Bệnh trầm cảm có bị tái phát không?
Câu trả lời là CÓ.
Theo thống kê, bệnh trầm cảm vẫn có thể tái phát dù sau nhiều lần chữa trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý. Tỷ lệ tái phát trầm cảm sẽ phụ thuộc vào số lần người bệnh đối mặt với bệnh. Cụ thể:
- Khoảng 50% người bị trầm cảm lần đầu có nguy cơ bị tái phát.
- Sau đó, lần lượt là 70% với người mắc bệnh lần 2, 90% với người mắc bệnh lần 3. Tỷ lệ này được đánh giá là khá cao.
Không chỉ người lớn, trẻ em cũng có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm
Nghiêm trọng hơn, bệnh trầm cảm còn có khả năng dễ tái phát ở trẻ em, phổ biến nhất là ở lứa tuổi vị thành niên tuổi từ 10-19. Hơn 50% trường hợp rối loạn tâm thần xuất hiện trước tuổi 14 nhưng đều bị xem nhẹ hoặc bỏ sót, lâu dài có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe của trẻ. Đối với những trẻ từng mắc bệnh trầm cảm trước đó có nguy cơ tái phát trong vòng 5 năm.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng tái phát trầm cảm
Có nhiều yếu tố có thể góp phần gây ra tình trạng tái phát trầm cảm, bao gồm:
Tự ý ngừng điều trị khi chưa có sự cho phép của bác sĩ
Nhiều bệnh nhân, sau khi cảm thấy triệu chứng thuyên giảm, chủ quan ngừng dùng thuốc hoặc bỏ qua các buổi trị liệu tâm lý mà không tham khảo ý kiến chuyên gia. Điều này khiến não bộ chưa hoàn toàn phục hồi, dẫn đến nguy cơ tái phát cao hơn.
Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), việc ngừng thuốc chống trầm cảm đột ngột có thể gây ra các triệu chứng như lo âu, mất ngủ, mệt mỏi và cảm xúc tiêu cực nghiêm trọng hơn. Hơn nữa, việc gián đoạn điều trị có thể khiến bệnh nhân dễ bị tổn thương trước các yếu tố căng thẳng mới, làm tăng nguy cơ mắc lại trầm cảm với mức độ nghiêm trọng hơn so với lần đầu tiên. Vì vậy, bệnh nhân cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ, ngay cả khi đã cảm thấy ổn định hơn, để đảm bảo quá trình điều trị đạt hiệu quả lâu dài.
Gặp các biến cố trong cuộc sống
Tình trạng tái phát trầm cảm thường xảy ra khi người bệnh phải đối mặt với các biến cố trong cuộc sống như ly hôn
Những sự kiện mang tính chất tiêu cực như mất người thân, ly hôn, thất nghiệp, áp lực tài chính hoặc thậm chí là thay đổi môi trường sống có thể trở thành yếu tố kích hoạt một đợt trầm cảm mới. Đặc biệt, đối với những người từng mắc trầm cảm, hệ thần kinh đã có những thay đổi nhất định về khả năng điều chỉnh cảm xúc, khiến họ dễ bị tổn thương hơn trước những cú sốc tinh thần.
Ngoài ra, những ngày kỷ niệm hoặc những tình huống gợi nhớ về ký ức đau buồn cũng có thể làm tái phát trầm cảm. Một số nghiên cứu cho thấy rằng những người có tiền sử trầm cảm thường phản ứng tiêu cực mạnh mẽ hơn với căng thẳng so với những người chưa từng mắc bệnh. Nếu không có sự hỗ trợ tâm lý kịp thời hoặc các kỹ năng đối phó phù hợp, nguy cơ trầm cảm tái phát có thể gia tăng đáng kể.
Lạm dụng các chất kích thích
Các chất kích thích như rượu, ma túy, nicotine và caffeine có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, làm thay đổi hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine và norepinephrine – những yếu tố quan trọng giúp duy trì tâm trạng ổn định.
Rượu và ma túy có thể mang lại cảm giác hưng phấn tạm thời, nhưng khi tác dụng của chúng mất đi, người dùng dễ rơi vào trạng thái buồn bã, lo âu hoặc mất kiểm soát cảm xúc. Lạm dụng lâu dài khiến não bộ dần lệ thuộc vào những chất này để kích thích cảm giác vui vẻ, đồng thời làm suy giảm khả năng điều hòa cảm xúc tự nhiên, dẫn đến trầm cảm kéo dài và dễ tái phát.
