Run vô căn là một trong những rối loạn vận động phổ biến nhất, ảnh hưởng đến khoảng 1% dân số toàn cầu và có thể tăng lên 5% ở những người trên 60 tuổi (theo Viện Rối loạn Thần kinh và Đột quỵ Hoa Kỳ - NINDS). Dù không đe dọa trực tiếp đến tính mạng, nhưng run vô căn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, khiến người bệnh gặp khó khăn trong các hoạt động hàng ngày. Điều đáng lo ngại là nhiều người thường nhầm lẫn run vô căn với các bệnh lý thần kinh khác, dẫn đến chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị. Vậy làm sao để nhận biết sớm các dấu hiệu của run vô căn? Cùng tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây.
Run vô căn là gì?
Run vô căn, hay còn gọi là run nguyên phát (Essential Tremor), là một rối loạn vận động thần kinh phổ biến, đặc trưng bởi các cử động run rẩy không kiểm soát được ở một hoặc nhiều bộ phận của cơ thể, thường gặp nhất ở tay, cánh tay, đầu, thanh quản, lưỡi và cằm. Mặc dù nguyên nhân chính xác của bệnh chưa được xác định rõ, nhưng có giả thuyết cho rằng yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng, khi khoảng 50% trường hợp có tiền sử gia đình mắc bệnh.
Bài test dành cho đối tượng nghi ngờ run vô căn
Triệu chứng của run vô căn thường biểu hiện rõ khi người bệnh thực hiện các hoạt động như viết, cầm nắm đồ vật hoặc khi giữ tư thế chống lại trọng lực. Mức độ run có thể từ nhẹ đến nặng, và thường tăng lên khi căng thẳng, mệt mỏi hoặc sử dụng chất kích thích như caffeine. Không giống như bệnh Parkinson, run vô căn thường xảy ra khi hoạt động và giảm khi nghỉ ngơi.
Về tỷ lệ mắc bệnh, run vô căn là rối loạn vận động thường gặp nhất, cao gấp 20 lần lần so với bệnh Parkinson. Mặc dù được coi là lành tính và không rút ngắn tuổi thọ, nhưng các triệu chứng của run vô căn có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống.
Phân loại các run vô căn dựa trên hoàn cảnh
Phân loại các run vô căn dựa trên hoàn cảnh
- Run khi nghỉ ngơi: Xuất hiện khi nghỉ ngơi ở một bộ phận trên cơ thể được hỗ trợ hoàn toàn. Triệu chứng diễn ra kín đáo hoặc biến mất hoàn toàn khi vận động. Các cơn run kiểu Parkinson cổ điển (cơn run khi phổ biến nhất) là 3-6 chu kỳ/giây (Hz).
- Run động trạng: Là tình trạng có thể quan sát rõ nhất khi một phần cơ thể thực hiện các cử động có chủ ý. Cơn run khi hành động có thể duy trì ổn định hoặc thay đổi mức độ nghiêm trọng khi đạt đến mục tiêu mong muốn. Những cơn run này cũng có thể xuất hiện với tần số khác nhau tùy thuộc vào từng trường hợp.
- Run do tư thế: Xảy ra khi một chi được giữ ở một vị trí cố định chống lại trọng lực (ví dụ: khi cánh tay dang rộng). Run do tư thế có thể thay đổi theo từng tư thế cụ thể.
- Run do động học: Xảy ra trong quá trình chuyển động có chủ ý, được chia thành rung động học đơn giản và run có chủ ý. Run động học đơn giản có cùng tần số và biên độ trong suốt quá trình cử động. Run có chủ ý có cường độ cao và tăng dần lên khi phần cơ thể bị ảnh hưởng đạt được mục tiêu.
Run phức hợp có thành phần gồm nhiều loại run.
Run cũng có thể được phân loại dựa vào các yếu tố:
- Sinh lý (phạm vi bình thường);
- Bệnh lý nguyên phát (Run vô căn, bệnh Parkinson);
- Thứ phát sau một bệnh lý nào đó (đột quỵ).
Run thường được mô tả dựa trên tần số dao động (nhanh/chậm) và biên độ vận động (biên độ thấp/biên độ cao).
