Bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua: Cách nhận biết và phòng tránh

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua là như thế nào?

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (Transient Ischemic Attack – TIA) là một rối loạn tạm thời trong hệ thống tuần hoàn máu đến não, thường kéo dài trong vài phút đến dưới 24 giờ và không để lại tổn thương não vĩnh viễn. Đây được xem là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng của đột quỵ não, vì nó cho thấy có sự suy giảm dòng máu đến não trong thời gian ngắn do tắc nghẽn tạm thời trong động mạch.

Bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua giống như đột quỵ tạm thời

Về bản chất, TIA xảy ra khi một phần não không nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng do lưu lượng máu bị gián đoạn, nhưng sau đó dòng máu được khôi phục trước khi gây ra tổn thương lâu dài. Sự khác biệt chính giữa TIA và đột quỵ là ở mức độ tổn thương: nếu đột quỵ gây ra tổn thương mô não vĩnh viễn, thì TIA không để lại hậu quả lâu dài trên hình ảnh học não.

Mặc dù không gây tổn thương vĩnh viễn, nhưng TIA được coi là một tình trạng y tế khẩn cấp. Các nghiên cứu cho thấy khoảng 30% bệnh nhân bị đột quỵ từng trải qua một hoặc nhiều cơn TIA trước đó, và nguy cơ đột quỵ trong vòng 48 giờ sau khi bị TIA có thể lên đến 10% (Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ - AHA/ASA, 2023). Do đó, nhận diện và can thiệp kịp thời có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa biến chứng nghiêm trọng.

Căn nguyên và yếu tố nguy cơ gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua ở bệnh tim

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) có liên quan chặt chẽ đến bệnh tim mạch, đặc biệt là các bệnh lý gây rối loạn tuần hoàn và làm suy giảm dòng máu lên não. 

Nguyên nhân gây ra cơn thiếu máu não thoáng qua tương tự như nguyên nhân gây ra đột quỵ thiếu máu não, đây là loại đột quỵ phổ biến nhất. Trong đột quỵ, các cục máu đông hình thành trong tim có thể bong ra và di chuyển lên não, gây tắc nghẽn tạm thời mạch máu não. Hiện tượng này thường gặp trong bệnh rung nhĩ – một rối loạn nhịp tim phổ biến làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông. 

Sự tắc nghẽn xảy ra trong TIA thường là kết quả của sự tích tự các chất béo chứa cholesterol được gọi là mảng bám trong động mạch (hay còn gọi là xơ vữa động mạch). Sự tích tụ này có thể xảy ra ở các nhánh động mạch cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho não. 

Yếu tố nguy cơ từ bệnh tim làm tăng khả năng bị TIA

Ngoài các căn nguyên trực tiếp, một số yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh tim có thể làm tăng khả năng xảy ra TIA, bao gồm:

• Tăng huyết áp: Là yếu tố nguy cơ hàng đầu làm tổn thương thành mạch máu, thúc đẩy sự hình thành mảng xơ vữa và huyết khối, cản trở dòng máu đến não. 
• Hàm lượng cholesterol cao, đặc biệt là LDL-Cholesterol (cholesterol xấu): Làm gia tăng quá trình xơ vữa động mạch, thu hẹp lòng mạch và làm giảm lưu lượng máu lên não.
• Bị bệnh tiểu đường loại 2: Làm tổn thương thành mạch và thúc đẩy hình thành huyết khối, khiến nguy cơ bị TIA tăng cao gấp 2-4 lần so với người không mắc bệnh tiểu đường.
• Lối sống không lành mạnh: Hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, chế độ ăn giàu chất béo bão hòa và ít vận động đều góp phần làm suy giảm sức khỏe tim mạch, gián tiếp làm tăng nguy cơ TIA.
• Tuổi tác: Những người sau 55 tuổi, có nguy cơ cao bị bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Triệu chứng bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Các triệu chứng của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua xảy ra đột ngột và biến mất trong vòng một giờ, hiếm khi các triệu chứng kéo dài đến 24 giờ, tuỳ thuộc vào vị trí nào trên não bị ảnh hưởng. Cũng giống như một cơn đột quỵ, mọi người có thể nhận ra các triệu chứng thông qua cụm từ FAST: 

• F (face) - mặt: Một bên mắt hay miệng của bệnh nhân có thể bị sụp xuống, không thể cười như bình thường; 
• A (arms) - tay: Khó khăn trong việc nâng lên do tay yếu hoặc bị tê liệt; 
• S (speech) - nói: Nói lảm nhảm, không liên tục; 
• T (time) - thời gian: Liên hệ ngay với cấp cứu khi bệnh nhân gặp các triệu chứng trên. 

Thuật ngữ FAST để giúp mọi người nhận biết các triệu chứng đột quỵ

Ngoài ra, bệnh nhân có thể xuất hiện một số triệu chứng khác, bao gồm: 

• Yếu, tê liệt ở một bên cơ thể; 
• Lú lẫn, khó nói hoặc chậm hiểu ý người khác nói; 
• Thị lực bị giảm ở một hoặc cả hai bên mắt;
• Chóng mặt; 
• Đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân;
• Khó khăn trong việc giữ thăng bằng; 

Các yếu tố gây ra thiếu máu tạm thời cũng có thể dẫn đến đột quỵ do thiếu máu não, nếu kéo dài có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho não. 

Bên cạnh đó, một số bệnh cũng có triệu chứng tương tự như bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua như: 

• Viêm màng não; 
• Đa xơ cứng; 
• Đột quỵ do thiếu máu não/xuất huyết não; 
• Ngất do tụt huyết áp; 

Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân của bệnh có thể giúp giảm nguy cơ đột quỵ xảy ra, kể cả khi các triệu chứng đã chấm dứt. 

