Rối loạn phân ly: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Rối loạn phân ly là gì?

Rối loạn phân ly, còn gọi rối loạn thần kinh chức năng, Hysteria, là tình trạng sức khỏe tâm thần bị mất kết nối với suy nghĩ, ký ức, cảm xúc, tương tác xã hội, hành vi và danh tính. Bệnh thường xuất hiện với các sự kiện có tính gây sốc, đau buồn, khởi phát nhằm đẩy lùi những ký ức khó khăn.

Người mắc hysteria thường trốn tránh thực tại theo hướng tiêu cực, thiếu lành mạnh. Tình trạng này gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, bệnh nhân có thể đi từ mất trí nhớ đến quên bản thân.

Rối loạn phân ly khiến người bệnh trốn tránh cuộc sống thực tại

Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ phân loại các rối loạn phân ly như sau:

• Rối loạn nhận dạng phân ly là tình trạng xen kẽ giữa hai hoặc nhiều nhân cách, nhân cách chủ không nhận ra các trạng thái nhân cách khác. Tuy nhiên các nhân cách thay thế có thể nhớ, nhận thức được phần lớn số lượng nhân cách hiện tồn tại.
• Chứng quên phân ly hay mất trí nhớ tạm thời, thường theo giai đoạn, xảy ra do chấn thương hoặc căng thẳng. Loại rối loạn này phổ biến nhất, diễn ra đột ngột hoặc từ từ trong vài phút hoặc hàng năm, phụ thuộc vào mức độ chấn thương.
• Rối loạn giải thể nhân cách là tình trạng tách rời khỏi bản thân hoặc xung quanh, nhằm đạt trải nghiệm không có thực. Song người bệnh cho rằng, hành vi của bản thân chỉ là cảm giác, không diễn ra trong thực tế.

Biểu hiện rối loạn lo âu phân ly

Tùy thuộc vào loại và mức độ nghiêm trọng ở từng người, bệnh Hysteria gây nên những biểu hiện khác nhau:

• Người bệnh không tự làm chủ cảm xúc của bản thân.
• Thường xuyên thay đổi cảm xúc, tâm trạng đột ngột, bất ngờ không rõ lý do.
• Xuất hiện tình trạng lo lắng, trầm cảm.
• Cảm thấy thế giới không có thật hoặc bị bóp méo.
• Gặp bất thường về trí nhớ nhưng không do chấn thương hoặc di chứng y tế.
• Thường gặp vấn đề liên quan đến suy nghĩ, nhận thức như khó tập trung.
• Có thể mất trí nhớ trong khoảng thời gian nhất định, khó khăn xác định thông tin về sự kiện, thông tin cá nhân, con người.
• Cảm thấy bản thân cần phải cư xử theo một cách nhất định.
• Nhầm lẫn danh tính, đôi khi hành xử khác với bình thường.

Những biểu hiện điển hình của bệnh nhân rối loạn thần kinh chức năng

Nguyên nhân gây chứng rối loạn phân ly

Các nghiên cứu đã công bố cho rằng rối loạn phân ly khởi phát do trải nghiệm tiêu cực từ thời thơ ấu. Bao gồm những vấn đề như mất mát, lạm dụng, bạo hành, ngược đãi,...

Bệnh rất khó phát hiện, dễ bị chẩn đoán ở nhóm đối tượng trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Đặc biệt với trường hợp bệnh tâm thần tái phát, khiến quá trình điều trị chậm trễ và gặp khó khăn.

Hai yếu tố thuận lợi làm gia tăng nguy cơ mắc rối loạn thần kinh chức năng:

• Nhân cách yếu, tiêu cực do cách giáo dục không phù hợp, hoàn cảnh sống thiếu thốn. Người bệnh thường khó khăn trong việc tự chủ, tự kiềm chế bản thân, ưa thích được chiều chuộng, phô trương, lý tưởng không vững vàng, chịu gian khổ kém.
• Nhân tố gây hại bên ngoài môi trường như nhiễm trùng, chấn thương sọ não, thiếu dinh dưỡng, kiệt sức làm suy yếu hệ thần kinh, giảm chức năng hoạt động vỏ não.