Run vô căn xuất phát do nguyên nhân nào?
Hiện nay, nguyên nhân chính xác gây ra run vô căn vẫn chưa được biết đến. Dù vậy, những nghiên cứu gần đây vẫn được thực hiện bởi viện rối loạn thần kinh và đột quỵ quốc gia Hoa Kỳ, gợi ý rằng run vô căn có thể được kích hoạt bởi những thay đổi ở một số vùng não. Một số bệnh cảnh có thể khiến cho run vô căn khởi phát bao gồm:
Run sinh lý
Run sinh lý xảy ra ở những người khoẻ mạnh. Tình trạng rung động trạng hoặc run tư thế đối xứng trên cả hai tay, biên độ thường mềm mại. Các biểu hiện thường chỉ trở nên đáng kể khi có mặt các yếu tố gây stress. Cụ thể:
- Lo lắng;
- Mệt mỏi;
- Tập thể dục;
- Thiếu ngủ;
- Cai rượu hoặc một số loại thuốc ức chế hệ thần kinh trung ương khác (Benzodiazepin, opioid)
- Cường giáp;
- Tiêu thụ caffeine hoặc các chất kích thích bất hợp pháp như cocaine, amphetamine, phencyclidine;
- Một số loại thuốc: Theophylline, thuốc chủ vận beta-adrenergic, corticosteroid, valproate.
Run bệnh lý
- Bệnh lý đa dây thần kinh tái phát mạn tính;
- Bệnh tiểu đường;
- Hội chứng Guillain Barre;
- Bệnh lý thần kinh IgM;
- Bệnh Parkinson;
- Rối loạn chức năng tiểu não (đột quỵ. chấn thương, bệnh đa xơ cứng);
- Bệnh Wilson;
- Bệnh cường giáp;
- Suy gian, suy thận;
- Rối loạn trương lực cơ;
- Run vô căn.
Nhận biết các dấu hiệu của run vô căn
Run vô căn liên quan tới những chuyển động nhanh - chậm, lớn - nhỏ theo từng biên độ. Run có thể xảy ra liên tục, thường xuyên hoặc thỉnh thoảng, mức độ từ nhẹ tới nặng. Nếu tình trạng run nhẹ sẽ không bị ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống hàng này. Tuy nhiên, nếu tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn có thể cản trở các hoạt động bình thường của người bệnh.
Các dấu hiệu điển hình run vô căn bao gồm:
- Run ở tay hoặc bàn tay khi cố gắng thực hiện một hành động bất kỳ. Chẳng hạn như viết, cầm, nắm hay buộc dây giày;
- Run ở đầu và cổ khiến cho đầu luôn lắc lư từ bên này sang bên kia hoặc chuyển động lên xuống;
- Giật mí mắt hoặc các bộ phận khác trên gương mặt;
- Gặp khó khăn trong việc phát âm, giọng cảm giác bị run;
- Run ở thân mình, chân, bàn chân khiến cho người bệnh gặp khó khăn trong việc giữ thăng bằng, ảnh hưởng đến dáng đi.
Các triệu chứng của run vô căn khi khởi phát bệnh
Yếu tố làm tăng nguy cơ khiến cho tình trạng run trở nên nghiêm trọng hơn, bao gồm:
- Căng thẳng, lo âu, stress;
- Thời tiết rất lạnh hoặc rất nóng;
- Đồ uống chứa caffeine;
- Hút thuốc lá.
Run vô căn có nguy hiểm không?
Run vô căn là một rối loạn vận động thường gặp, mặc dù được coi là lành tính và không ảnh hưởng đến tuổi thọ, nhưng các triệu chứng của run vô căn có thể tiến triển theo thời gian, gây khó khăn trong các hoạt động hàng ngày như cầm nắm đồ vật, ăn uống, viết lách, hoặc thậm chí nói chuyện nếu cơ quan phát âm bị ảnh hưởng.
Run vô căn không đe dọa tính mạng, nhưng có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống, gây ra cảm giác tự ti và khó khăn trong giao tiếp xã hội. Do đó, việc nhận biết và quản lý triệu chứng là rất quan trọng để duy trì cuộc sống bình thường cho người bệnh.