Sử dụng một số loại thuốc
Một số thuốc có thể không hiệu quả đối với tất cả mọi người hoặc có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn
Việc sử dụng một số loại thuốc có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng tái phát trầm cảm do tác động của chúng lên hệ thần kinh trung ương và cơ chế điều hòa cảm xúc trong não. Một số nhóm thuốc có liên quan đến nguy cơ tái phát trầm cảm bao gồm: Thuốc ngủ và thuốc an thần như benzodiazepines (diazepam, lorazepam); thuốc chống tăng huyết áp như beta-blockers (propranolol, atenolol); thuốc tránh thai nội tiết; Corticosteroids; thuốc điều trị Parkinson; thuốc điều trị rối loạn thần kinh và động kinh; thuốc giảm đau nhóm opioid.
Vì vậy, khi sử dụng các loại thuốc trên, bệnh nhân cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, tránh tự ý ngưng thuốc hoặc thay đổi liều lượng đột ngột. Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào về tâm trạng, người bệnh nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế để được điều chỉnh phù hợp.
Thay đổi hormone
Thay đổi hormone là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng tái phát trầm cảm, đặc biệt ở phụ nữ. Sự biến động nồng độ hormone có thể ảnh hưởng đến các chất dẫn truyền thần kinh trong não, làm thay đổi trạng thái tâm lý và cảm xúc. Một số giai đoạn trong cuộc đời có sự thay đổi hormone mạnh mẽ có thể làm gia tăng nguy cơ tái phát trầm cảm, bao gồm: Giai đoạn dậy thì, giai đoạn trong thai kỳ và sau sinh, giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, sử dụng thuốc nội tiết.
Những biến đổi này không chỉ tác động đến tâm trạng mà còn ảnh hưởng đến giấc ngủ, năng lượng và cách cơ thể phản ứng với căng thẳng, làm gia tăng nguy cơ tái phát trầm cảm. Để hạn chế tác động tiêu cực của thay đổi hormone, việc duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống cân bằng và tìm kiếm sự hỗ trợ y tế khi cần thiết là vô cùng quan trọng.
Tính cách và tâm lý cá nhân
Những người có tính cách nhạy cảm có xu hướng bi quan thường có nguy cơ cao hơn trong việc trải qua các đợt trầm cảm
Đối với những người có lòng tự trọng thấp, hay tự ti, dễ cảm thấy tội lỗi hoặc có xu hướng suy nghĩ tiêu cực thường gặp nhiều khó khăn trong việc đối mặt với căng thẳng, từ đó làm tăng nguy cơ rơi vào trạng thái trầm cảm trở lại. Ngoài ra, với người nhạy cảm quá mức, dễ bị tác động bởi lời nói hoặc hành động của người khác cũng có nguy cơ cao hơn.
Các nghiên cứu cho thấy, những người có tư duy bi quan, thường xuyên lo âu hoặc có xu hướng ám ảnh về sai lầm trong quá khứ có tỷ lệ tái phát trầm cảm cao hơn đáng kể so với nhóm có suy nghĩ tích cực. Điều này được lý giải bởi sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamine trong não bộ, khiến họ khó kiểm soát cảm xúc và dễ rơi vào vòng xoáy tiêu cực.
Ngoài ra, tính cách cầu toàn quá mức cũng có thể là yếu tố khiến bệnh trầm cảm dễ tái phát. Những người luôn đặt ra tiêu chuẩn cao cho bản thân, khi không đạt được mục tiêu mong muốn, họ dễ rơi vào trạng thái thất vọng, tự trách móc và kéo dài sự suy sụp tinh thần. Nếu không có sự hỗ trợ tâm lý kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến đợt trầm cảm mới.
Mắc bệnh lý nghiêm trọng hoặc mạn tính
Người mắc các bệnh lý nghiêm trọng hoặc mạn tính như ung thư, đột quỵ, bệnh tim mạch, tiểu đường hay rối loạn thần kinh có nguy cơ tái phát trầm cảm cao hơn. Những bệnh lý này không chỉ gây ảnh hưởng tiêu cực đến thể chất mà còn tạo ra áp lực tâm lý, làm gia tăng cảm giác lo âu, bất lực và trầm uất. Ngoài ra, quá trình điều trị kéo dài, tác dụng phụ của thuốc hoặc những hạn chế trong sinh hoạt hằng ngày có thể khiến bệnh nhân rơi vào trạng thái căng thẳng, dẫn đến trầm cảm tái phát.
