Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA): Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua là gì?

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (tên tiếng anh là Transient Ischemic Attack - TIA) là tình trạng gián đoạn quá trình cung cấp máu lên não mà không gây tổn thương não vĩnh viễn hoặc nhồi máu não cấp tính. Các triệu chứng thường chỉ thoáng qua và biến mất ngay sau đó nên người bệnh có thể chủ quan, không thăm khám kịp thời. 

Tuy nhiên, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua là một trong những dấu hiệu cảnh báo đột quỵ sắp xảy ra. Đặc biệt, với người từng có tiền sử đột quỵ, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua có thể là dấu hiệu cảnh báo tái đột quỵ. Theo thông kế, trong các trường hợp đột quỵ, có khoảng 40% đã từng bị thiếu máu cục bộ thoáng qua trước đó. 

Theo Hiệp hội Đột quỵ Thế giới, có khoảng 1/3 trường hợp bị đột quỵ đã trải qua cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua, trong đó có khoảng 12% trường hợp tử vong trong 1 năm. Tỷ lệ đột quỵ ở người từng bị thiếu máu thoáng qua cụ thể: 

• Tỷ lệ xảy ra đột quỵ sau 7 ngày: 11%. 
• Tỷ lệ xảy ra đột quỵ trong 90 ngày: 9- 17%/ 
• Tỷ lệ xảy ra đột quỵ trong 5 năm tiếp theo: 24- 29%

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua là tình trạng gián đoạn quá trình máu cung cấp lên não

Các triệu chứng của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Các triệu chứng của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua thường xảy ra đột ngột, tương tự các triệu chứng của đột quỵ nhưng không kéo dài. Phần lớn các triệu chứng sẽ xuất hiện và biến mất trong 1 giờ, hoặc có thể tồn tại không quá 24 giờ. 

Một số triệu chứng mà người bệnh có thể gặp phải: 

• Tê hoặc yếu ở mặt, cánh tay hoặc chân, đặc biệt là một bên của cơ thể. 
• Khó nhìn ở một hoặc hai mắt
• Khó nói
• Khó nuốt
• Lú lẫn
• Chóng mặt
• Đi lại khó khăn
• Đau đầu không rõ nguyên nhân
• Không hiểu lời nói
• Mất thăng bằng
• …. 

Các nguyên nhân và yếu tố gây ra cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Nguyên nhân hình thành

Cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua (TIA) có cơ chế tương tự như đột quỵ do thiếu máu não, xảy ra khi dòng máu cung cấp cho não bị ngưng trệ tạm thời. Nguyên nhân phổ biến nhất là do cục máu đông hoặc mảng xơ vữa làm hẹp lòng mạch, gây tắc nghẽn tuần hoàn não. 

Các mảng bám chứa chất béo (cholesterol) hình thành trong mạch máu hoặc cục máu đông có thể xuất phát từ tim hay các bộ phận khác trong cơ thể, sau đó di chuyển đến não và gây ra hiện tượng thiếu máu não tạm thời. Mặc dù triệu chứng không kéo dài, nhưng đây là dấu hiệu cảnh báo rõ ràng cho nguy cơ đột quỵ trong tương lai.

Nguyên nhân là do xuất hiện các mảng bám chất béo gây tắc nghẽn tuần hoàn não

Các yếu tố làm tăng nguy cơ bị thiếu máu não thoáng qua

Nhóm yếu tố không thể can thiệp

• Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người từng mắc TIA hoặc đột quỵ, thì nguy cơ xuất hiện tình trạng tương tự ở các thành viên khác sẽ cao hơn trung bình.
• Tuổi tác: Từ 50 tuổi trở lên, nguy cơ thiếu máu não tăng mạnh. Đồng thời, các bệnh lý đi kèm như cao huyết áp, đái tháo đường hay bệnh tim cũng trở nên phổ biến và làm tăng khả năng xuất hiện TIA.
• Tiền sử TIA trước đó: Một người đã từng trải qua TIA thì nguy cơ tái phát cao và có thể tiến triển thành đột quỵ thật sự nếu không được can thiệp đúng lúc.
• Bệnh hồng cầu hình liềm: Các tế bào máu dị dạng trong bệnh lý này không chỉ mang ít oxy mà còn dễ làm tắc mạch máu, ảnh hưởng đến lưu lượng máu não, gây TIA.

