Trầm cảm không điển hình là một dạng rối loạn tâm lý đang ngày càng phổ biến nhưng lại khó nhận diện. Theo thống kê của Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, tại Việt Nam, khoảng 3-5% dân số mắc trầm cảm không điển hình, nhưng phần lớn không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Không chỉ gây suy giảm chất lượng sống, bệnh còn làm tăng nguy cơ rối loạn lo âu và hành vi tự hại. Đáng chú ý, một số nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn hẳn so với phần còn lại. Bạn có nằm trong nhóm đó không? Hãy tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây.
Tìm hiểu chung về bệnh trầm cảm không điển hình
Trầm cảm không điển hình (Atypical Depression) là một dạng trầm cảm đặc biệt, trong đó tâm trạng của người bệnh có thể cải thiện tạm thời khi gặp các sự kiện tích cực. Đây là điểm khác biệt chính so với trầm cảm điển hình, nơi cảm xúc tiêu cực thường xuyên và không bị ảnh hưởng bởi những yếu tố tích cực bên ngoài.
Trầm cảm luôn đặc trưng với các biểu hiện với trạng thái buồn bã mất đi hứng thú với mọi thứ xung quanh
Mặc dù tên gọi là "không điển hình", nhưng loại trầm cảm này không phải là hiếm gặp. Nó có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của người bệnh, dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về cả tinh thần và thể chất. Những hoạt động thường ngày có thể trở nên khó khăn, và trong một số trường hợp, người bệnh có thể xuất hiện ý nghĩ tự tử.
Trầm cảm không điển hình thường khởi phát từ thời niên thiếu và có thể kéo dài hơn so với các dạng trầm cảm khác. Do đó, việc nhận biết và can thiệp sớm đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều trị hiệu quả tình trạng này.
Nhóm người có nguy cơ cao mắc chứng trầm cảm không điển hình
Những nhóm người có nguy cơ cao mắc trầm cảm không điển hình bao gồm:
- Người từng trải qua sang chấn tâm lý: Như mất người thân, ly hôn, phá sản,... Hoặc có tiền sử chấn thương tâm lý thời thơ ấu chẳng hạn như bị ngược đãi, có thể làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm không điển hình ở tuổi trưởng thành;
- Người mắc các rối loạn tâm thần: Rối loạn lưỡng cực, rối loạn lo âu xã hội, trầm cảm nặng;
- Người lạm dụng chất kích thích: Chẳng hạn như rượu, bia, ma túy hoặc các chất kích thích khác;
- Những người phải đối mặt với căng thẳng liên tục trong công việc hoặc cuộc sống cá nhân;
- Phụ nữ sau sinh: Phụ nữ trong giai đoạn sau sinh trải qua những thay đổi về hormone và áp lực chăm sóc con cái, làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm không điển hình.
Nhận thức về các yếu tố nguy cơ này giúp xác định và hỗ trợ kịp thời những người có nguy cơ cao, từ đó giảm thiểu tác động tiêu cực của trầm cảm không điển hình đến cuộc sống và sức khỏe tâm thần.
Nhận biết các biểu hiện của bệnh trầm cảm không điển hình
Trầm cảm không điển hình là một dạng trầm cảm với những biểu hiện khác biệt so với trầm cảm điển hình, khiến việc nhận biết và chẩn đoán trở nên khó khăn hơn.
Người mắc trầm cảm không điển hình thường trải qua các triệu chứng sau:
- Tâm trạng chán nản, buồn bã kéo dài;
- Tăng cảm giác thèm ăn (đặc biệt là các thực phẩm giàu carbohydrate), dẫn đến tăng cân đáng kể;
- Ngủ nhiều hơn bình thường nhưng vẫn cảm thấy buồn ngủ vào ban ngày và thiếu năng lượng;
- Liệt nửa người, cảm giác nặng nề ở tay chân kéo dài từ một giờ trở lên trong ngày, ảnh hưởng đến khả năng vận động và hoạt động hàng ngày;
- Suy nghĩ nhiều, thường xuyên cảm thấy lo lắng, bối rối, khó vượt ra rào cản về cảm xúc;
- Nhạy cảm với sự từ chối và có cảm giác bị chối bỏ;
- Không còn hứng thú với những điều mà bản thân từng yêu thích;
- Dễ bỏ cuộc khi gặp khó khăn hay thất vọng;
Bị trầm cảm không điển hình có thể khiến người bệnh luôn có cảm giác thèm ăn dẫn đến tăng cân không kiểm soát
Việc nhận diện những biểu hiện này là quan trọng để có thể can thiệp và điều trị kịp thời, giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
Mức độ nguy hiểm của bệnh trầm cảm không điển hình
Ước tính trên thế giới có khoảng 121 triệu người bị mắc bệnh trầm cảm. Đây là một loại rối loạn tâm thần phổ biến - nguyên nhân gây ra khuyết tật hàng đầu, tăng nguy cơ tự tử lên 20 lần.
