Chỉ bạn cách nuôi con bằng sữa mẹ chuẩn nhất từ chuyên gia

Như thế nào là nuôi con bằng sữa mẹ?

Nuôi con bằng sữa mẹ là cách nuôi sử dụng nguồn sữa duy nhất từ người mẹ, cho trẻ bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu sau sinh. Trẻ sẽ được bú mẹ mà không cần bổ sung thêm bất cứ loại sữa công thức, thức ăn hay đồ uống nào kể cả nước.

Trừ trường hợp trẻ cần uống vitamin, khoáng chất hay thuốc do chỉ định của bác sĩ. Trong quy trình nuôi con bằng sữa mẹ, kể từ 6 tháng tuổi trở đi, trẻ bước sang giai đoạn ăn dặm, sẽ được làm quen với các loại thực phẩm thông thường nhưng sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng duy trì trong suốt thời gian này.

Nuôi con bằng sữa mẹ nên kéo dài đến 1-2 năm.

Lợi ích nuôi con bằng sữa mẹ

Nuôi con bằng nguồn sữa mẹ như một bản năng vốn có của việc sinh nở. Và điều gì thuận theo quy luật tự nhiên cũng đều mang lại những lợi ích nhất định. 

Lợi ích trẻ nhận được khi bú sữa mẹ hoàn toàn

Khi bé tiếp nhận được nguồn sữa mẹ sẽ nhận được vô vàn những thành phần quan trọng cần thiết cho sự phát triển toàn diện. Lợi ích của việc nuôi con bằng sữa mẹ với trẻ:

• Chất dinh dưỡng: Trong sữa mẹ có dồi dào hàm lượng chất béo, protein, vitamin và khoáng chất. Những chất này có trong sữa của mẹ đều ở dạng dễ tiêu hoá và hấp thu nên rất phù hợp với cơ thể non nớt của trẻ trong giai đoạn sơ sinh.
• Kháng thể: Trong sữa mẹ có chứa rất nhiều kháng thể giúp tăng cường và củng cố hệ miễn dịch cho trẻ. Theo nhiều nghiên cứu, khi trẻ được bú sữa mẹ ít nhất trong 6 tháng đầu đời sẽ ít có nguy cơ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, nhiễm khuẩn đường tiêu hoá… 
• Bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ bệnh tật: Trẻ được bú sữa mẹ đầy đủ trong những năm tháng đầu đời sẽ ít bị sâu răng, dị ứng, viêm tai giữa, cảm lạnh, nhiễm tụ cầu, ecoli, strep, tiểu đường tuýp 2, béo phì, ung thư… Trẻ sẽ phát triển răng, xương hàm, khuôn mặt và giọng nói tốt hơn.
• Nuôi con bằng sữa mẹ giúp trẻ tăng cân và thông minh hơn: Trẻ sơ sinh bú sữa mẹ sẽ tăng cân lành mạnh và đều đặn, tránh nguy cơ béo phì. Đồng thời, trẻ bú sữa mẹ sẽ có chỉ số IQ cao hơn do trong sữa tự nhiên từ mẹ rất giàu HMO tốt cho hệ tiêu hoá, mà hệ tiêu hoá lại có mối liên hệ mật thiết với não bộ. Hệ tiêu hoá khỏe mạnh sẽ giúp não hoạt động tốt hơn. Bên cạnh đó, hàm lượng DHA trong sữa mẹ còn là chất béo đặc biệt cần thiết để phát triển trí thông minh ngay từ giai đoạn đầu đời.
• Bú sữa mẹ sẽ giúp ngăn ngừa hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS).
• Trẻ được bú sữa mẹ trực tiếp sẽ cảm nhận được sự gần gũi, âu yếm, cảm thấy an toàn hơn, giúp gắn kết tình cảm.

