Tình trạng tiểu đường (đái tháo đường) ở phụ nữ mang thai ngày càng gia tăng cùng những biến chứng nguy hiểm cho cả mẹ và bé đang đặt ra thách thức lớn. Vậy làm thế nào để điều trị tiểu đường thai kỳ cũng như phòng ngừa bệnh hiệu quả? Rất có thể các thông tin dưới đây sẽ giúp giải đáp phần nào thắc mắc của bạn.
Một trong những bệnh lý rất thường gặp trong thai kỳ khiến mẹ và thai nhi phải đối mặt với nhiều nguy cơ đó là tiểu đường thai kỳ. Bệnh lý này xảy ra do sự rối loạn lượng đường trong máu (Lượng đường cao hơn bình thường) vào giai đoạn mang thai. Có khoảng 2-10% mẹ bầu bị tiểu đường thai kỳ.
Tiểu đường thai kỳ khiến mẹ bầu gặp nhiều mệt mỏi, sức khỏe giảm sút.
Có thể hiểu như sau: Cơ chế thông thường là đường glucose được chúng ta nạp vào máu thông qua ăn uống sẽ được insulin - một chất tiết ra từ tuyến tụy đưa vào trong tế bào và chuyển hóa thành năng lượng. Tuy nhiên, thời gian mang thai, nhau thai tạo ra nhiều loại tiết tố khác nhau giúp nuôi dưỡng thai nhi phát triển và chính những nội tiết tố này lại vô tình tác động xấu đến insulin. Khi tuyến tụy không tiết đủ insulin hoặc các tế bào trong cơ thể đáp ứng quá kém với insulin thì lượng đường trong máu không được chuyển hóa tăng lên, dẫn đến tiểu đường thai kỳ.
Đặc điểm nổi bật của tiểu đường thai kỳ:
- Hay xảy ra vào khoảng nửa cuối thai kỳ.
- Hầu hết các trường hợp đều có thể kiểm soát được nhờ chế độ ăn uống lành mạnh theo tư vấn từ bác sĩ.
- Sau khi sinh, tình trạng tiểu đường sẽ tự mất.
Một số nguyên nhân dẫn đến tiểu đường thai kỳ chủ yếu là do:
Trong quá trình mang thai, nhau thai thường xuyên tiết ra các chất nội tiết giúp cho thai nhi phát triển và hoàn thiện nhiều cơ quan, chức năng,... Tuy nhiên, một vài chất nội tiết này lại cản trở chức năng hoạt động của insulin, gây hiện tượng bị kháng insulin. Nghĩa là lượng đường được nạp vào sẽ không được chuyển hóa đi nuôi tế bào mà tiếp tục tồn đọng trong máu. Dù khi này cơ thể mẹ bầu cố gắng sản xuất thêm insulin để tiêu thụ đường, nhưng vẫn không đáp ứng đủ, ngược lại còn bị kháng insulin thêm nữa khiến lượng đường trong máu ngày càng cao, dẫn đến tình trạng tiểu đường thai kỳ.
Sự thay đổi nội tiết tố được coi là nguyên nhân chủ yếu gây ra tình trạng tiểu đường thai kỳ.
Tất nhiên những thay đổi về nội tiết tố vẫn là nguyên nhân chính gây tiểu đường thai kỳ, nhưng việc mẹ bầu ăn quá nhiều thực phẩm dưới đây cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh:
- Đồ ăn chứa nhiều đường và tinh bột: Đây là nhóm thực phẩm dễ gây ra sự mất cân bằng đường huyết do insulin trong cơ thể không thể chuyển hóa hết lượng đường nạp vào. Việc mẹ bầu tiếp tục nạp thêm nhiều thức ăn giàu đường sẽ làm tăng gánh nặng cho cơ thể, dẫn tới tình trạng tiểu đường thai kỳ.
- Thức ăn chứa nhiều Carbohydrates như: Bánh mì, bánh ngọt, cơm, kẹo, đường, nước ngọt,.. Chất này sẽ làm lượng đường trong máu tăng một cách nhanh chóng, khiến mẹ bầu nhanh no và ăn nhiều hơn.
Một số nguyên nhân khác có thể khiến mẹ bầu dễ bị tiểu đường trong thai kỳ hơn như bị béo phì, tăng cân quá nhiều, mang thai khi đã ngoài 35 tuổi, gia đình có tiền sử bị tiểu đường...
