Tổng quan về bệnh xơ vữa động mạch - "Kẻ giết người" số một trên thế giới

 Bệnh xơ vữa động mạch là gì?

Hệ thống động mạch có chức năng vận chuyển máu từ tim, mang nhiều oxy và dưỡng chất đi nuôi cơ thể. Theo năm tháng, các chất béo, cholesterol và các chất khác lắng đọng và thành mạch (gọi là mảng xơ vữa) gây hẹp lòng mạch, cản trở dòng máu lưu thông. Đó là quá trình gây nên bệnh xơ vữa động mạch. 

Xơ vữa động mạch là "kẻ giết người” số một trên toàn thế giới

Xơ vữa động mạch có thể xảy ra ở nhiều hệ thống mạch như: mạch cảnh, mạch chi dưới, mạch vành… và gây ra nhiều biến chứng liên quan. Khi mảng xơ vữa nứt vỡ sẽ tạo ra các cục máu đông gây lấp kín thành mạch - vốn dĩ đã bị hẹp sẵn bởi các mảng xơ vữa và hạn chế lưu lượng máu tới nuôi dưỡng các cơ quan. Điều này có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, đột quỵ và nguy hiểm hơn cả chính là gây tử vong. 

Những dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của bệnh xơ vữa động mạch

Đau ngực hoặc thắt ngực là một trong những triệu chứng của bệnh

Xơ vữa động mạch là bệnh lý tiến triển trong thời gian dài, không xuất hiện ngay lập tức mà dần dần phát bệnh. Trong giai đoạn đầu, người bệnh thường không có triệu chứng hoặc có triệu chứng nhưng rất khó nhận ra. Chỉ đến khi động mạch bị hẹp lại hoặc bị tắc khiến nó không thể cung cấp đủ máu đến các cơ quan và mô, làm giảm hẳn lưu lượng máu tới các cơ quan thì các triệu chứng mới bắt đầu xuất hiện rõ rệt. Đôi khi, một khối máu đông có thể làm tắc hoàn toàn dòng máu hoặc làm chậm quá trình vận chuyển máu, gây ra cơn đau tim hoặc đột quỵ. 

Các triệu chứng của bệnh xơ vữa động mạch từ trung bình cho đến nghiêm trọng tùy thuộc vào vị trí động mạch bị ảnh hưởng, bao gồm: 

• Xơ vữa động mạch vành tim: khi lưu lượng máu về tim không đủ, bạn có thể có các triệu chứng như đau ngực hoặc thắt ngực do thiếu máu cơ tim. 
• Xơ vữa động mạch xảy ra ở động mạch máu não: các dấu hiệu có thể nhận thấy là tê bì tay chân hoặc cảm giác yếu ớt vô lực, khó nói hoặc nói lắp, tạm thời mất thị lực ở một mắt, cơ mặt bị rủ xuống. Những triệu chứng của đột quỵ nhẹ, cơn thiếu máu não thoáng qua, nếu không được điều trị có thể diễn tiến thành một cơn đột quỵ. 
• Xơ vữa động mạch ở động mạch cánh tay và chân: người bệnh sẽ có các triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi như đau khi vận động, đau chân khi đi bộ. 
• Nếu mảng xơ vữa ở động mạch thận, người bệnh có thể bị cao huyết áp hoặc suy thận.

Nguyên nhân gây bệnh xơ vữa động mạch

Hút thuốc lá là một trong những nguyên nhân gây bệnh

Các chuyên gia y tế cho biết rằng, quá trình xơ vữa động mạch có tiến triển rất chậm và phải mất rất nhiều năm sau đó bệnh mới có biểu hiện rõ rệt. Quá trình này được kích hoạt khi lớp nội mạch mạch máu - lớp lót ở bên trong thành động mạch bị tổn thương bởi một số yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như: 

• Bệnh tăng huyết áp
• Bệnh mỡ máu cao, cholesterol cao hoặc triglyceride cao
• Bệnh đái tháo đường
• Các bệnh viêm mạn tính như viêm khớp, lupus hoặc nhiễm trùng, viêm mạn tính không rõ nguyên nhân
• Người cao tuổi
• Thừa cân, béo phì hay ăn nhiều thực phẩm có chất béo
• Gia đình có người thân mắc bệnh tim
• Hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động
• Lười vận động