Tầm quan trọng của việc nuôi con bằng sữa mẹ đối với mẹ

Nuôi con bằng sữa mẹ không chỉ là phương pháp nuôi tốt nhất cho trẻ mà còn đem đến nhiều những lợi ích cho mẹ, đó là:

• Giảm cân: Cho bé bú sẽ tăng hiệu quả đốt cháy calo, giúp chị em giảm cân và lấy lại vóc dáng sau sinh nhanh hơn.
• Đẩy nhanh tốc độ hồi phục tử cung: Tử cung của mẹ sau sinh sẽ co lại dần về kích thước ban đầu nhanh hơn nếu mẹ cho trẻ bú. Lý do là bởi hoạt động hút sữa sẽ làm tăng lượng hormone Oxytocin làm tăng khả năng co thắt tử cung, tăng tốc độ hồi phục.
• Giảm nguy cơ trầm cảm sau sinh (PPD): Theo nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, tỷ lệ bị PPD sau sinh ở những người cho con bú sữa mẹ thấp hơn so với những người cho bé cai sữa sớm hoặc nuôi con bằng sữa ngoài.
• Nuôi con bằng sữa mẹ giúp nâng cao sức đề kháng: Kết luận của nhiều nhà khoa học đưa ra bằng chứng về tổng thời gian cho con bú có liên quan tới việc giảm nguy cơ mắc ung thư buồng trứng và ung thư vú. Đồng thời, cách nuôi con này cũng làm giảm khả năng bị cao huyết áp, tim mạch, tiểu đường tuýp 2, mỡ máu cao, viêm khớp về sau ở phụ nữ.
• Tránh thai tự nhiên: Khi cho con bú, cơ thể người mẹ sẽ sản sinh ra một loại hormone là prolactin có tác dụng ngăn cản quá trình rụng trứng. Tuy nhiên, hiệu quả này sẽ phát huy khi có đủ cả 3 yếu tố gồm: cho bé bú hoàn toàn, trong 4 tháng đầu sau sinh và mẹ chưa có kinh nguyệt lại. Vẫn có trường hợp mẹ có thai trong thời kỳ cho con bú nên chị em hãy thực hiện các biện pháp ngừa thai an toàn.

Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ giúp giảm nguy cơ ung thư vú, buồng trứng ở phụ nữ.

Các nguy cơ khi không nuôi con bằng sữa mẹ

Nuôi con bằng sữa mẹ và sữa công thức, phương pháp nào tốt hơn? Mọi chuyên gia trên thế giới đều khuyên các bà mẹ nên nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong ít nhất 1 năm đầu đời. Có thể nói rằng trẻ không được bú sữa mẹ hoặc bú rất ít vô cùng thiệt thòi bởi sức khỏe về sau của chúng sẽ có thể đối diện với các nguy cơ như:

• Không nuôi con bằng sữa mẹ khiến trẻ có nguy cơ bị tử vong khi mắc phải một số căn bệnh như nhiễm trùng sơ sinh (tỷ lệ tử vong là 45%), tiêu chảy cấp (tỷ lệ tử vong là 30%), trẻ dưới 5 tuổi nhiễm trùng hô hấp cấp (tỷ lệ tử vong là 18%). Ngoài ra, theo các thống kê, trẻ được bú sữa mẹ hoàn toàn giảm nguy cơ tử vong 14 lần so với trẻ không được bú sữa mẹ trong 6 tháng đầu.
• Trẻ được nuôi dưỡng hoàn toàn bằng sữa công thức có nguy cơ dễ mắc tiểu đường tuýp 2 hơn so với trẻ được bú sữa mẹ. Đồng thời, trẻ cũng dễ mắc các bệnh về đường hô hấp như dị ứng, viêm phổi, cảm lạnh hay các bệnh về đường tiêu hoá do trẻ không được tiếp nhận nguồn kháng thể và men tiêu hoá tự nhiên truyền từ mẹ thông qua sữa mẹ.
• Đối với người mẹ, nếu không nuôi con bằng sữa mẹ sẽ làm tăng nguy cơ mắc ung thư buồng trứng, ung thư vú bởi hoạt động cho con bú sẽ giúp điều chỉnh nội tiết, giảm chu kỳ rụng trứng và góp phần giúp hệ sinh sản khỏe mạnh.

