Cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất là gì? Nguyên nhân do đâu?

Cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất là gì?

Cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất (Paroxysmal Supraventricular Tachycardia - PSVT) là một dạng rối loạn nhịp tim, trong đó tim đập nhanh bất thường, thường xuất phát từ khu vực phía trên của tâm thất (supraventricular). Tần số tim trong PSVT có thể tăng lên đến 150- 250 nhịp/phút, bắt đầu và kết thúc đột ngột. Đây là một tình trạng cấp tính nhưng thường không đe dọa trực tiếp đến tính mạng, trừ khi xảy ra ở những bệnh nhân có bệnh lý tim mạch nghiêm trọng.

Ví dụ mô tả về tình trạng cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất cho thấy vị trí của sóng P trong một đoạn ST

Cơ chế bệnh sinh

PSVT thường do sự tái nhập (re-entry) của tín hiệu điện trong các mô dẫn truyền ở tim, dẫn đến một vòng lặp tín hiệu gây ra nhịp tim nhanh. Hai nguyên nhân phổ biến nhất của PSVT là hội chứng Wolff-Parkinson-White (WPW) và cơn nhịp nhanh vòng lại nhĩ-thất (AVNRT). Tình trạng này cũng có thể bị kích hoạt bởi căng thẳng, sử dụng chất kích thích, hoặc rối loạn điện giải.

Nguyên nhân cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất 

PSVT thường gặp ở những người trẻ tuổi (từ 20-30 tuổi), không có bệnh lý tim mạch nền. Phụ nữ có khả năng xảy ra cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất cao hơn nam giới. Một số nguyên nhân chính, cụ thể có thể kể đến như: 

• Nhịp tim nhanh vào lại nút nhĩ thất (AVNRT): Xảy ra khi có một đường dẫn truyền điện phụ bên trong hoặc gần nút nhĩ thất, nơi kết nối giữa tâm nhĩ và tâm thất. Tín hiệu điện bất thường di chuyển theo con đường này, tạo ra vòng lặp dẫn truyền xung điện liên tục. Kết quả là nhịp tim tăng nhanh bất thường ở cả tâm nhĩ và tâm thất, gây ra các triệu chứng như hồi hộp, choáng váng hoặc khó thở.
• Hội chứng WPW: Khi có sợi cơ nối giữa buồng trên và buồng dưới của tim, gây rối loạn nhịp tim, tình trạng này còn được gọi là nhịp tim nhanh qua lại nhĩ thất (AVRT). Người bệnh có thể có nguy cơ tử vong đột nên nên cần xem xét có nên cắt bỏ ống thông hay không để chữa trị. 
• Nhịp tim nhanh nhĩ: Chiếm khoảng 5% trường hợp nhịp nhanh kịch phát trên thất, xuất hiện khi xung quanh đi phát ra nhanh từ vị trí bên ngoài nút xoang và vòng quanh tâm nhĩ, thường là do đoản mạch. 

Ngoài ra, các yếu tố như căng thẳng tinh thần, sử dụng caffeine, rượu, hoặc thuốc kích thích có thể làm tăng nguy cơ khởi phát cơn nhịp nhanh. Đồng thời, bệnh lý nền như hẹp van tim, bệnh mạch vành, hoặc suy tim cũng làm tăng khả năng xuất hiện cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất. .

Biểu hiện của cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất 

Bác sĩ xác định bệnh thông qua bước thăm khám lâm sàng ban đầu

Các triệu chứng của cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất đều có thể gặp ở hầu hết những người bệnh không có bệnh tim thực tổn, tuy nhiên vẫn sẽ có những trường hợp xảy ra ở bệnh nhân bị bệnh tim thực tổn. Cụ thể: 

• Người bệnh có cảm giác các cơn hồi hộp đánh trống ngực xuất hiện, tim đập đột ngột nhanh và kết thúc cũng khá chóng vánh; 
• Cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất ít gây ảnh hưởng đến huyết động và hầu như không kéo dài, tuy nhiên vẫn có những trường hợp ngoại lệ kéo dài ngày, điều này còn có khả năng dẫn đến suy tim hoặc tụt huyết áp. 
• Nhịp tim đều, tần số nhịp đập trung bình khoảng 180-200 nhịp/phút; 
• Cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất có thể kết thúc đột ngột hoặc kết thúc sau khi người bệnh bình tĩnh hít sâu rồi thở ra đóng chặt thanh môn (hay còn gọi là rặn thở), hoặc bác sĩ tiến hành xoa vào xoang cảnh hay ấn vào nhãn cầu bệnh nhân. 