Xem thêm:
Run vô căn được chẩn đoán như thế nào?
Run vô căn xảy ra khi vận động với tần số 4-10 chu kỳ/giây, nó có thể có biên độ đủ lớn để gây cản trở các hoạt động hàng ngày. Trong một số trường hợp điển hình, bệnh có ảnh hưởng nhất ở chi trên, vùng đầu và phát âm. Run cả khi duy trì tư thế và cử động chi.
Run cử động chi là loại run theo nhiều hướng, không tăng biên độ khi vận động.
Một số bệnh nhân có bệnh diễn tiến lâu ngày sẽ có một ít thành phần run khi nghỉ kèm theo, nhưng không có dấu hiệu chậm vận động cũng như không có dấu hiệu rối tầm, tiểu não đi kèm.
Run đầu vô căn rất dễ nhầm lẫn với run đầu do loạn trương lực cơ. Bởi run đầu do loạn trương lực cơ có tính chuyên biệt theo hai hướng và kèm theo mức độ vẹo cổ nhất định.
Hiện nay vẫn chưa có một xét nghiệm hoặc một dấu ấn về gen nào chẩn đoán xác định run vô căn. Nên kiểm tra chức năng tuyến giáp và khảo sát chuyển hoá đồng để loại trừ các nguyên nhân khác.
Điện cơ bề mặt cho thấy kiểu hoạt hóa, đồng thời các cơ đối vận cùng một chi.
Điều trị run vô căn bằng cách nào?
Không phải ai bị run vô căn cũng cần điều trị bằng thuốc. Thuốc dùng hàng ngày thường dành cho những đối tượng có mức độ tàn phế nhất định như: Khó viết, khó cầm cốc nước, khó ăn uống, không tự chăm sóc được bản thân.
Trong quá trình điều trị run vô căn, điều quan trọng là cần xác định kết quả mong đợi. Giảm biên độ run từ 30- 60% thì được xem đáp ứng tốt. Để đạt được sự giảm biên độ run tốt hơn, người bệnh cần phải can thiệp phẫu thuật thần kinh.
Thuốc điều trị hàng đầu
- Thuốc chẹn beta: Được sử dụng để điều trị huyết áp cao, cụ thể như Propranolol giúp làm giảm triệu chứng run ở một số người. Tuy nhiên, thuốc chống chỉ định với những trường hợp như block nhĩ thất độ 2-3, tiểu đường type 1, hen suyễn;
- Thuốc chống động kinh: Gabapentin, primidone, topiramate có thể mang lại hiệu quả ở những người không đáp ứng với thuốc chẹn beta;
- Thuốc an thần liều nhẹ: Clonazepam, prazolam;
- Thuốc chẹn kênh canxi: Nimodipine, flunarizine;
- Thuốc tiêm OnabotulinumtoxinA (Botox): Dành cho việc điều trị một số dạng run nhất ở đầu và giọng nói.
Vật lý trị liệu: Cải thiện sự phối hợp và kiểm soát cơ bắp;
Phẫu thuật thần kinh chức năng: Trong trường hợp nghiêm trọng, đây có thể là phương pháp được cân nhắc sử dụng.
Điều chỉnh lối sống lành mạnh, vui vẻ, giảm mệt mỏi và căng thẳng.
Nếu Quý khách có nhu cầu thăm khám và điều trị bệnh run vô căn có thể liên hệ với Bệnh viện Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được bộ phận hỗ trợ và tư vấn nhanh chóng.
Kết luận
Run vô căn tuy không đe dọa trực tiếp đến tính mạng nhưng có thể làm suy giảm nghiêm trọng khả năng vận động và sự tự tin của người bệnh. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu như run tay khi cử động, run tăng khi căng thẳng và kiểm soát bệnh bằng các phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp người bệnh duy trì cuộc sống bình thường. Đừng chủ quan với những dấu hiệu tưởng chừng đơn giản, chủ động thăm khám và can thiệp sớm chính là chìa khóa để kiểm soát hiệu quả chứng run vô căn.