Khi nào nên bắt đầu cho con bú?

Trẻ ngay khi vừa chào đời nếu được da kề da với mẹ sẽ có phản xạ tìm vú để bú. Trẻ nên được bú ngay trong vài giờ đầu tiên, tuy nhiên có một số trường hợp trẻ phải tách mẹ trong vài giờ, thậm chí vài ngày, hay trẻ chưa biết cách bú. Khi này mẹ hãy hút sữa và dự trữ sữa, cho trẻ bú càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng 6 giờ đồng hồ sau sinh.

Trong vòng 2-3 ngày sau sinh, cơ thể người mẹ sẽ tiết một lượng sữa khá ít nhưng có màu vàng, đặc sánh. Đây chính là sữa non vô cùng bổ dưỡng, rất giàu protein cùng các hormone, kháng thể với hàm lượng rất cao, cần thiết cho bé trong suốt cuộc đời. Mẹ không nên vắt bỏ mà phải cho trẻ nhận được dòng sữa đầu tiên này. Tuy nhiên do lượng sữa khá ít nên khiến nhiều mẹ lo lắng. Thực tế, cơ thể trẻ sau khi sinh đã tự dự trữ được một lượng đường và chất lỏng để đủ năng lượng cho đến khi cơ thể mẹ tiết ra nhiều sữa hơn.

Sau khoảng vài ngày, lượng sữa mẹ đã bắt đầu tiết ra nhiều hơn. Sữa được tạo ra trong 5-15 ngày này được gọi là sữa chuyển tiếp và sau đó chuyển sang sữa trưởng thành với hàm lượng dinh dưỡng khá cao. Tuy protein chỉ bằng một nửa so với sữa non nhưng chất béo lại có nhiều hơn.

Khi nuôi con bằng sữa mẹ, trẻ thường giảm cân trong 2 tuần đầu sau sinh, sau đó trẻ bắt đầu tăng cân trở lại. Mỗi cữ bú mẹ nên cho bé bú hết sữa của từng bên để hưởng đủ cả sữa đầu và sữa cuối. Trong sữa đầu (trong khoảng 10 phút bú) có chứa nước, protein, vitamin và khoáng chất, có màu trắng, ít chất béo, giúp trẻ giải khát. Sữa cuối (sau sữa đầu) chứa nhiều năng lượng do dồi dào chất béo sẽ giúp trẻ no và tăng cân tốt hơn, có độ đặc sánh và màu hơi vàng.

Nên cho trẻ bú sớm trong 1-2 giờ đồng hồ sau sinh là tốt nhất.

Những nguyên tắc “vàng” khi nuôi con bằng sữa mẹ

Để quá trình nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ đem lại lợi ích tối đa cho trẻ, các bà mẹ nên nắm được những nguyên tắc quan trọng sau đây:

Cho trẻ bú càng sớm càng tốt sau khi sinh

Nếu việc sinh trẻ thuận lợi, trẻ nên được tiếp xúc da kề da với mẹ và bú sớm trong vòng 1 giờ đầu tiên ngay sau khi sinh. Điều này có lợi cho bé khi bú được lượng sữa non bổ dưỡng, đồng thời kích thích vú tiết nhiều sữa hơn, giảm tình trạng sưng đau, nhiễm khuẩn. Trẻ bú sớm cũng giúp cơ thể mẹ tăng tiết oxytocin giúp tử cung co nhanh, giảm nguy cơ bị băng huyết sau sinh.

Lưu ý khi nuôi con bằng sữa mẹ: Theo các chuyên gia tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ cho biết, lượng sữa non của mẹ khi này đang tiết ra khá ít, tuy nhiên mẹ không nên cho trẻ uống thêm bất cứ loại sữa hay nước gì khác.