Chẩn đoán cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất bằng điện tâm đồ

Quá trình chẩn đoán đòi hỏi sự kết hợp giữa việc thu thập triệu chứng lâm sàng, sử dụng các phương pháp đo lường nhịp tim và thực hiện các xét nghiệm tim mạch chuyên sâu. Tuỳ vào tình trạng thực tế, bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp chẩn đoán phù hợp. 

Điện tâm đồ là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất. Nếu cơn xảy ra trong lúc làm ECG, bác sĩ có thể phát hiện nhịp tim nhanh thường xuyên với tần số từ 150-250 lần/phút. Một số dạng đặc biệt như nhịp nhanh vòng vào lại nút nhĩ thất (AVNRT) hoặc nhịp nhanh vòng vào lại nhĩ thất (AVRT) có thể được phân biệt thông qua các đặc điểm đặc trưng trên điện tâm đồ, như sóng P ẩn hoặc đảo ngược. Sau khi kết thúc cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất, bệnh nhân có thể trải qua giai đoạn ngắn ngừng xoang hoặc nhịp tim chậm trước khi nhịp xoang ổn định trở lại. Đây là hiện tượng thường gặp và được xem như phản ứng tạm thời của hệ dẫn truyền tim trong quá trình tái thiết lập trạng thái bình thường.

Ngoài ra, đối với các trường hợp cơn nhịp nhanh xuất hiện ngắt quãng, không thường xuyên, phương pháp Holter điện tâm đồ được sử dụng để theo dõi nhịp tim trong 24-48 giờ hoặc lâu hơn. Thiết bị này giúp phát hiện cơn nhịp nhanh thoáng qua, ngay cả khi bệnh nhân không cảm nhận rõ ràng các triệu chứng.

Điều trị cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất 

Nếu xảy ra cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất mới tần suất thấp, thi thoảng mới có và không có bằng chứng ghi nhận và người bệnh không có vấn đề gì về tim mạch cũng như không gặp bất kỳ triệu chứng nào thì chưa cần thiết phải điều trị. Khi tình trạng tệ hơn khiến người bệnh cảm thấy khó chịu thực sự, bạn có thể áp dụng các cách xử trí cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất sau: 

Điều trị bằng thuốc 

Sử dụng thuốc là một trong những phương pháp điều trị cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất

• Adenosine dạng ống tiêm (6mg): Vị trí nên tiêm Adenosine là ở chỗ tĩnh mạch nền, phải bơm thật nhanh vì thời gian bán huỷ của thuốc là cực nhanh. Khởi đầu tiêm 6mg, nếu không hiệu quả thì tiêm nhắc lại thêm 6mg, nếu vẫn không cho kết quả có thể dùng tiếp 12mg = 2 ống Adenosine. 
• Thuốc chẹn kênh canxi & thuốc chẹn beta giao cảm: Được sử dụng khi liệu pháp điều trị bằng Adenosine thất bại. Trên thực tế lâm sàng, bác sĩ thường dùng thuốc chẹn kênh canxi là Verapamil dạng tiêm tĩnh mạch với liều lượng từ 5-10mg, tiêm trong 2-3 phút. Chống chỉ định với những bệnh nhân lớn tuổi, bệnh nhân bị suy giảm chức năng thất trái, tụt áp,...
• Thuốc chẹn beta giao cảm: Trên lâm sàng là Propranolol hoặc Esmolol dạng tiêm tĩnh mạch. Propranolol tiêm với liều lượng 0,15 mg/kg với tốc độ 1mg/phút, cần chú ý tác dụng phụ và chống chỉ định tương tự với thuốc chẹn beta giao cảm. 
• Digitalis: Đối với những bệnh nhân bị hội chứng WPW cần phải thận trọng khi sử dụng bởi nhóm thuốc Digitalis có thể làm tăng sự nhạy cảm của xoang cảnh. 
• Amiodarone: Thuốc được cân nhắc sử dụng khi các cách điều trị trên thất bại. 
• Sốc điện cắt cơn: Phương pháp được chỉ định khi cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất diễn ra dài ngày, dai dẳng không dứt, gây ảnh hưởng đến huyết động (nguy cơ dẫn đến tụt huyết áp, suy tim) hoặc sau khi sử dụng các cách trên nhưng vẫn không cắt được cơn. Sốc điện cơn thường chỉ cần sử dụng năng lượng nhỏ (50J) và đồng bộ là có thể cắt được cơn. 