Biến chứng của bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Mặc dù cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua không gây tổn thương vĩnh viễn nhưng đây là một dấu hiệu cảnh báo cho một cơn đột quỵ thật sự. Nguy cơ dẫn đến đột quỵ tăng dần trong những ngày và tuần đầu tiên sau khi mắc TIA, có khoảng ⅓ bệnh nhân mắc bệnh sẽ bị đột quỵ cấp trong tương lai. Do đó, khi nhận thấy xuất hiện những triệu chứng bất thường hay chúng biến mất ngay sau đó cũng cần đến ngay cơ sở y tế để tìm kiếm sự trợ giúp từ các y bác sĩ, càng sớm càng tốt. 

Xem thêm:

• Siêu âm tim là gì? Khi nào cần siêu âm tim?
  

Cách chẩn đoán bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Bất kỳ ai có dấu hiệu của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua cũng đều cần đi thăm khám ngay, để có thể tìm ra nguyên nhân và xây dựng một phác đồ điều trị phụ hợp. 

Trong trường hợp bệnh nhân đã được chẩn đoán ban đầu bị bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua thì có thể cần thực hiện thêm một số xét nghiệm như: 

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra huyết áp, nồng độ cholesterol, khả năng đông cầm máu; 
• Điện tâm đồ (ECG): Thăm khám hoạt động điện và nhịp của tim; 
• Siêu âm tim: Kiểm tra khả năng bơm máu của tim; 
• X-quang ngực: Loại trừ các nguyên nhân khác; 
• Chụp CT: Giúp làm rõ các dấu hiệu của phình động mạch, xuất huyết hoặc các thay đổi ở mạch máu trong não; 
• Chụp MRI: Nhận biết các tổn thương trong não. 

Ngoài ra, bệnh nhân cũng có thể được bác sĩ yêu cầu mang thiết bị Holter vài ngày để theo dõi và đo nhịp tim. 

Điều trị bệnh tim gây cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua có thể tự phục hồi về các triệu chứng thần kinh khu trú, do đó không cần phải sử dụng những thuốc bổ trợ thần kinh hay các biện pháp tái thông mạch. Việc điều trị tập trung chủ yếu để dự phòng bị tái phát cơn TIA, đặc biệt là tránh đột quỵ nhồi máu não. 

Điều trị nội khoa

• Thuốc chống đông: Aspirin, Clopidogrel (Plavix), Ticagrelor (Brilinta), giúp ngăn chặn sự hình thành cục máu đông, giảm nguy cơ huyết khối di chuyển từ tim lên não.
• Thuốc chống kết tập tiểu cầu: Warfarin, Apixaban (Eliquis), Rivaroxaban (Xarelto), Dabigatran (Pradaxa), được chỉ định trong trường hợp rung nhĩ hoặc các bệnh lý tim có nguy cơ tạo huyết khối cao. 
• Thuốc kiểm soát huyết áp: Nhóm ức chế men chuyển (Enalapril, Lisinopril, Ramipril);  nhóm chẹn thụ thể angiotensin II (Losartan, Valsartan); nhóm chẹn beta (Metoprolol, Bisoprolol); nhóm chẹn kênh canxi (Amlodipin, Diltiazem) giúp duy trì huyết áp dưới 130/80 mmHg, giúp giảm áp lực lên thành mạch máu và ngăn ngừa hình thành cục máu đông.
• Thuốc hạ lipid máu nhóm statin: Atorvastatin (Lipitor), Rosuvastatin (Crestor), Simvastatin (Zocor) giúp làm giảm LDL-cholesterol, làm chậm quá trình xơ vữa động mạch, hạn chế nguy cơ tắc nghẽn mạch máu.
• Kiểm soát tiểu đường (nếu có): Sử dụng thuốc đường uống như Metformin hoặc insulin nếu cần giúp giảm nguy cơ tổn thương mạch máu và hình thành cục máu đông.

Can thiệp y khoa

Phẫu thuật cắt bỏ huyết khối nội mạch  là thủ thuật loại bỏ cục máu đông giúp khôi phục lưu lượng máu đến não của bạn

• Điều trị xâm lấn tối thiểu: Đây là một thủ thuật liên quan đến việc tiếp cận động mạch bằng ống thông để cải thiện động mạch bị hẹp, từ đó có thể cải thiện lưu lượng máu đến não. 
• Phẫu thuật: Trong một số trường hợp, bệnh nhân cần phải phẫu thuật để ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ trong tương lai. Nếu bị hẹp động mạch cảnh nghiêm trọng mà không thể nong hay đặt stent thì bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân nên thực hiện phẫu thuật để cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh. 

Điều trị dự phòng bằng cách thay đổi lối sống

• Bỏ thuốc lá: Giúp cải thiện tuần hoàn máu và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Giảm muối, hạn chế chất béo bão hòa, tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt và cá béo.
• Tập thể dục đều đặn: Ít nhất 150 phút/tuần bài tập cường độ trung bình như đi bộ nhanh, bơi lội hoặc yoga.
• Kiểm soát cân nặng: Giữ chỉ số BMI trong khoảng 18.5 – 24.9 để giảm áp lực lên hệ tim mạch.

Kết luận

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua có thể chỉ kéo dài vài phút nhưng hậu quả của nó thì không thể xem nhẹ. Đây là tín hiệu khẩn cấp mà cơ thể đang cảnh báo về nguy cơ đột quỵ hoặc các biến chứng tim mạch nghiêm trọng. Việc chủ động thay đổi lối sống, kiểm soát bệnh tim và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ là yếu tố quyết định trong việc ngăn chặn cơn TIA.