Nuôi con bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu hoàn toàn

Khi nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn, trong 6 tháng đầu đời, nguồn sữa mẹ là thức ăn duy nhất cho bé. Vậy có nên nuôi con bằng sữa mẹ kết hợp sữa ngoài không? Mẹ không nên cho trẻ dùng thêm sữa ngoài, nước cháo, nước cơm, nước hoa quả, kể cả nước để tránh tăng gánh nặng cho thận. Nếu cho trẻ bú theo giờ giấc cũng tốt, nhưng hãy cho trẻ bú theo nhu cầu bất cứ lúc nào con đói. Trẻ có thể thức dậy nhiều lần để đòi bú vào ban đêm, đây cũng là thời điểm kích thích tăng lượng sữa hiệu quả. 

Kinh nghiệm nuôi con bằng sữa mẹ tiết lộ cho các mẹ:

• Nếu trẻ bú chưa đủ sữa mà ngủ quên, mẹ hãy nói chuyện hay xoa bàn chân để con tiếp tục bú cho hết sữa. 
• Nếu trẻ đã bú no mà sữa chưa hết, mẹ nên vắt kiệt để ống sữa rỗng, từ đó giúp sữa mới về nhiều hơn.
• Sau khi trẻ bú xong, mẹ không nên đặt trẻ nằm ngay mà hãy bế vác trẻ lên vai, vỗ úp lòng bàn tay hoặc xoa nhẹ để đẩy hơi trong dạ dày ra ngoài, tránh bị nôn trớ.
• Mỗi bữa bú của trẻ sẽ thường kéo dài 15-20 phút, bú hết sữa của bên này thì mẹ mới chuyển sang bên khác cho bé bú tiếp để trẻ tiếp nhận đủ cả sữa đầu và sữa cuối.
• Mẹ nên theo dõi cân nặng và số lần đi tiểu của con để biết con đã được bú đủ hay chưa. Thường trẻ sơ sinh sẽ đi tiểu trên 6 lần/ngày.
• Trẻ bị ốm không thể bú sữa thì mẹ có thể vắt ra bình cho trẻ bú, tuy nhiên không nên lạm dụng bởi sẽ khiến trẻ bỏ ti mẹ, lâu dần có thể gây mất sữa ở mẹ.
• Nên cho trẻ bú hoàn toàn đến 6 tháng sau đó mới bắt đầu ăn dặm. Tiếp tục cho trẻ bú đến ít nhất 1 năm.

Lưu ý tần suất và thời gian bú khi nuôi con bằng sữa mẹ

Trẻ sẽ bắt đầu có dấu hiệu đói và cần được bú sữa khi có các biểu hiện như thức giấc, tìm kiếm vú hoặc mút môi, lưỡi, tay. Trẻ sơ sinh ngủ rất nhiều, chỉ thức dậy khi đói và bị ướt bỉm, trẻ đói vẫn chưa khóc cho đến khi thực sự đói. Do đó, khi trẻ có những biểu hiện đói, mẹ hãy cho trẻ ti ngay.

Thời gian và tần suất bú khi nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách đó là:

• Trong 1-2 tuần đầu: Trẻ sơ sinh bú từ 8-12 lần/ngày, một số trẻ sẽ đòi bú thường xuyên hơn (30-60 phút/lần), nhưng có những bé ngủ quá giờ, mẹ cần đánh thức để trẻ bú cách nhau từ 2-4h đồng hồ.
• Trẻ sơ sinh có thể chỉ bú mẹ trong khoảng 5 phút hoặc 20 phút tùy bé, mẹ nên để trẻ bú theo sở thích và nhu cầu.
• Trẻ có thể thèm bú vào một vài thời điểm nhất định, bú no nê sau đó ngủ dài hơn. Khi trẻ thích, mẹ hãy cho trẻ bú thường xuyên ở những thời điểm này.

Tần suất bú và thời gian cữ bú ở mỗi trẻ là khác nhau tùy theo nhu cầu.