Xem thêm:
Nhận biết các dấu hiệu tái phát trầm cảm
Tuỳ thuộc vào giai đoạn mắc bệnh, mỗi người sẽ có những triệu chứng khác nhau. Tuy nhiên, đa số trường hợp mắc bệnh sẽ có chung những biểu hiện sau đây:
- Thường xuyên cảm thấy chán nản, ủ rũ, thất vọng;
- Không muốn ra ngoài gặp gỡ bạn bè, tự cô lập chính mình, không muốn giao tiếp với bất kỳ ai;
- Dễ khó chịu, nổi nóng với những điều nhỏ nhặt không đáng nói;
- Thay đổi giấc ngủ. Khó ngủ hoặc mất ngủ nghiêm trọng;
- Không còn hứng thú với những điều từng thích trước đây;
- Luôn cảm thấy mình vô dụng, nghĩ về những tội lỗi trong quá khứ và tự dằn vặt bản thân;
- Do thay đổi thói quen ăn uống nên cân nặng sẽ không được ổn định, có thể bị tăng cân hoặc giảm cân mất kiểm soát;
- Dễ bị phân tập, giảm khả năng tập trung, khó ghi nhớ và đưa ra quyết định để giải quyết vấn đề;
- Luôn có ý nghĩ tự tử.
Nếu bạn thấy bản thân có những dấu hiệu hoặc biểu hiện cảnh báo trên, hãy trao đổi với bác sĩ tâm lý để được chẩn đoán và điều trị.
Cách kiểm soát tốt bệnh tái phát trầm cảm
Để kiểm soát và ngăn ngừa trầm cảm tái phát, cần tuân thủ các biện pháp sau:
Người bệnh cần xây dựng một mạng lưới hỗ trợ từ gia đình và bạn bè, giúp họ cảm thấy không đơn độc trong cuộc chiến chống lại bệnh tật
- Tuân thủ phác đồ điều trị: Bệnh nhân bị trầm cảm cần phải uống thuốc đúng thời điểm và đúng liều lượng trong ngày. Thực tế, có nhiều trường hợp trầm cảm tái phát do người bệnh tự ý ngưng thuốc hoặc bỏ dở liệu trình điều trị khi cảm thấy tình trạng cải thiện. Việc này có thể dẫn đến sự trở lại của các triệu chứng trầm cảm, thậm chí ở mức độ nghiêm trọng hơn.
- Duy trì lối sống lành mạnh: Thực hiện chế độ ăn uống cân bằng, ngủ đủ giấc và hạn chế sử dụng các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá. Thói quen này giúp duy trì sự ổn định về tâm lý và giảm nguy cơ tái phát trầm cảm.
- Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất đều đặn giúp tăng cường sản xuất endorphin, cải thiện tâm trạng và giảm triệu chứng trầm cảm. Các bài tập như đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc yoga nên được thực hiện ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày một tuần.
- Quản lý căng thẳng hiệu quả: Khi đối mặt với căng thẳng, nên áp dụng các biện pháp thư giãn như thiền định, yoga, massage hoặc sử dụng liệu pháp mùi hương. Những phương pháp này giúp giải tỏa tâm trạng và giảm nguy cơ tái phát bệnh.
- Tham gia các hoạt động xã hội: Tích cực giao lưu với bạn bè, người thân và tham gia các nhóm hỗ trợ giúp người bệnh cảm thấy được chia sẻ và giảm cảm giác cô lập.
Cuối cùng, để kiểm soát được tình trạng tái phát trầm cảm, việc, người bệnh có thể cần học cách thực hành thiền chánh niệm. Phương pháp này giúp người bệnh nhận thức rõ hơn về cảm xúc và suy nghĩ, từ đó điều chỉnh và đối phó hiệu quả với những cảm xúc tiêu cực.
Việc kết hợp các biện pháp trên sẽ giúp kiểm soát tốt bệnh trầm cảm và giảm thiểu nguy cơ tái phát, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào liên quan có thể liên hệ Bệnh viện Đa khoa Phương Đông qua Hotline 1900 1806 hoặc Đặt lịch khám để được nhân viên tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng.
Kết luận
Tái phát trầm cảm là một thách thức lớn trong quá trình điều trị và phục hồi. Những yếu tố như ngừng điều trị sớm, căng thẳng kéo dài, mất mát lớn hoặc thay đổi hormone có thể góp phần làm tăng nguy cơ tái phát. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và nguyên nhân tái phát đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn và quản lý bệnh. Nếu bạn hoặc người thân đang đối mặt với trầm cảm hoặc có nguy cơ tái phát, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia y tế và tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị để đảm bảo sức khỏe tâm thần ổn định.