Thực ra, bất kỳ mẹ bầu nào cũng có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường thai kỳ. Nhưng những trường hợp dưới đây sẽ có nguy cơ cao hơn so với người khác, phải theo dõi cẩn trọng ngay từ những ngày đầu mang thai.
- Phụ nữ mang thai bị thừa cân, béo phì (Thường có chỉ số BMI >30).
- Trong những lần mang thai trước đã bị tiểu đường thai kỳ.
- Gia đình có bố mẹ, anh chị em bị tiểu đường.
- Mang thai ở độ tuổi trên 35.
- Tiền sử bị tăng huyết áp, tăng cân nhiều trong thời gian mang thai.
- Tiền sử sinh con to, đã bị thai lưu không rõ nguyên nhân, con bị dị tật,...
Mẹ bầu béo phì hay tăng cân quá nhiều trong thai kỳ thường có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn.
Nếu bạn thường xuyên tìm hiểu về các nguy cơ trong thai kỳ thì có thể thấy rằng tiểu đường thai kỳ khiến mẹ bầu phải đối mặt với những biến chứng khôn lường. Mẹ bị tăng đường huyết làm thai nhi cũng bị tăng đường huyết, làm tăng các rủi ro trong khi sinh,... Cụ thể:
Ảnh hưởng dễ nhận thấy nhất với các trường hợp mẹ bầu tiểu đường thai kỳ là cân nặng thai nhi thường lớn hơn số tuần thai (thai to). Nguyên nhân do thai nhi phản ứng lại hiện tượng kháng insulin của cơ thể mẹ bằng cách tạo ra nhiều insulin hơn để vận chuyển đường vào trong các tế bào của thai nhi, rồi sử dụng lượng đường dư thừa này dưới hình thức dự trữ dạng chất béo; biểu hiện qua siêu âm sẽ thấy thai nhi tăng trưởng lớn hơn bình thường. Kèm theo đó là nhiều hệ lụy cho sức khỏe của trẻ ngay từ khi chưa chào đời:
- Đường dư thừa có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển của phổi, gan và nhiều cơ quan khác của thai nhi
- Thai lớn dễ bị gãy xương, kẹt vai khi sinh thường.
- Nguy cơ hạ đường huyết, thậm chí các trường hợp nặng trẻ có thể bị rơi vào trạng thái hôn mê, co giật, tổn thương não.
- Trẻ mới sinh dễ gặp vấn đề về hô hấp, phổi chậm trưởng thành hơn.
- Nguy cơ cao gặp phải tình trạng vàng da nặng sau sinh.
- Tương lai trẻ sẽ dễ bị thừa cân, béo phì hoặc đái tháo đường.
Bệnh tiểu đường gây ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe người mẹ trong giai đoạn cuối thai kỳ và tiềm ẩn biến chứng trong quá trình sinh nở. Nếu không theo dõi sát sao chỉ số đường huyết và thay đổi thói quen ăn uống kiểm soát các chỉ số này, mẹ bầu dễ gặp phải những nguy cơ sau:
- Tăng nguy cơ mổ lấy thai vì thai lớn rất khó đẻ thường.
- Trong trường hợp mẹ sinh thường thì dễ bị tổn thương cơ, dây chằng sàn chậu, vết cắt tầng sinh môn dài,...
- Dễ bị tăng huyết áp thai kỳ, kèm theo đó là nguy cơ tiền sản giật khi sinh.
- Mẹ bị tiểu đường thai kỳ thì dễ bị đái tháo đường hoặc thừa cân về sau.
Một số nghiên cứu Y khoa đã chỉ ra rằng, người dân ở khu vực Nam Á, Đông Nam Á thường có nguy cơ bị tiểu đường cao hơn. Điều đó có nghĩa hầu hết phụ nữ Việt Nam đều có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường do sự thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ. Trong giai đoạn đầu mang thai, tình trạng tiểu đường không gây ra biểu hiện gì đáng kể. Để tầm soát, chẩn đoán tiểu đường thai kỳ, các mẹ bầu thường được làm kiểm tra dung nạp đường vào khoảng tuần thứ 24 - 28. Trường hợp mẹ bầu có nhiều yếu tố nguy cơ sẽ được bác sĩ kiểm tra và tư vấn ngay từ lần khám thai đầu tiên, cùng với đó là thực hiện xét nghiệm theo chỉ định trong giai đoạn từ 24 - 28 tuần.