Dấu hiệu trẻ đã bú đủ

Khi trẻ được bú đủ lượng sữa cần thiết sẽ có những biểu hiện sau đây:

• Đi tiểu nhiều: Trẻ sau sinh 2 ngày sẽ cần thay 2-4 cái tã. Từ ngày thứ 5 sẽ tăng lên 6-8 cái. Nước tiểu không mùi, nhạt màu là bé đã được bú đủ, nếu màu sẫm thì có thể bé đang đói sữa.
• Đi ngoài: 1-2 ngày sau sinh trẻ được bú sữa non sẽ đi phân su, sau đó khi bú sữa chuyển tiếp và sữa trưởng thành thì màu phân vàng, lỏng hơn và ít mùi hôi. Tần suất đi ngoài là 3-4 lần/ngày.
• Cân nặng tăng đều: Trong 5 ngày đầu trẻ có thể giảm cân khoảng 113 - 140g, nhưng sau đó nếu được bú đủ sữa sẽ tăng cân liên tục, chiều cao và chu vi vòng đầu cũng tăng lên.
• Khi trẻ bú đủ, mẹ có thể nhận biết là trẻ giãn cơ mặt, bàn tay xòe ra và dần buông lỏng xuống, vui vẻ, dễ chịu, thư thái.
• Trẻ sau đó sẽ ngủ giấc dài, sâu và liền mạch.

Tư thế cho trẻ bú sữa mẹ

Không có một quy tắc bắt buộc nào về tư thế cho trẻ bú mẹ, miễn là mẹ cảm thấy thoải mái và bé ngậm ti, bú, nuốt sữa dễ dàng. Mẹ có thể sử dụng các loại gối hỗ trợ để giảm đau mỏi, hỗ trợ nâng cơ thể trẻ. Một vài gợi ý mẹ có thể tham khảo đó là:

Bế thuận tay

Mẹ có thể ngồi trên ghế, nếu trẻ bú bên nào thì cẳng tay của bên đó đỡ đầu và cơ thể trẻ (phần mông hoặc đùi). Bụng trẻ úp vào ngực mẹ, đầu thẳng với thân. Tay còn lại nâng bầu ngực cho ti đến miệng bé. Các ngón tay nâng đỡ bầu ngữ, ngón tay cái đặt trên quầng vú.

Bế ngược tay

Tương tự như cách trên, nhưng mẹ nên chú ý là để bú bên ngực trái thì cẳng tay phải và bàn tay phải sẽ nâng đỡ đầu và thân trẻ. Tay trái sẽ hỗ trợ đỡ phần ngực trên.

Bế ngang nách

Tư thế này bé sẽ nằm trên gối, phù hợp cho những mẹ ngực lớn, sinh mổ, sinh non hoặc con nhỏ. Mẹ sẽ ngồi và cho bé nằm lên gối, gối sẽ được kê để đầu bé ngang với vú mẹ. Trẻ bú bên nào thì tay bên đó đỡ đầu và thân bên đó. Tay còn lại sẽ hỗ trợ đưa đầu vú đến miệng bé.

Bế nằm nghiêng

Tư thế bú này thực hiện trong khi nằm, ví dụ bé nằm bên trái, bú ngực trái thì mẹ nằm nghiêng người về phía bên trái. Phần đầu và thân của bé nằm song song với người mẹ, miệng đối diện với ngực trái. Mẹ kê gối dưới đầu, bàn tay trái đặt giữa gối và đầu. Tay còn lại nâng bầu vú, đưa ti đến miệng bé.

Tư thế bế bú thuận tay, ngược tay, ngang nách và nằm nghiêng.

Trên đây là 4 cách cho bú thông dụng nhất, ngoài ra mẹ cũng có thể cho trẻ bú với tư thế nằm ngửa, theo tư thế giữ Koala, theo tư thế ngả lưng về sau,...

Cách trẻ ngậm núm vú đúng nhất

Trẻ ngậm vú đúng sẽ bú đủ sữa, không chán bú đồng thời không ảnh hưởng đến tư thế về sau. Trẻ ngậm vú như sau là đúng cách:

• Miệng ngậm kín quầng vú, môi trên và môi dưới mở rộng ra ít nhất 120 độ.
• Môi dưới trề hướng ra ngoài.
• Cằm chạm vú, mũi gần vú.
• Hai má đầy đặn.
• Lưỡi kéo dài qua môi dưới, giữ dưới quầng vú.