Trầm cảm có thể khiến tâm trạng và cảm xúc của người bệnh không được ổn định dễ nảy sinh ý định muốn tự tử
Trầm cảm không điển hình được xem là loại trầm cảm nguy hiểm. Theo Viện Y tế Quốc gia Mỹ, có đến 34,6% người mắc loại rối loạn này có ý định tự tử.
Xem thêm:
Nguyên nhân dẫn đến bệnh trầm cảm không điển hình
Nguyên nhân chính xác gây ra trầm cảm không điển hình chưa được xác định rõ ràng, nhưng các yếu tố sau đây được cho là đóng vai trò quan trọng:
- Bất thường trong hoạt động não bộ: Sự mất cân bằng hoặc tổn thương các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamine có thể ảnh hưởng đến cảm xúc và tâm trạng, dẫn đến trầm cảm. Các chất dẫn truyền thần kinh này đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tín hiệu giữa các tế bào thần kinh, và khi chúng bị suy giảm hoặc hoạt động không đúng cách, có thể gây ra các triệu chứng trầm cảm.
- Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình mắc trầm cảm hoặc các rối loạn tâm lý khác có nguy cơ cao hơn phát triển trầm cảm không điển hình, cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng vai trò quan trọng. Nghiên cứu cho thấy rằng trầm cảm có thể xuất hiện ở các thành viên có cùng huyết thống, cho thấy một mối liên hệ di truyền.
- Yếu tố tâm lý xã hội: Những trải nghiệm tiêu cực như chấn thương tâm lý thời thơ ấu, căng thẳng kéo dài, mất người thân hoặc xung đột trong các mối quan hệ có thể làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm không điển hình. Các yếu tố môi trường gây căng thẳng cũng có thể góp phần vào sự phát triển của trầm cảm.
- Lạm dụng chất kích thích: Sử dụng rượu, ma túy hoặc các chất kích thích khác có thể làm tăng nguy cơ phát triển trầm cảm không điển hình. Việc lạm dụng các chất này có thể ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ và góp phần vào sự phát triển của các triệu chứng trầm cảm.
Phương pháp điều trị chứng trầm cảm không điển hình
Điều trị bằng cách sử dụng thuốc
Việc điều trị trầm cảm không điển hình thường kết hợp giữa sử dụng thuốc chống trầm cảm và liệu pháp tâm lý. Trong đó, nhóm thuốc ức chế enzym monoamine oxidase (MAOIs) như phenelzine đã cho thấy hiệu quả đáng kể. Tuy nhiên, MAOIs yêu cầu tuân thủ chế độ ăn uống nghiêm ngặt và có thể tương tác với một số thực phẩm và thuốc khác, gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.
Ngoài ra, các thuốc chống trầm cảm khác như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors - SSRI) và thuốc chống trầm cảm ba vòng (Tricyclic Antidepressants - TCA) cũng được sử dụng. SSRI, bao gồm citalopram, escitalopram, fluoxetine, paroxetine và sertraline, thường được kê đơn do tính an toàn và ít tác dụng phụ hơn so với các loại thuốc chống trầm cảm khác.
Sử dụng liệu pháp tâm lý
Liệu pháp tâm lý thường được các chuyên gia sử dụng để giúp cá nhân nhận diện các suy nghĩ và hành vi tiêu cực
Liệu pháp tâm lý CBT đóng vai trò quan trọng trong điều trị trầm cảm không điển hình. Liệu pháp hành vi nhận thức giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực, cải thiện hành vi và phản ứng cảm xúc. Đồng thời cách này còn tập trung vào cải thiện mối quan hệ và kỹ năng giao tiếp, hỗ trợ bệnh nhân đối phó với các vấn đề xã hội và cá nhân.
