Những điều bạn cần biết về chất chỉ điểm ung thư buồng trứng

Tổng quan về chất chỉ điểm ung thư buồng trứng 

Chất chỉ điểm ung thư buồng trứng hay còn gọi là marker ung thư buồng trứng là những chất protein đặc biệt được sản xuất bởi các tế bào ung thư hoặc các tế bào khác trong cơ thể khi có sự hiện diện của khối u. Nồng độ của các chất này trong máu, dịch ổ bụng hoặc các mô khác có thể tăng lên đáng kể ở những người mắc bệnh ung thư buồng trứng.

Bệnh ung thư buồng trứng ở nữ giới

Phân loại chỉ số của các chất chỉ điểm ung thư buồng trứng

Một số các marker ung thư buồng trứng phổ biến hiện nay là: 

• CA 125 (Cancer Antigen 125): Marker này liên quan đến hoạt động của các tế bào biểu mô. Nồng độ CA 125 tăng cao do một số bệnh lý ác tính như Ngoại trừ những trường hợp bệnh nhân mắc bệnh ung thư buồng trứng, ung thư tử cung và ung thư phổi,...Đặc biệt, nếu chỉ số CA 125 tăng tới trên 65 UI/ml thì tiên lượng lên tới 90% là u ác tính. 
• HE4 (Human Epididymis Protein 4): Tương tự như chỉ số CA 125, HE4 thường đi cùng để làm thành ROMA test. Tác dụng đánh giá nguy cơ cao hay thấp của bệnh nhân ung thư có nguồn gốc biểu mô buồng trứng. HE4 ít bị ảnh hưởng bởi các bệnh lành tính hơn CA-125
• AFP (Alpha - fetoprotein) và HCG (Human Chorionic Gonadotropin): Hai chất này thường được sử dụng để chẩn đoán các loại ung thư buồng trứng không phổ biến như ung thư tế bào mầm (germ cell tumor). 
• LDH, steroid,...

Hiệu quả của xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư buồng trứng 

Xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư (tumor markers) đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện, chẩn đoán và theo dõi tiến triển ung thư, bao gồm cả ung thư buồng trứng. Tuy nhiên, chất chỉ điểm ung thư không phải là phương pháp duy nhất hoặc hoàn hảo để chẩn đoán bệnh, vì chúng có thể tăng trong nhiều điều kiện khác nhau, bao gồm cả các bệnh lành tính. 

Độ nhạy và độ đặc hiệu

• CA-125 có độ nhạy cao trong các giai đoạn tiến triển của ung thư buồng trứng (nhưng chủ yếu là giai đoạn II) nhưng lại kém nhạy hơn ở giai đoạn đầu (chỉ khoảng 50% trường hợp ung thư buồng trứng giai đoạn 1 có mức CA-125 cao). Điều này có nghĩa là CA-125 không phải là xét nghiệm sàng lọc hiệu quả cho ung thư buồng trứng ở giai đoạn sớm.
• HE4 có độ đặc hiệu cao hơn so với CA-125 trong việc phân biệt giữa ung thư buồng trứng và các tình trạng lành tính, do đó giúp giảm thiểu số lượng kết quả dương tính giả.

Giá trị trong chẩn đoán

• Chẩn đoán ban đầu: CA-125 thường được sử dụng kết hợp với siêu âm hoặc các xét nghiệm hình ảnh khác để hỗ trợ chẩn đoán ung thư buồng trứng, đặc biệt khi bệnh nhân có triệu chứng lâm sàng (đau bụng, bụng to, khó tiêu). Tuy nhiên, vì CA-125 có thể tăng trong nhiều tình trạng khác, chỉ số này không đủ để chẩn đoán xác định ung thư buồng trứng. HE4 có thể cải thiện độ chính xác của chẩn đoán khi được kết hợp với CA-125.
• ROMA score (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm): Là một công cụ chẩn đoán sử dụng CA-125 và HE4 cùng với tình trạng mãn kinh của bệnh nhân để đánh giá nguy cơ ung thư buồng trứng. ROMA có hiệu quả cao hơn trong việc phân loại bệnh nhân có nguy cơ cao hoặc thấp mắc ung thư buồng trứng.

Giá trị trong theo dõi điều trị

• Theo dõi hiệu quả điều trị: Nồng độ CA-125 thường giảm sau khi phẫu thuật hoặc hóa trị nếu điều trị hiệu quả. Do đó, CA-125 có thể được sử dụng để đánh giá đáp ứng của bệnh nhân với điều trị và dự đoán tiên lượng. Tương tự, HE4 cũng có giá trị trong theo dõi sau điều trị.
• Phát hiện tái phát: CA-125 được sử dụng phổ biến để theo dõi bệnh nhân sau điều trị nhằm phát hiện tái phát sớm. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp tái phát ung thư buồng trứng đều có sự gia tăng CA-125, vì vậy cần kết hợp với các phương pháp khác (như hình ảnh học hoặc lâm sàng).

Tuy nhiên, vẫn có một số điểm còn hạn chế khi thực hiện xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư buồng trứng, chẳng hạn như: 

• Không mang lại hiệu quả trong sàng lọc diện rộng bởi vì nồng độ CA-125 có thể tăng đối với các bệnh lành tính và không phải tất cả các bệnh nhân ung thư buồng trứng đều có CA-125 cao, xét nghiệm này không được khuyến cáo sử dụng, đặc biệt là đối với những người không có nguy cơ cao.
• Sự gia tăng của CA-125 trong các tình trạng lành tính có thể dẫn đến kết quả dương tính giả, gây lo lắng không cần thiết cho bệnh nhân và có thể dẫn đến các xét nghiệm hoặc thủ thuật không cần thiết.