Sự tổn thương của lớp nội mạc mạch máu tạo tiền đề cho cholesterol, canxi cùng một số thành phần khác trong máu lắng đọng và hình thành nên các mảng xơ vữa. Chúng là thay đổi cấu trúc của thành mạch máu, khiến các mạch máu trở nên xơ cứng và mất tính đàn hồi. Các mảng xơ vữa sau đó có thể bị nứt vỡ và bong ra, tiếp tục gây tổn thương lòng mạch. Đây là một quá trình tuần hoàn khiến tình trạng xơ vữa động mạch ngày càng tiến triển nặng. 

Mắc bệnh xơ vữa động mạch: Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Để ngăn chặn tình trạng xơ vữa động mạch trở nên nghiêm trọng hơn và ngăn ngừa cơn đau tim, đột quỵ, việc chẩn đoán và điều trị sớm là điều hết sức cần thiết. Bạn nên nói chuyện với bác sĩ càng sớm càng tốt để ngăn chặn tình trạng nghiêm trọng này. Cơ địa mỗi người là khác nhau nên tránh trường hợp chủ quan, hãy thăm khám và hỏi ý kiến bác sĩ để lựa chọn được phương án điều trị thích hợp nhất với sức khỏe của chính mình. 

Việc chẩn đoán và điều trị sớm là điều hết sức cần thiết

Đối tượng có nguy cơ mắc phải bệnh xơ vữa động mạch 

Theo các nghiên cứu, bệnh xơ vữa động mạch là một vấn đề liên quan đến tuổi tác, đặc biệt xuất hiện nhiều ở người cao tuổi, người trong độ tuổi lão hóa. Yếu tố di truyền hoặc lối sống gây ra mảng xơ vữa tích tụ trong động mạch. Khi đến tuổi trung niên hoặc tuổi già, mảng xơ vữa lúc này đã đủ lớn sẽ gây ra những dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh xơ vữa động mạch. Ở nam giới, nguy cơ mắc bệnh gia tăng sau tuổi 45. Ở nữ giới, nguy cơ cao mắc bệnh tăng lên sau tuổi 55.  

Chẩn đoán và điều trị bệnh xơ vữa động mạch 

Những kỹ thuật y tế nào dùng để chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch?

Khi thấy cơ thể có những biểu hiện bất thường, bạn cần đến ngay các cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ thăm khám, không nên chủ quan để bệnh tiến triển nặng mới đi khám, lúc đó việc điều trị sẽ gặp nhiều khó khăn. Trong khi khám, bác sĩ có thể tìm thấy các dấu hiệu của động mạch bị hẹp, nở rộng hoặc cứng, cụ thể: 

• Ở bên dưới khu vực của động mạch bị hẹp sẽ thấy mạch yếu hoặc mất mạch
• Ở bên chi bị tổn thương sẽ bị giảm huyết áp
• Bằng ống nghe phát hiện âm thổi ở động mạch

Tùy thuộc vào kết quả kiểm tra, bác sĩ có thể đề nghị người bệnh thực hiện một hoặc nhiều xét nghiệm chẩn đoán, bao gồm: 

Người bệnh có thể phải thực hiện siêu âm mạch chi dưới

- Các xét nghiệm máu: ở giai đoạn sớm thì bệnh chưa có triệu chứng rõ rệt nhưng lại cần phải chẩn đoán sớm để việc chữa trị có hiệu quả. Việc xét nghiệm có thể phát hiện tỷ lệ cholesterol trong máu cao, tình trạng tăng nồng độ đường trong máu, đây đều là các nguy cơ gây xơ vữa động mạch. Để làm xét nghiệm máu, người bệnh được yêu cầu nhịn ăn uống (trừ nước lọc) từ 9 - 12 giờ. 

- Siêu âm Doppler: bác sĩ sử dụng máy siêu âm Doppler để đo huyết áp tại các điểm khác nhau dọc theo cánh tay hoặc chân. Điều này có thể phát hiện được sự hẹp, tắc các hệ thống mạch và dòng chảy của sự hẹp tắc này. Thông thường, bác sĩ sẽ cho người bệnh làm siêu âm mạch cảnh, mạch thận và mạch chi dưới. 