Phương pháp khác
Bên cạnh đó, việc điều chỉnh lối sống cũng đóng góp quan trọng trong quá trình điều trị. Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, hạn chế sử dụng rượu bia và chất kích thích, cùng với việc thiết lập thời gian nghỉ ngơi hợp lý, có thể giúp cải thiện triệu chứng và tăng cường hiệu quả điều trị.
Trong một số trường hợp trầm cảm không điển hình nghiêm trọng hoặc không đáp ứng với các phương pháp điều trị thông thường, liệu pháp sốc điện (Electroconvulsive Therapy - ECT) hoặc kích thích từ trường xuyên sọ (Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation - rTMS) có thể được xem xét. ECT thường được sử dụng khi cần hiệu quả nhanh chóng hoặc khi các phương pháp khác không hiệu quả, trong khi rTMS là lựa chọn ít xâm lấn hơn, sử dụng từ trường để Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp cần dựa trên đánh giá toàn diện của bác sĩ chuyên khoa, xem xét mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, tiền sử bệnh lý và khả năng đáp ứng của từng cá nhân. Sự kết hợp giữa các phương pháp điều trị và hỗ trợ từ gia đình, bạn bè sẽ giúp bệnh nhân trầm cảm không điển hình đạt được kết quả điều trị tốt nhất.
Biện pháp phòng ngừa bệnh trầm cảm không điển hình bạn cần biết
Để phòng ngừa hiệu quả tình trạng trầm cảm không điển hình, việc xây dựng một lối sống lành mạnh và duy trì sức khỏe tinh thần đóng vai trò quan trọng.
Thay đổi lối sống lành mạnh là một việc quan trọng cần làm trong điều trị rối loạn trầm cảm
- Tập thể dục thường xuyên: Giúp cơ thể giải phóng endorphin, một chất dẫn truyền thần kinh có tác dụng cải thiện tâm trạng và giảm căng thẳng. Các hoạt động như đi bộ, chạy bộ, yoga hoặc bơi lội không chỉ tăng cường sức khỏe thể chất mà còn hỗ trợ đáng kể trong việc duy trì trạng thái tinh thần tích cực.
- Chế độ ăn uống cân bằng: Bằng cách tiêu thụ thực phẩm giàu omega-3 như cá hồi, quả óc chó và hạt lanh có thể hỗ trợ chức năng não bộ. Hạn chế đường và chất béo bão hòa giúp duy trì mức năng lượng ổn định và ngăn ngừa biến động tâm trạng.
- Giấc ngủ chất lượng: Bởi thiếu ngủ có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm. Đặt lịch trình ngủ cố định, tạo môi trường ngủ thoải mái và tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.
- Tham gia các hoạt động xã hội: Việc tham gia các hoạt động cộng đồng, duy trì liên lạc với gia đình và bạn bè giúp tạo cảm giác thuộc về và hỗ trợ tinh thần. Trò chuyện và chia sẻ cảm xúc với người thân có thể giảm cảm giác cô đơn và tăng cường tâm trạng tích cực.
- Thực hiện các bài tập quản lý căng thẳng: Như kỹ thuật thiền định, hít thở sâu và yoga giúp giảm mức độ căng thẳng và tăng cường khả năng đối phó với áp lực hàng ngày. Những phương pháp này đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm triệu chứng trầm cảm và cải thiện chất lượng cuộc sống.
- Sử dụng mạng xã hội hợp lý: Việc dành quá nhiều thời gian trên các nền tảng này có thể dẫn đến so sánh xã hội và cảm giác không hài lòng về bản thân. Đặt giới hạn thời gian sử dụng và tập trung vào các hoạt động thực tế giúp duy trì sức khỏe tinh thần.
Nếu có tiền sử gia đình mắc trầm cảm hoặc đã từng trải qua các giai đoạn trầm cảm trước đó, việc tư vấn tâm lý định kỳ với chuyên gia có thể giúp nhận diện sớm các dấu hiệu và áp dụng biện pháp phòng ngừa kịp thời. Liệu pháp tâm lý đã được chứng minh là hiệu quả trong việc ngăn ngừa và điều trị trầm cảm.
Qua bài viết này, hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích về trầm cảm không điển hình. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào liên quan có thể liên hệ Bệnh viện Đa khoa Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.