Trẻ bú đúng cách sẽ khiến mẹ cảm giác khó chịu trong khoảng 1 phút, sau đó thì hết. Nếu kéo dài cảm giác này thì có thể trẻ đã ngậm ti sai cách. Mẹ hãy gỡ miệng trẻ khỏi núm vú bằng cách đưa ngón tay vào miệng trẻ để gỡ ra, sau đó chỉnh tư thế và đặt lại miệng bé cho đúng cách.

Những dấu hiệu cho thấy trẻ đã ngậm ti sai cách:

• Hai má hóp.
• Môi trên và dưới chạm nhau tại khóe miệng.
• Tiếng bú của trẻ nghe như tiếng nhấp chuột.
• Không thấy lưỡi bên dưới núm vú.
• Núm vú nhăn sau khi trẻ bú.

Ngoài ra trẻ cũng phải nuốt sữa đúng với tiếng nuốt lớn, hàm di chuyển nhanh và trẻ sẽ nuốt sau 1-3 cử động hàm.

Một số trường hợp không nên cho trẻ bú sữa mẹ

Tuy sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tuyệt vời nhất và nên nuôi con hoàn toàn bằng nguồn sữa này. Tuy nhiên, có những trường hợp ngoại lệ với lý do xuất phát từ người mẹ hoặc từ trẻ sẽ được khuyến nghị là không nên nuôi con bằng sữa mẹ. 

Trường hợp mẹ không nên cho con bú

Người mẹ nếu thuộc nhóm đối tượng sau đây không nên cho trẻ bú mẹ:

• Mẹ mắc bệnh thận, bệnh tim, thiếu máu nặng.
• Mẹ quá nhẹ cân, cơ thể không đủ năng lượng và dinh dưỡng để tạo sữa.
• Mẹ bị nhiễm HIV/AIDS.
• Trường hợp mẹ bị viêm gan A, B vẫn có thể cho trẻ bú nếu tiêm vắc xin đầy đủ và uống thuốc điều trị bệnh.
• Mẹ đang phải sử dụng các loại thuốc điều trị ung thư, thuốc an thần, thuốc hạ huyết áp, thuốc ngủ, điều trị bệnh về tuyến giáp…
• Mẹ nghiện rượu, sử dụng chất gây nghiện như ma tuý, heroin…
• Mẹ tiếp xúc với các hoá chất độc hại trước khi mang thai và sinh con.
• Ngoài ra nếu mẹ đang sử dụng bất cứ loại thuốc nào để điều trị bệnh thì cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi cho con bú để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho sức khỏe của bé.

Trẻ nên bú sữa ngoài trong trường hợp mẹ mắc bệnh lý.

Trường hợp trẻ không nên bú sữa mẹ

Với những trẻ trong các trường hợp dưới đây thì không nên cân nhắc khi bú sữa mẹ:

• Trẻ bị sứt môi, hở hàm ếch: Tham khảo ý kiến của bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng để có biện pháp phù hợp. Trẻ vẫn có thể uống nguồn sữa mẹ nhưng có thể mẹ sẽ cần vắt sữa ra ngoài trước khi cho trẻ bú. Khi này nuôi con bằng sữa mẹ vắt ra sẽ phù hợp hơn.
• Trẻ không tiêu hoá được sữa mẹ: Do cơ thể không dung nạp lactose. Mẹ có thể thay thế bằng sữa công thức không chứa thành phần phenylalanine.

Nuôi con bằng sữa mẹ sẽ là món quà quý giá mà mẹ dành tặng cho bé yêu sau niềm vui sinh con ra đời và ban cho con sự sống. Mẹ hãy chuẩn bị thật tốt để có nguồn sữa chất lượng và dồi dào giúp con yêu khỏe mạnh, thông minh để trưởng thành.