Những yếu tố kích thích chứng Hysteria khởi phát

Mức độ ảnh hưởng của chứng Hysteria

Chứng Hysteria không được điều trị kịp thời có thể gây ra những hệ quả như:

• Rối loạn giấc ngủ, thường xuyên mất ngủ, ngủ không ngon giấc.
• Gặp vấn đề về tình dục.
• Gặp khó khăn với các mối quan hệ trong đời sống.
• Nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu cao.
• Rối loạn ăn uống, ăn quá nhiều hoặc ăn quá ít.
• Thường tự hại bản thân, làm đau cơ thể hoặc tự tử.

Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh

Mọi độ tuổi, chủng tộc, hoàn cảnh kinh tế - xã hội đều có nguy cơ mắc bệnh Hysteria. Tuy nhiên, tỷ lệ nữ giới khởi phát rối loạn phân ly cao hơn nam giới.

Tỷ lệ nữ giới mắc rối loạn thần kinh chức năng cao hơn nam giới

Rối loạn thần kinh chức năng thường xuất hiện sau 10 tuổi và trước 35 tuổi. Trường hợp bệnh diễn tiến ngoài khung tuổi trên có thể do sự tăng lên của bệnh thần kinh hoặc bệnh nội khoa.

Người bị lạm dụng thể chất, tinh thần, tình dục khi còn nhỏ có nguy cơ cao mắc bệnh Hysteria cao. Ước tính có 90% người rối loạn phân ly ở Hoa Kỳ, Canada, châu Âu từng không được chăm sóc hoặc lạm dụng khi còn nhỏ.

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn đoán rối loạn thần kinh chức năng rất khó khăn và phức tạp, các triệu chứng thông thường dễ bị nhầm lẫn với bệnh lý khác. Khi nghi ngờ, bác sĩ sẽ đánh giá dựa trên biểu hiện và tiền sử bệnh lý.

Một số xét nghiệm loại trừ bệnh gây triệu chứng tương tự cũng có thể được chỉ định, ví dụ như:

• Chấn thương đầu.
• Khối u trong não.
• Thiếu ngủ.
• Lạm dụng chất gây nghiện hoặc chất kích thích.

Sau khi loại bỏ tất cả các nguyên nhân gây bệnh thực thể, bạn sẽ chuyển điều trị khoa Tâm thần. Tại đây, chuyên gia sức khỏe tâm thần chỉ định bài đánh giá, trao đổi dựa theo tiêu chí của hiệp hội tâm thần uy tín để chẩn đoán các dạng Hysteria.

Phương pháp điều trị bệnh Hysteria

Bệnh nhân trước khi tiếp nhận điều trị bắt buộc phải khám Nội khoa và Thần kinh toàn diện. Ước tính 20 - 25% bệnh nhân rối loạn phân ly mắc kèm bệnh nội khoa hoặc thần kinh khác.

Điều trị rối loạn thần kinh chức năng thường kết hợp các liệu pháp tâm lý, giúp người bệnh kiểm soát quá trình phân ly và triệu chứng bệnh. Một số phương pháp được áp dụng như:

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) hướng người bệnh quan sát kỹ lưỡng, rõ ràng suy nghĩ và cảm xúc của bản thân. Từ đó loại bỏ dần các suy nghĩ và hành vi tiêu cực, hướng tới cuộc sống lành mạnh, tích cực hơn.
• Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT) điều chỉnh đặc hiệu với người từng trải qua cảm xúc có tác động mạnh. Mục tiêu hướng tới là cân bằng giữa chấp nhận thực tại với thách thức thay đổi.
• Liệu pháp EMDR là phương pháp giúp người bệnh chữa lành chấn thương, trải nghiệm đau thương trong cuộc sống. Người bệnh tiến hành xử lý ký ức đau thương trong khi di chuyển mắt theo một cách cụ thể.
• Liệu pháp thôi miên hướng người bệnh đến trạng thái thư giãn sâu, tập trung cao độ. Ở trạng thái này, bạn có thể bỏ qua những phiền nhiễm xung quanh, cởi mở hơn với những gợi ý hay hướng dẫn cải thiện sức khỏe.

Các liệu pháp tâm lý điều trị chứng Hysteria

Hiện nay chưa có loại thuốc đặc trị rối loạn phân ly. Bác sĩ tâm thần có thể chỉ định một số loại thuốc điều trị triệu chứng, ngăn chặn bệnh diễn tiến như thuốc chống trầm cảm.

Rối loạn phân ly là bệnh lý hiếm gặp nhưng có mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người bệnh. Nhận biết, thấu hiểu và hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng là một phần quan trọng của quá trình phục hồi.