Thực hiện đầy đủ các xét nghiệm trong thai kỳ để sàng lọc sớm và ngăn ngừa các hậu quả nghiêm trọng do tiểu đường thai kỳ.
Về quá trình kiểm tra dung nạp đường: Mẹ bầu chuẩn bị làm xét nghiệm phải nhịn ăn trước đó tối thiểu 8 tiếng. Bắt đầu tiến hành, kỹ thuật viên sẽ thử đường huyết khi đói, sau đó, mẹ bầu được cho uống khoảng 75g đường glucose và tiếp tục thử đường huyết vào khoảng thời gian 1 giờ, 2 giờ sau khi uống nước đường. Dựa vào đây mẹ hãy lựa chọn thời gian thích hợp để đi làm nghiệm pháp dung nạp đường, tránh nhịn đói quá lâu gây hạ đường huyết.
Việc điều trị tiểu đường thai kỳ mang ý nghĩa kiểm soát lượng đường trong máu của mẹ bầu. Mục đích giữ cho thai nhi khỏe mạnh, mẹ ít mệt mỏi, tránh những biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe, giữ đường huyết của trẻ ở ngưỡng an toàn khi chào đời. Vì thế, mẹ hãy áp dụng ngay các cách dưới đây nếu gặp tình trạng tiểu đường khi mang thai.
- Theo dõi sát sao lượng đường trong máu: Việc kiểm tra đường huyết sẽ giúp mẹ bầu biết được lượng đường trong máu của mình là bao nhiêu để có kế hoạch điều trị thích hợp. Các chỉ số đường huyết cần giữ là: Đường huyết đói ≤ 5.1 mmol/l (92 mg/dL); sau ăn 1 giờ ≤ 10 mmol/l (180 mg/dL); sau ăn 2 tiếng ≤ 8.5 mmol/l (153 mg/dL).
- Điều chỉnh và duy trì chế độ ăn uống khoa học: Mẹ bầu nên hạn chế ăn các loại thức ăn chứa nhiều đường và cacbohidrat bởi chúng sẽ làm mất cân bằng đường huyết. Thay vào đó, thai phụ nên ăn đa dạng, đủ tinh bột, vitamin và ít chất béo. Bổ sung nhiều thức ăn giàu chất xơ như: trái cây, rau xanh, ngũ cốc,...
- Thường xuyên tập thể dục, vận động cơ thể: Việc tập thể dục sẽ giúp làm mẹ bầu giảm lượng đường trong máu bằng cách vận chuyển đường đến các tế bào.
- Nếu chế độ ăn uống và vận động không đủ để cân bằng đường huyết thì mẹ bầu sẽ được các bác sĩ cho tiêm insulin để lượng glucozo trong máu về mức an toàn.
Mẹ bầu có thể dùng thiết bị đo đường huyết để theo dõi lượng đường huyết ngay tại nhà.
Để chữa tiểu đường thai kỳ thì một điều quan trọng nữa là mẹ hãy giữ cho tâm lý luôn thoải mái, tràn đầy năng lượng tích cực. Nhờ thế, cả mẹ và thai nhi sẽ đều khỏe mạnh, bình an.
Chế độ ăn uống hàng ngày suốt thai kỳ có vai trò quyết định đến việc điều trị đái tháo đường thai kỳ. Đầu tiên là các mẹ bầu cần chú ý phân chia các bữa ăn, ăn lượng ít trong 3 bữa chính và thêm các bữa phụ. Khi chia nhỏ các bữa ăn trong ngày như thế này giúp lượng đường nạp vào cơ thể ổn định, hạn chế tình trạng đường máu khi thì quá cao lúc lại quá thấp. Quan trọng nhất là bữa sáng vì thường đường huyết hay giảm vào buổi sáng, mẹ hãy ăn nhiều chất đạm, hạn chế tinh bột trong bữa ăn này.
Nói là phải kiêng các thực phẩm giàu đường nhưng bữa ăn của mẹ bầu vẫn cần có nhóm chất này với lượng vừa phải. Tốt nhất mẹ nên ưu tiên ăn các loại thực phẩm chứa glucose và chất xơ: Khoai lang, đậu, cơm gạo lứt, gạo mầm, ngũ cốc... Chất xơ sẽ giúp quá trình tiêu hóa thức ăn và phóng thích glucose diễn ra chậm hơn, dần dần ổn định đường huyết. Đây chính là cách giảm đường trong thai kỳ hiệu quả.