Nhóm yếu tố có thể kiểm soát

• Tăng huyết áp: Huyết áp duy trì trên 140/90 mmHg là yếu tố nguy cơ lớn. Việc kiểm soát huyết áp bằng thuốc và thay đổi lối sống có thể làm giảm đáng kể khả năng mắc TIA.
• Rối loạn mỡ máu: Mức cholesterol cao, đặc biệt là cholesterol xấu (LDL), góp phần tạo mảng bám trong động mạch. 
• Bệnh lý tim mạch: Những rối loạn như rung nhĩ, suy tim, dị tật van tim hay viêm nội tâm mạc có thể làm hình thành huyết khối, dẫn đến TIA nếu không được điều trị dứt điểm.
• Hẹp động mạch cảnh: Động mạch cảnh cung cấp máu trực tiếp lên não. Khi có mảng xơ vữa gây hẹp hoặc tắc, nguy cơ TIA và đột quỵ tăng cao. 
• Bệnh động mạch ngoại vi (PAD): PAD không chỉ gây giảm máu ở chi mà còn phản ánh tình trạng xơ vữa toàn thân, ảnh hưởng đến động mạch não và tim. Do đó, người mắc PAD cũng đối mặt với nguy cơ TIA và đột quỵ cao hơn.
• Đái tháo đường (tiểu đường): Lượng đường trong máu cao kéo dài dẫn đến tổn thương nội mạc mạch máu, hình thành mảng xơ vữa và làm giảm lưu thông máu lên não. 
• Thừa cân, béo phì: Trọng lượng dư thừa ảnh hưởng đến chuyển hóa chất béo và đường trong cơ thể, góp phần thúc đẩy quá trình xơ vữa mạch máu. 

Tình trạng thừa cân, béo phì là một trong những yếu tố phổ biến gây ra bệnh

Xem thêm:

• Dấu hiệu sớm của đột quỵ | Nguyên nhân, điều trị và cách phòng tránh
  

Phương pháp chẩn đoán cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Để xác định một người có đang trải qua hoặc từng gặp phải cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA), bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá tổng quát qua nhiều bước từ hỏi bệnh, thăm khám đến xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh:

• Khai thác bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về những triệu chứng gặp phải như tê yếu tay chân, khó nói, khó nuốt, rối loạn trí nhớ, chóng mặt, đau đầu, hoặc bất kỳ thay đổi nào bất thường. Thông tin về thời điểm xuất hiện triệu chứng, mức độ, vị trí ảnh hưởng và tiến triển của chúng sẽ giúp bác sĩ nhận diện chính xác tình trạng.
• Khám lâm sàng: Việc khám bao gồm đo các chỉ số sinh tồn như nhiệt độ, huyết áp, nhịp tim, nhịp thở và độ bão hòa oxy. Ngoài ra, bác sĩ sẽ thực hiện kiểm tra thần kinh học nhằm đánh giá chức năng vận động, cảm giác, lời nói, nhận thức và phản xạ, qua đó phát hiện những rối loạn thần kinh đặc trưng của TIA.
• Chẩn đoán hình ảnh sọ não: Trong vòng 24 giờ kể từ khi triệu chứng xuất hiện, người bệnh nên được chụp MRI (cộng hưởng từ) hoặc nếu không khả thi, có thể thay thế bằng CT scan sọ não để loại trừ tổn thương đột quỵ thực sự.
• Hình ảnh học mạch máu: Để kiểm tra tình trạng lưu thông máu não, bác sĩ có thể chỉ định siêu âm Doppler động mạch cảnh, chụp CT mạch máu (CTA) hoặc cộng hưởng từ mạch máu (MRA).
• Xét nghiệm cận lâm sàng: Bao gồm kiểm tra đường huyết, mỡ máu, công thức máu, điện giải, chức năng đông máu và làm điện tâm đồ (ECG) để phát hiện các yếu tố nguy cơ liên quan đến TIA.