• Xét nghiệm chất chỉ điểm không thể thay thế các xét nghiệm hình ảnh như siêu âm qua ngã âm đạo, CT scan hoặc MRI, mà nên được sử dụng như một phần của chiến lược chẩn đoán tổng thể.

Xem thêm:

• Các giai đoạn ung thư buồng trứng: Phân loại và tiên lượng
  
• Tầm soát ung thư buồng trứng: 6 Điều quan trọng bạn cần biết
  

Thời điểm cần xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư buồng trứng

Bệnh nhân cần xét nghiệm khi nhận thấy có dấu hiệu bất thường

Với người khoẻ mạnh, chỉ số về chất chỉ điểm ung thư buồng trứng thường duy trì ở mức 35 UI/ml (mức bình thường). Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp khác của chị em phụ nữ có thể khiến nồng độ marker tăng cao hơn bình thường như: 

• Bệnh nhân có triệu chứng nghi ngờ ung thư buồng trứng như đau bụng, sưng bụng, cảm giác no nhanh, hoặc thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt. 
• Bệnh nhân có có tiền sử gia đình mắc ung thư buồng trứng, đột biến gen BRCA1 hoặc BRCA2 có thể được theo dõi bằng CA-125 kết hợp với các xét nghiệm hình ảnh định kỳ.
• Bệnh nhân đã được chẩn đoán và điều trị ung thư buồng trứng có thể được theo dõi để phát hiện sự tái phát hoặc đánh giá đáp ứng với điều trị.

Các yếu tố khác ảnh hưởng đến hiệu quả của chất chỉ điểm

Yếu tố đầu tiên có thể kể đến chính là tuổi tác và tình trạng mãn kinh của phụ nữ. Bên cạnh đó, có thể là do tình trạng viêm nhiễm và các bệnh lý khác như viêm vùng chậu, viêm nội mạc tử cung, bệnh lý gan hoặc phổi cũng có thể ảnh hưởng đến nồng độ CA-125, dẫn đến kết quả dương tính giả,  gây lo lắng không cần thiết cho bệnh nhân và có thể dẫn đến các xét nghiệm hoặc thủ thuật không cần thiết

Một số lưu ý trước khi xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư buồng trứng 

Trước khi xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư buồng trứng (thường là CA-125), có một số lưu ý quan trọng để đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác nhất, vì vậy cần chú ý các điều sau trước khi thực hiện xét nghiệm.

Một số trường hợp đặc biệt lưu ý khi xét nghiệm CA 125

Yếu tố có thể làm thay đổi mức CA-125 trong máu, bao gồm cả các tình trạng không liên quan đến ung thư: 

• Phụ nữ đang trong kỳ kinh nguyệt hay đang mắc các bệnh phụ khoa như lạc nội mạc tử cung, u nang buồng trứng, viêm nhiễm âm đạo hoặc bệnh lành tính như viêm tuỵ, viêm gan, viêm phần phụ,...
• Phụ nữ mang thai chỉ số CA 125 thường 16 - 268 UI/mL (3 tháng đầu), sau đó lần lượt là 12 - 25 UI/mL  và cuối cùng là 17 - 44 UI/mL được xác định theo từng giai đoạn của tam cá nguyệt. 
• Người hút thuốc có thể làm tăng chỉ số CA 125 và mang đến kết quả không chính xác khi chẩn đoán bệnh. 
• Các tình trạng khác như: Ung thư tuyến tụy, ung thư vú, ung thư đại trực tràng, ung thư ống dẫn trứng, ung thư biểu mô phúc mạc, viêm phúc mạc, viêm màng trong tim,....

Vì vậy, nếu bệnh nhân có bất kỳ bệnh lý nào ở trên, cần thông báo cho bác sĩ để bác sĩ có thể đánh giá kỹ lưỡng trước khi xét nghiệm.

Chuẩn bị trước khi xét nghiệm

Trước khi tiến hành xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư buồng trứng, bệnh nhân nên tuân thủ các hướng dẫn sau để đảm bảo kết quả chính xác:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng bao gồm cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, và các thảo dược bổ sung để không làm ảnh hưởng đến nồng độ CA 125
• Không cần nhịn ăn do đây chỉ là xét nghiệm máu đơn giản,  Tuy nhiên, nếu xét nghiệm được thực hiện đồng thời với các xét nghiệm khác (chẳng hạn như xét nghiệm sinh hóa máu), bác sĩ có thể yêu cầu nhịn ăn từ 6 đến 8 giờ trước khi xét nghiệm.
• Không hút thuốc lá vì cũng có thể làm tăng nồng độ CA 125. 

Để xác định được nồng độ CA 125 tăng cao do ung thư hay không, bệnh nhân cần theo dõi sự biến đổi này trong khoảng thời gian tối thiểu là 2 tuần - 1 tháng. 

Kết luận 

Chất chỉ điểm ung thư buồng trứng là phần quan trọng trong việc chẩn đoán và theo dõi bệnh. Tuy nhiên, đây không phải là phương pháp duy nhất. Để có kết quả chính xác nhất, bạn nên kết hợp với các xét nghiệm khác và tham khảo ý kiến của bác sĩ. Việc hiểu rõ về chất chỉ điểm ung thư giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe và phát hiện bệnh sớm.