Để kiểm soát lượng đường trong máu, mẹ bầu nên ăn tăng cường các loại rau củ quả (Trừ các loại quả ngọt).
Thực phẩm giàu đạm rất quan trọng trong việc cung cấp năng lượng cần thiết cho cơ thể, ổn định đường huyết. Mẹ hãy chế biến các món ăn từ thịt nạc, cá, đậu hũ; dùng thêm sữa chua, sữa không béo và không đường. Đồng thời, tăng cường các loại trái cây (ít ngọt), rau củ và các chất béo không bão hòa như dầu thực vật, dầu oliu, quả bơ nhằm tăng cường miễn dịch, giảm cholesterol.
Bên cạnh đó, mẹ bầu cũng nên kiêng các thực phẩm dưới đây để kiểm soát tiểu đường thai kỳ:
- Các loại bánh kẹo, trái cây ngọt, kem, chè, trà sữa, nước ngọt có ga, rượu bia, cà phê.
- Thực phẩm chứa nhiều chất béo làm tăng mỡ máu, gồm: Lòng đỏ trứng gà; tim, gan, thận động vật; đồ chiên xào nhiều dầu mỡ.
- Hạn chế tối đa đồ chế biến sẵn, thức ăn đóng hộp.
Không ít mẹ bầu nghĩ rằng, muốn chữa tiểu đường thai kỳ thì nhất định phải dùng thuốc. Nhưng đây là quan niệm hoàn toàn sai lầm. Bởi đa số trường hợp mẹ bầu tiểu đường do ảnh hưởng của hormone thai kỳ nên chủ yếu cần điều chỉnh chế độ ăn uống, nghỉ ngơi, tập luyện để kiểm soát đường huyết. Chỉ khi nào tình trạng đái tháo đường tăng nặng, ngay cả khi mẹ đã thay đổi chế độ ăn uống, tập luyện thường xuyên mà vẫn không đủ cân bằng đường huyết thì mới được chỉ định dùng thuốc. Trường hợp này, mẹ bầu sẽ được chỉ định tiêm insulin, một loại thuốc hạ đường huyết phổ biến trong thai kỳ.
Rất ít mẹ bầu bị tiểu đường thai kỳ phải tiêm insulin.
Rõ ràng, tiểu đường gây ra những nguy cơ nguy hại cho cả sức khỏe mẹ bầu và sự phát triển của thai nhi nên chú trọng phòng ngừa bệnh vẫn là điều nên làm trước. Hãy bắt đầu thực hiện các kế hoạch, thay đổi lối sống theo một vài gợi ý dưới đây ngay từ giai đoạn chuẩn bị mang thai.
Một em bé khỏe mạnh nhất khi có sự chủ động lên kế hoạch sinh con của bố mẹ. Vì thế, khi chuẩn bị mang thai, mẹ đã cần có chế độ sinh hoạt khoa học, cố gắng duy trì cân nặng hợp lý, không nên để tăng cân quá mức. Tuy thừa cân không phải là nguyên nhân chính gây tiểu đường thai kỳ nhưng lại là yếu tố nguy cơ cao. Các nghiên cứu Y khoa đã khẳng định, bà mẹ có chỉ số BMI > 30 thì nguy cơ đái tháo đường thai kỳ cao gấp 3 lần những bà mẹ có BMI < 25. Hơn nữa, trong khi mang thai thì việc giảm cân không được khuyến khích, nếu thừa cân, mẹ hãy nỗ lực giảm cân ngay từ trước khi mang thai nhé.
Không nhất thiết để phòng tránh tiểu đường thai kỳ, một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng dinh dưỡng còn giúp bạn có một cơ thể khỏe khoắn, giảm chứng ốm nghén trong thời kỳ mới bầu bí. Nên xác định ăn lượng thực phẩm nhóm đường bột cân bằng với nhóm chất khác để đường huyết không tăng đột ngột sau ăn.
Chia nhỏ bữa ăn và xây dựng thói quen ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ, thực phẩm chứa chất béo tốt, thực phẩm giàu đạm để đảm bảo dinh dưỡng cho mẹ, cho thai nhi mà không kèm theo các nguy cơ trong thai kỳ. Nếu bạn cảm thấy khó khăn trong việc xây dựng thực đơn thời gian bầu bí, hãy xin ý kiến tư vấn từ bác sĩ thăm khám thai, rồi nghiêm chỉnh tuân thủ theo chế độ đã đặt ra.