- Kiểm tra chỉ số cánh tay - mắt cá chân: đây là một bài kiểm tra đơn giản để so sánh huyết áp ở chi trên và chi dưới và cho biết liệu bạn có bị xơ vữa động mạch ở chân và bàn chân hay không. Các bác sĩ tính chỉ số này bằng cách chia huyết áp trong động mạch tại vị trí mắt cá chân cho huyết áp trong động mạch cánh tay. Nếu tỷ lệ này nhỏ hơn 0,9, kết quả này có thể có nghĩa là bạn đã bị bệnh động mạch ngoại biên trong mạch máu ở chân.

- Điện tâm đồ: phương pháp này có thể cho thấy bằng chứng của một cơn đau tim trước đó. Nếu các dấu hiệu và triệu chứng của bạn xảy ra thường xuyên, nhất là khi gắng sức, trong quá trình đo điện tâm đồ bác sĩ có thể yêu cầu bạn đạp xe đạp hoặc đi bộ trên máy chạy bộ. 

- Nghiệm pháp gắng sức: thử nghiệm gắng sức thường là đi bộ trên máy chạy bộ hoặc đạp xe đạp đứng yên trong khi theo dõi nhịp tim, huyết áp và hơi thở. Cách này được sử dụng để thu thập thông tin tim hoạt động như thế nào trong khi gắng sức. Bởi vì khi vận động gắng sức, tim sẽ bơm khó khăn hơn và nhanh hơn so với hoạt động hàng ngày. Các bác sĩ chỉ ra rằng, việc người bệnh thực hiện thử nghiệm gắng sức có thể tiết lộ các vấn đề trong trái tim mà không được chú ý đến. 

- Thông tim và chụp mạch máu: thủ thuật này có thể cho thấy động mạch vành nào bị tắc hoặc bị hẹp. Bác sĩ sẽ tiêm chất cản quang vào các động mạch của tim thông qua một ống thông nhỏ, dài được đưa vào từ động mạch, thường là ở chân để đưa đến các động mạch trong tim. Khi chất cản quang vào động mạch, hình ảnh động mạch sẽ hiển thị trên hình ảnh X-quang và cho biết khu vực bị tắc nghẽn. 

- Chẩn đoán bằng hình ảnh khác: ngoài các phương pháp trên, bác sĩ có thể sử dụng chụp cắt lớp vi tính, chụp mạch máu cộng hưởng từ hoặc siêu âm để xem các động mạch. Những xét nghiệm này thường có thể cho thấy các động mạch lớn bị hẹp và cứng, cũng như tình trạng lắng đọng canxi trong thành động mạch và phình động mạch. 

Những phương pháp nào dùng để điều trị bệnh xơ vữa động mạch?

Người bệnh xơ vữa động mạch muốn điều trị bệnh hiệu quả cần phải thay đổi lối sống, ăn một chế độ ăn uống lành mạnh, hạn chế lượng chất béo và cholesterol. Đồng thời phải tập thể dục thể thao thường xuyên để cải thiện sức khỏe của tim và mạch máu, kết hợp với dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ hoặc phẫu thuật khi cần thiết. 

Điều trị bằng thuốc

Một số loại thuốc có thể giúp ngăn ngừa tình trạng xơ vữa động mạch xấu đi, cụ thể là: 

• Thuốc giảm cholesterol giúp làm giảm nồng độ cholesterol trong máu, bao gồm statin và các dẫn xuất của axit fibric.
• Thuốc kháng tiểu cầu giúp làm giảm nguy cơ hình thành cục máu đông như aspirin để ngăn chặn huyết khối và làm tắc nghẽn động mạch.
• Thuốc ức chế beta hoặc thuốc chẹn kênh canxi để làm giảm nhịp tim, huyết áp, giảm cơn đau ngực.
• Thuốc lợi tiểu để giúp giảm huyết áp.
• Thuốc ức chế men chuyển giúp ngăn ngừa hẹp động mạch.

