tĩnh mạch người bệnh một đồng vị phóng xạ, theo dõi hơn một giờ nhằm xác định tốc độ chảy đến tất cả các tuyến nước bọt.

Sinh thiết

Với những trường hợp nghi ngờ có dấu hiệu viêm hoặc cần thêm bằng chứng xác định sự xâm nhập tế bào lympho, bệnh nhân sẽ được yêu cầu sinh thiết. Một mảnh mô sẽ lấy ra từ tuyến nước bọt trong miệng, chuyển quan sát và kiểm tra dưới kính hiển vi chuyên dụng.

Biến chứng của hội chứng Sjogren

Các biến chứng thường gặp nhất của hội chứng Sjogren chủ yếu liên quan đến mắt và miệng, cụ thể:

• Sâu răng: Nước bọt đóng vai trò bảo vệ răng tránh bị vi khuẩn xâm nhập, việc cơ thể giảm tiết nước bọt khiến miệng bị khô, làm tăng nguy cơ sâu răng.
• Nhiễm nấm men: Người mắc bệnh tự miễn có nguy cơ cao bị tưa miệng do sự xâm nhập của nấm Candida, một loại nấm men dễ phát triển ở khoang miệng.
• Thị lực: Tình trạng khô mắt kéo dài khiến người bệnh bị nhạy cảm với ánh sáng, tầm nhìn hạn chế hoặc bị tổn thương giác mạc.

Sjogren không được điều trị thích hợp dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng

Một số biến chứng hiếm gặp hơn có thể kể đến như viêm phổi, viêm phế quản, viêm gan, xơ gan hoặc giảm chức năng thận. Nguy hiểm hơn như tổn thương thần kinh ngoại biên, ung thư hạch bạch huyết.

Phương pháp điều trị chứng Sjogren

Tính đến thời điểm hiện tại, y học chưa có phương pháp điều trị tận gốc chứng Sjogren. Liệu pháp dùng thuốc hoặc điều chỉnh lối sống tại nhà chỉ nhằm mục đích kiểm soát, giảm nhẹ các triệu chứng khó chịu do bệnh gây ra.

Điều trị bằng thuốc

Tùy thuộc vào vị trí khởi phát triệu chứng, bác sĩ sẽ có chỉ định dùng thuốc khác nhau:

• Mắt: Bệnh nhân có triệu chứng khô mắt từ nhẹ đến trung bình sẽ được sử dụng nước mắt nhân tạo, thuốc kích thích quá trình tiết nước mắt. Trường hợp nặng hơn cần dùng thêm kháng sinh, thuốc mỡ hoặc huyết thanh tự thân nhằm xử trí biến chứng viêm mí mắt, loét giác mạc.
• Miệng: Người bệnh khô miệng sẽ được sử dụng Pilocarpin để kích thích quá trình tiết nước bọt diễn ra đều đặn, ổn định.

Tùy vị trí khởi phát bệnh sẽ có chỉ định dùng thuốc điều trị phù hợp

Thuốc corticoid, hydroxychloroquine, methotrexate được kê đơn khi cần làm chậm quá trình diễn tiến và kiểm soát triệu chứng của bệnh. Trường hợp khác cần giảm đau, sưng viêm sẽ sử dụng các loại thuốc chống viêm không steroid.

Thay đổi lối sống

Lối sinh hoạt thường ngày đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát, ngăn ngừa biến chứng do hội chứng Sjogren gây ra. Dưới đây là một số vấn đề bạn cần chú ý thực hiện:

• Định kỳ 6 - 12 tháng thăm khám nha khoa, vệ sinh răng miệng đều đặn và làm sạch khoang miệng sau mỗi bữa ăn.
• Trao đổi, tham vấn ý kiến với bác sĩ trước và vấn đề xảy ra trong khi sử dụng sản phẩm tăng độ ẩm cho mắt, miệng và da.
• Dùng thêm chất bôi trơn âm đạo hàng ngày hoặc trước khi quan hệ, giảm tình trạng khô rát hoặc đau nhức khi quan hệ.
• Vào ban đêm nên dùng thêm máy tạo độ ẩm không khí để hạn chế nguy cơ khô mắt, miệng và mũi.
• Theo dõi tình trạng sức khỏe hàng ngày, nếu nhận thấy vấn đề bất thường cần nhanh chóng thông báo cho bác sĩ.

Phòng ngừa chứng Sjogren tiến triển

Hội chứng Sjogren là bệnh lý tự miễn, chưa xác định được nguyên nhân gây bệnh nên rất khó chủ động phòng ngừa tuyệt đối. Song những gợi ý chăm sóc, sinh hoạt dưới đây có thể hỗ trợ giảm nhẹ hoặc kiểm soát bệnh tiến triển:

• Hạn chế ngồi trước quạt hoặc dưới điều hòa, làm trầm trọng hơn tình trạng khô mắt và khô giác mạc.
• Khi cần đi ra ngoài nên đeo kính bảo hộ hoặc kính bảo vệ chuyên dụng, tránh để mắt tiếp xúc trực tiếp với mắt.
• Kiêng hút thuốc lá do hoạt chất trong khói thuốc có thể làm khô miệng, làm gia tăng tình trạng khó chịu.
• Ưu tiên bổ sung nước lọc đều đặn cả ngày, nên uống từng ngụm nhỏ để bổ sung nước từ từ. Đồng thời tránh tiêu thụ cà phê, rượu, khiến bệnh tình tiến triển nghiêm trọng.
• Nhai kẹo cao su không đường để kích thích quá trình sản xuất nước bọt, giảm nguy cơ sâu răng.
• Dùng nước muối sinh lý dạng xịt để dưỡng ẩm, giúp đường mũi thông thoáng, hạn chế tình trạng khô hoặc nghẹt.
• Tránh tắm với nước quá nóng khiến da bị khô, có thể sử dụng thêm kem dưỡng ẩm ngay sau khi da vẫn còn độ ẩm.

Biện pháp giảm thiểu nguy cơ khiến hệ miễn dịch tấn công mô khỏe mạnh trong cơ thể

Người mắc hội chứng Sjogren tuy không bị đe dọa trực tiếp đến tính mạng, nhưng chậm trễ điều trị có thể đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm. Thăm khám sớm là giải pháp tối ưu nhất, bệnh nhân được xây dựng phác đồ điều trị phù hợp, từ đó kiểm soát hiệu quả triệu chứng và ngừa nguy cơ tổn thương lan rộng.