Cùng với chế độ dinh dưỡng, vận động và luyện tập thể dục góp phần giúp phòng ngừa tiểu đường thai kỳ hiệu quả. Tất nhiên mẹ bầu thì không nên tập các bài vận động quá mạnh. Mẹ hãy bắt đầu bằng những bài tập nhẹ nhàng như: Đi bộ, yoga, bơi lội hoặc xin tư vấn từ bác sĩ sản khoa. Khoảng thời gian tốt nhất dành cho tập luyện mỗi ngày là 30 phút, vào buổi sáng hoặc chiều sau khi đã ăn. Điều này giúp chỉ số đường huyết không tăng quá cao, cải thiện đề kháng insulin, tim mạch thông suốt, tâm trạng vui vẻ. Không phải quá cầu kỳ về hình thức tập luyện, đôi khi, làm công việc nhà cũng được coi là một cách tập luyện thể dục.
Các bài tập nhẹ nhàng cũng góp phần không nhỏ vào việc kiểm soát đường huyết.
Hiện nay có rất nhiều loại máy đo chỉ số đường huyết tại nhà. Mẹ bầu có thể sắm một chiếc để đo đường huyết cho bản thân bất cứ lúc nào. Để đo được kết quả chính xác, hạn chế chênh lệch thì mẹ bầu nên đo đường huyết vào lúc đói hoặc sau khi ăn khoảng 1 - 2 tiếng hoặc những lúc cảm thấy cơ thể mệt mỏi, có biểu hiện hạ đường huyết. Đồng thời, mẹ nên ghi lại các chỉ số này theo ngày giờ kèm ghi chú cụ thể vào một quyển sổ để mang theo khi đến ngày khám thai và cho bác sĩ xem, tư vấn.
Trong quá trình khám thai, bằng việc nói rõ tình trạng thai kỳ và làm các xét nghiệm: Xét nghiệm nước tiểu, xét nghiệm máu, dung nạp đường huyết, bác sĩ sẽ chẩn đoán được vấn đề mẹ có thể gặp phải trong thai kỳ và đưa ra những tư vấn hợp lý, kịp thời.
Về cơ bản các trường hợp mẹ bầu bị tiểu đường thai kỳ thường tự khỏi ngay sau sinh. Ngay khi còn lưu viện, sản phụ cũng được bác sĩ kiểm tra chỉ số đường huyết xem đã trở về mức bình thường hay chưa cùng với thăm khám hoặc thực hiện dung nạp glucose khoảng 6 tuần sau sinh. Đồng thời, để đảm bảo sức khỏe sau sinh, giảm thiểu nguy cơ biến chứng, người mẹ cần:
Mẹ nên cho con bú sớm ngay sau sinh để ổn định đường huyết.
- Cho con bú sữa mẹ sớm và càng lâu càng tốt. Bé bú sữa mẹ giúp hạn chế hạn đường huyết và giảm nguy cơ béo phì, tiểu đường trong tương lai. Khi con bước vào giai đoạn ăn dặm hãy xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng và vận động thường xuyên.
- Nên tiến hành kiểm tra dung nạp đường sau khoảng 6 đến 12 tuần kể từ ngày sinh để xem tình trạng đường huyết của mình đã thực sự ổn định chưa.
- Mẹ nên ăn uống hợp lý, tập thể dục thường xuyên để giảm cân dần. Tuy nhiên, mẹ không nên dùng các loại thuốc giảm cân hay quá nôn nóng giảm cân mà nhịn ăn sẽ gây ra những tác dụng ngược cho sức khỏe.
Mẹ bầu bị tiểu đường thai kỳ cần được kiểm soát đường huyết chặt chẽ và theo dõi thường xuyên sự phát triển của thai nhi. Mục đích phát hiện sớm những bất thường để có biện pháp can thiệp hiệu quả và kịp thời. Nếu còn thắc mắc gì hoặc cần thêm tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa, mẹ bầu liên hệ ngay tổng đài 1900 1806.
BỆNH VIỆN ĐA KHOA PHƯƠNG ĐÔNG
Địa chỉ: Số 9, Phố Viên, Cổ Nhuế 2, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Tổng đài tư vấn: 19001806
Website: https://benhvienphuongdong.vn
Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể.
Rách cổ tử cung là biến chứng sản khoa hiếm gặp gây mất máu cho sản phụ và tăng nguy cơ gặp các biến chứng muộn: hở eo tử cung,...