Trường hợp nặng cần phải can thiệp bằng phẫu thuật nong mạch và đặt stent

Điều trị bằng phẫu thuật

Có những trường hợp xuất hiện các triệu chứng đặc biệt nghiêm trọng, cơ hoặc các mô da bị đe dọa thì cần thiết phải can thiệp bằng phẫu thuật. Phẫu thuật để điều trị xơ vữa động mạch bao gồm: 

• Phẫu thuật bắc cầu: đây là phương pháp cho dòng máu đi qua phần động mạch bị tắc bằng cách sử dụng một tĩnh mạch từ các nơi khác trong cơ thể của người bệnh hoặc một ống tổng hợp để chuyển hướng máu chảy quanh động mạch bị tắc hoặc bị hẹp. 
• Nong mạch và đặt stent: bác sĩ sẽ sử dụng một ống mỏng, dẻo gọi là ống thông có bóng nong mạch ở đầu, luồn từ động mạch bẹn hoặc tay lên động mạch bị xơ vữa để thông lòng mạch. Ống stent được đặt ở vị trí này để đảm bảo máu được lưu thông tốt hơn. 
• Tiêu sợi huyết: bác sĩ sẽ sử dụng một loại thuốc tiêm vào động mạch bị ảnh hưởng để làm tan khối máu đông. 
• Nạo mảng xơ vữa: bằng cách sử dụng một ống thông với một lưỡi dao sắc ở một đầu bác sĩ sẽ loại bỏ mảng bám động mạch.
• Cắt bỏ nội mạc động mạch: đây là phương pháp phẫu thuật áp dụng cho bệnh nhân mắc xơ vữa động mạch cảnh. Bác sĩ sẽ phẫu thuật cắt bỏ nội mạch động mạch cảnh để loại bỏ chất béo lắng đọng trong động mạch, đồng thời giúp loại bỏ phần nội mạc bị tổn thương. 

Một số biện pháp giúp hạn chế diễn tiến của bệnh xơ vữa động mạch

Một số loại thực phẩm giàu chất chống oxy hóa tốt cho người bị xơ vữa động mạch

Bệnh xơ vữa động mạch bản chất là một tình trạng viêm mạn tính trong cơ thể. Do đó, việc sử dụng các chất chống oxy hóa đóng một vai trò đặc biệt trong việc điều trị hiệu quả căn bệnh này. Những loại thực phẩm, dưỡng chất có khả năng chống oxy hóa mạnh rất tốt cho người bệnh xơ vữa động mạch chẳng hạn như trà đen, lúa mạch, dầu cá, dầu gan cá, tỏi, trà xanh, cacao, bột yến mạch… 

Để có thể kiểm soát bệnh này, bạn cũng cần hạn chế những loại thực phẩm giàu cholesterol và các loại chất béo bão hòa có hại như thịt bò, thịt lợn, đồ ăn chiên rán, mỡ… Thêm cá vào chế độ ăn uống 2 lần/tuần. Bỏ hút thuốc lá nếu bạn có thói quen hút thuốc lá và cần giảm cân nếu bạn đang thừa cân hoặc béo phì. 

Ngoài ra, bạn cũng nên tập luyện thể dục đều đặn, thường xuyên trong vòng 30 - 60 phút mỗi ngày, 6 ngày/tuần và thực hành các kỹ thuật thư giãn như yoga, hít thở sâu giúp thư giãn tốt hơn. Đây cũng là những phương pháp căn bản giúp ngăn chặn và hạn chế sự phát triển của bệnh xơ vữa động mạch.  

Trên đây là những chia sẻ về vấn đề xơ vữa động mạch. Phương pháp điều trị tốt nhất hiện nay là phòng bệnh xơ vữa động mạch, làm giảm bớt tốc độ phát triển của bệnh và điều trị tích cực các bệnh gây xơ vữa động mạch như: Đái tháo đường, tăng cholesterol máu, tăng huyết áp. Để được giải đáp bất kỳ thắc mắc nào liên quan đến sức khỏe hoặc các dịch vụ thăm khám tại Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, xin quý khách vui lòng liên hệ qua số hotline 19001806 để được tư vấn.