Phương pháp điều trị cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua

Mặc dù các triệu chứng của TIA thường biến mất sau vài phút đến vài giờ, nhưng không được chủ quan, bởi đây là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ thực sự có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Việc điều trị nhằm mục đích ngăn chặn tái phát và bảo vệ não bộ lâu dài.

• Thuốc chống kết tập tiểu cầu: Giúp ngăn cản sự kết dính của tiểu cầu – nguyên nhân hình thành cục máu đông. Một số thuốc phổ biến gồm: Aspirin, Clopidogrel, Prasugrel, Aspirin kết hợp Dipyridamole,...
• huốc kháng đông: Loại thuốc này giúp ngăn hình thành huyết khối bằng cách ức chế các yếu tố đông máu. Thường dùng trong các trường hợp rung nhĩ hoặc có nguy cơ cao tạo cục máu đông: Warfarin, Rivaroxaban, Apixaban,...
• Can thiệp mạch xâm lấn tối thiểu: Bác sĩ sẽ sử dụng ống thông đưa vào động mạch bị hẹp để mở rộng lòng mạch, cải thiện dòng máu lên não, ngăn ngừa thiếu máu não tái diễn.
• Phẫu thuật bóc nội mạc động mạch cảnh: Nếu mạch cảnh bị hẹp nghiêm trọng và không phù hợp để nong mạch hay đặt stent, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật để loại bỏ mảng xơ vữa bên trong lòng mạch, từ đó làm giảm nguy cơ đột quỵ.

Biện pháp phòng ngừa cơn thiếu máu não thoáng qua

Xây dựng lối sống lành mạnh và chủ động kiểm soát các yếu tố nguy cơ là cách hiệu quả nhất để giảm khả năng bị TIA:

• Kiểm soát đường huyết: Người bị tiểu đường cần điều trị ổn định, duy trì lượng đường và mỡ máu trong ngưỡng an toàn để hạn chế nguy cơ xơ vữa động mạch gây TIA.
• Tăng cường hoạt động thể chất: Tập luyện đều đặn ít nhất 150 phút mỗi tuần với cường độ vừa (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội…) giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, huyết áp và tuần hoàn máu.
• Chế độ ăn uống hợp lý: Giảm thực phẩm chứa chất béo bão hòa, muối, đường, thức ăn nhanh, nước ngọt có gas. Ưu tiên rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám và uống nhiều nước mỗi ngày.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Với chỉ số BMI dưới 25 là lý tưởng. Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn làm tăng nguy cơ cao huyết áp, mỡ máu, tiểu đường – tất cả đều là yếu tố thúc đẩy TIA.
• Hạn chế sử dụng thuốc không cần thiết: Tự ý dùng thuốc, đặc biệt là thuốc nội tiết, giảm đau hoặc các loại không rõ nguồn gốc có thể gây biến chứng nguy hiểm, bao gồm cả tăng nguy cơ TIA và đột quỵ.

Xây dựng chế độ dinh dưỡng và duy trì cân nặng phù hợp để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh

Cơn thiếu máu não thoáng qua dù chỉ kéo dài trong thời gian ngắn nhưng lại là dấu hiệu cảnh báo mạnh mẽ về nguy cơ đột quỵ trong tương lai. Nếu xuất hiện bất kỳ biểu hiện bất thường nào nghi ngờ là TIA - dù chỉ thoáng qua - người bệnh nên đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được chẩn đoán chính xác và can thiệp kịp thời. Chủ động kiểm soát sức khỏe ngay hôm nay chính là cách bảo vệ não bộ và tương lai của bạn.

Qua bài viết này của Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua. Nếu Quý khách có bất kỳ thắc mắc hoặc có nhu cầu thăm khám và điều trị bệnh có thể liên hệ Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.