Điều trị bằng cách thực hiện các kỹ thuật 

Bệnh nhân hít sâu vào rồi thở ra nhưng đóng chặt thanh môn (giống như động tác rặn lúc thở ra):

• Xoa xoang cảnh (trước khi thực hiện cần chú ý phải nghe không thấy hẹp động mạch cảnh và tiến hành xoa theo thứ tự từng bên một). Xoang cảnh nằm ở vị trí ngang sụn giáp, khi xoa bệnh nhân cần nghiêng đầu một bên, bác sĩ sẽ dùng ngón tay ấn lên xoang cảnh và day. 
• Ấn nhãn cầu là biện pháp xử trí cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất khá hiệu quả, tuy nhiên phương pháp này có phần hơi thô bạo, trường hợp tệ nhất có thể khiến cho võng mạc của người bệnh bị bong. Bệnh nhân sẽ nắm cả 2 mắt, đặt 2 ngón tay trái hoặc 3 đầu ngón tay (ngón trỏ, ngón giữa, ngón đeo nhẫn) lên hốc mắt mỗi bên sau đó ấn vào từ từ và tăng dần. Khi ấn cần theo dõi nhịp tim của người bệnh trên monitoring, nếu cơn tim nhanh ngừng lại thì dừng ấn nhãn cầu lại ngay. Khi ngừng cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất sẽ xuất hiện một đoạn ngừng tim ngắn, sau đó có thoát bộ nối hoặc nhịp xoang trở lại. Phương pháp này không áp dụng với những bệnh nhân có tiền sử bệnh võng mạc, người bị tăng nhãn áp,...

Điều trị tại các bệnh viện uy tín 

Thông qua phương pháp thăm dò điện sinh lý có thể phát hiện được các đường dẫn truyền phụ, từ đó dùng sóng radio cao tần để triệt phá các đường dẫn truyền phụ có thể chữa khỏi bệnh hoàn toàn. Đây là phương pháp hàng đầu dành cho các bệnh nhân bị cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất, tái phát nhiều lần và không đáp ứng được các điều trị nội khoa thông thường. 

Các loại thuốc để dự phòng như thuốc chẹn beta giao cảm, digitalis, verapamil,...khi sử dụng lâu dài cần phải chú ý tới các tác dụng phụ. 

Các cách phòng tránh cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất

Phòng tránh PSVT đòi hỏi sự kết hợp giữa thay đổi lối sống, điều trị bệnh nền, và giám sát y tế chặt chẽ. Việc chủ động tuân thủ các biện pháp phòng ngừa không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm liên quan đến rối loạn nhịp tim.

Phòng tránh cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất thông qua xây dựng lối sống lành mạnh

• Duy trì lối sống thư thái thông qua các bài tập thư giãn như yoga, thiền định hoặc hít thở sâu giúp giảm kích thích thần kinh giao cảm, từ đó giảm nguy cơ phát cơn nhịp nhanh.
• Tránh các yếu tố kích thích như caffeine, rượu, thuốc lá và các chất kích thích khác có thể gây rối loạn hệ thần kinh tim, kích hoạt PSVT. Người có tiền sử nhịp nhanh nên tránh các chất này hoặc hạn chế sử dụng tối đa.
• Theo dõi và kiểm tra sức khỏe tim mạch định kỳ bao gồm đo điện tâm đồ (ECG), siêu âm tim và kiểm soát các bệnh nền là điều cần thiết để phòng ngừa.
• Duy trì cân bằng điện giải. Bổ sung thực phẩm giàu kali như chuối, khoai lang, rau xanh, và duy trì cân bằng nước – điện giải qua chế độ ăn hợp lý sẽ giúp giảm nguy cơ.
• Tập luyện thể dục đều đặn với cường độ phù hợp không chỉ cải thiện sức khỏe tổng thể mà còn làm giảm nguy cơ cơn nhịp nhanh. Tuy nhiên, người bệnh cần tránh tập luyện quá mức, đặc biệt khi có bệnh tim mạch.
• Sử dụng thuốc dự phòng theo chỉ định của bác sĩ như thuốc chống loạn nhịp tim hoặc thuốc ức chế kênh canxi để kiểm soát và phòng ngừa cơn nhịp nhanh. Người bệnh cần tuân thủ liều lượng và không tự ý ngưng thuốc.
• Với các trường hợp PSVT thường xuyên và khó kiểm soát, bác sĩ có thể chỉ định các biện pháp như cắt đốt điện sinh lý (radiofrequency ablation) để điều trị tận gốc và ngăn ngừa cơn tái phát. Đây là phương pháp hiện đại, hiệu quả cao, và an toàn khi được thực hiện tại cơ sở chuyên khoa.

Kết luận

Cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn những nguy cơ nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe tim mạch. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp vấn đề liên quan đến nhịp tim, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời.