Động mạch cảnh là hệ thống mạch quan trọng có chức năng chính dẫn máu từ tim lên nuôi dưỡng não. Khi xảy ra hiện tượng xơ vữa, động mạch cảnh bị thu hẹp, làm giảm lưu lượng dòng máu lên não, từ đó gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, trong đó có nhồi máu não và đột quỵ.
Tuy nhiên, đây là bệnh lý thường không có triệu chứng rõ rệt để nhận biết cho đến khi mảng xơ vữa gây hẹp nặng hoặc tắc hoàn toàn một nhánh động mạch gây biến chứng nguy hiểm là đột quỵ. Vậy xơ vữa động mạch cảnh là gì? Làm thế nào để nhận biết, chẩn đoán và điều trị kịp thời trước khi xảy ra hậu quả nghiêm trọng?
Xơ vữa động mạch cảnh là một bệnh lý nguy hiểm
Động mạch cảnh là một phần của hệ thống động mạch xuất phát từ động mạch chủ ngực đi lên chia 2 nhánh ở 2 bên cổ và sau đó cho nhánh vào não nằm trong sọ. Vai trò của động mạch cảnh là cung cấp máu cho não, đây là một vai trò rất quan trọng cho hoạt động sống của não cũng như cơ thể.
Hệ thống động mạch bao gồm: động mạch vành, động mạch cảnh và động mạch ngoại biên. Trong đó, động mạch cảnh gồm 3 phần:
- Động mạch cảnh chung là động mạch từ tim đến đoạn phân nhánh.
- Động mạch cảnh trong là động mạch chính cung cấp máu cho hộp sọ, ổ mắt.
- Động mạch cảnh ngoài là động mạch cung cấp máu cho phần ngoài hộp sọ như mặt và da đầu.
Thông thường, động mạch cảnh được lót bởi lớp nội mô mềm, trơn láng và rộng đủ để đảm bảo quá trình vận chuyển máu diễn ra trơn tru, cung cấp đủ máu cho hoạt động của não và hệ thống thần kinh. Nhưng vì một lý do nào đó có một chất hỗn hợp, gọi là mảng xơ vữa được tạo ra trên thành động mạch. Các mảng xơ vữa này được hình thành từ sự lắng đọng của cholesterol, canxi, mô xơ và các thành phần khác trong máu trên thành mạch làm cho động mạch không còn chơn tru nữa nên nó sẽ trở nên hẹp và cứng.
Quá trình này được gọi là xơ vữa động mạch và thường diễn ra trong một thời gian dài. Theo thời gian, những mảng xơ vữa của động mạch cảnh sẽ lớn dần, làm giảm hoặc tắc dòng máu đưa oxy đến nuôi não gây tình trạng thiếu máu não, cơn đau đầu thoáng qua thậm chí là đột quỵ, nhồi máu não.
Các chuyên gia y tế đã chỉ ra một số yếu tố làm tăng sự hình thành mảng xơ vữa là do mỡ máu cao, hút thuốc lá hoặc mắc bệnh cao huyết áp cùng một số yếu tố khác làm gia tăng nguy cơ như bệnh tiểu đường, tiền sử gia đình.
Xơ vữa động mạch cảnh là hiện tượng hình thành các mảng xơ vữa ở động mạch đưa máu từ tim lên nuôi não
Theo các nhà khoa học, mảng xơ vữa có thể hình thành do một tổn thương của lớp trong động mạch. Các yếu tố có thể gây tổn thương thành động mạch gồm có:
- Tỷ lệ cholesterol “xấu” tăng cao: khi nồng độ cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL) và nồng độ triglyceride cao sẽ trở thành các mảng xơ vữa bám vào thành động mạch, ngăn cản máu lưu thông lên não.
- Huyết áp cao: tình trạng huyết áp cao tác động lên thành mạch khiến nội mạc tổn thương. Nội mạch suy yếu, nó không còn khả năng chống lại sự hình thành các mảng xơ vữa, ngược lại còn thu hút các cholesterol “xấu” cùng các tế bào bạch cầu, lâu dần sẽ hình thành các mảng xơ vữa động mạch.
- Bệnh tiểu đường: khi đường huyết tăng cao, đột nhớt của máu tăng sẽ làm tăng sự lắng đọng và bám dính của tế bào mỡ vào thành mạch, tạo nên các mảng xơ vữa và làm cho thành mạch bị hẹp dần lại.
- “Nghiện” hút thuốc lá: trong thuốc lá có chứa nicotin. Đây là chất kích thích làm tăng nhịp tim và co dãn mạch, dẫn đến tăng huyết áp. Ngoài ra, còn có nhiều chất độc trong khói thuốc có thể hủy hoại tế bào nội mô.
- Uống nhiều rượu bia: lượng cồn có trong rượu bia là chất kích thích làm tăng huyết áp và gây tổn thương cho gan.
- Chế độ dinh dưỡng không lành mạnh: việc tiêu thụ quá nhiều tinh bột hay thức ăn nhiều dầu mỡ khiến mức độ đường huyết và mỡ máu tăng cao. Đây đều là những nguyên nhân gây xơ vữa động mạch cảnh.
- Ăn quá nhiều muối: trong cơ thể nồng độ muối hay nồng độ dịch thể là ổn định. Tuy nhiên, khi tiêu thụ quá nhiều muối, cơ thể làm việc cân bằng nồng độ dịch thể bằng cách bổ sung nước khiến người ăn mặn uống nhiều nước. Điều này làm tăng dung lượng máu và tăng áp lực lên thành mạch gây nên huyết áp cao.
- Thừa cân, béo phì: trọng lượng cơ thể dư thừa làm tăng mỡ máu gây nên các bệnh tiểu đường, huyết áp cao
Xơ vữa động mạch cảnh có thể gây đột quỵ bất cứ lúc nào
Xơ vữa động mạch cảnh tiến triển chậm, có thể kéo dài hàng chục năm, do đó, hầu hết ở những người bị xơ vữa động mạch cảnh không có triệu chứng cảnh báo nào ở giai đoạn đầu, cho đến khi động mạch bị hẹp nghiêm trọng hoặc hình thành cục máu đông thì có thể xuất hiện các triệu chứng đầu tiên Vì vậy, đa phần người bệnh thường không biết mình bị bệnh này.
Dấu hiệu hiếm hoi của bệnh thường chỉ là những cơn thiếu máu thoáng qua thường kéo dài vài phút đến 1 giờ sau đó người bệnh trở về bình thường và bao gồm các triệu chứng có thể nhận biết sau:
- Không kiểm soát được vận động tay hay chân. Cảm giác yếu, tê hay cảm giác kim châm một bên thân thể, có thể ở tay hoặc chân, thậm chí liệt nhẹ nửa người.
- Giảm thị lực do máu lên não bị thiếu hụt. Người bệnh có thể nhìn mờ, thậm chí đột ngột không nhìn thấy ở một hoặc cả 2 bên. Gọi là mất thị lực tạm thời.
- Rối loạn ngôn ngữ hay nói không rõ ràng hoặc khó nói, gặp khó khăn trong việc diễn đạt, nói thiếu từ, nhầm tiếng…
- Cơn thiếu máu não thoáng qua là điều mà không nên bỏ qua bởi đây là một cảnh báo rằng tình trạng đột quỵ, thiếu máu cục bộ và chấn thương não vĩnh viễn có thể xuất hiện trong một tương lai gần.
Điều đáng nói là những dấu hiệu này thường chỉ thoáng qua, kéo dài vài phút đến 1 giờ sau đó bệnh nhân trở về bình thường. Vì vậy, nhiều người thường bỏ qua thay vì đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị. Nếu bạn bị các dấu hiệu trên kéo dài nhiều giờ hay chúng không biến mất trong 24 tiếng, có thể bạn đã bị đột quỵ, bạn nên nhanh chóng đến bệnh viện để gặp bác sĩ ngay.
Các mảng xơ vữa khi mới hình thành chưa gây ảnh hưởng nhiều đến sự vận chuyển của máu lên não. Theo thời gian, sự tích tụ các chất càng nhiều, các mảng xơ vữa càng tăng dần về kích thước. Chúng chiếm phần lớn hoặc hết toàn bộ diện tích lòng mạch, gây giảm lưu lượng máu lưu thông đến não. Không chỉ thu hẹp lòng mạch, những mảng xơ vữa này còn khiến thành động mạch trở nên cứng, giảm khả năng đàn hồi của thành mạch.
Sự sụt giảm oxy và các chất dinh dưỡng trong máu ảnh hưởng đến hoạt động của các cấu trúc não có thể gây ra hàng loạt biến chứng nguy hiểm. Trong đó, rõ nét nhất là tai biến mạch máu não.
Các thống kê cho thấy, có khoảng 20 - 30% số trường hợp nhồi máu não là do xơ vữa động mạch cảnh. ⅓ người bệnh bị hẹp động mạch cảnh từ 80% trở lên đều mắc tai biến mạch máu não.
Ngoài ra, hậu quả nghiêm trọng của xơ vữa động mạch cảnh gây ra phải kể đến đột quỵ. Trong số những ca đột quỵ, số ca tử vong chiếm hơn 50%, chỉ có 10% trong số những người sống sót là có thể bình phục hoàn toàn, số còn lại sẽ để lại những biến chứng nặng nề như:
- Liệt vận động
- Mất khả năng nói
- Suy giảm trí nhớ
- Mất khả năng nhận thức
Siêu âm doppler hệ động mạch cảnh
Xơ vữa động mạch cảnh là bệnh lý nguy hiểm, khó có thể điều trị được dứt điểm. Tuy nhiên, có những phương pháp hỗ trợ ngăn chặn sự phát triển của bệnh hoặc làm giảm các triệu chứng của bệnh bằng cách cải thiện lối sống trở nên lành mạnh hơn. Vì thế, bạn nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch cảnh để đảm bảo sức khỏe và tiết kiệm chi phí về sau.
Để đưa ra chẩn đoán và kết luận chính xác nhất, ngoài việc khai thác thông tin về tiền sử bệnh, các thuốc đang dùng và những triệu chứng mà người bệnh đang gặp phải, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện một số thăm khám, xét nghiệm như:
- Khám động mạch cảnh
- Siêu âm Doppler hệ động mạch cảnh
- Chụp cộng hưởng từ
- Chụp cắt lớp vi tính xoắn ốc
Xơ vữa động mạch cảnh là một trong những bệnh lý rất khó điều trị. Mục tiêu trong điều trị bệnh động mạch cảnh là ngăn ngừa đột quỵ. Quá trình điều trị bệnh xơ vữa động mạch cảnh cần kết hợp nhiều phương pháp như phẫu thuật, thủ thuật, thay đổi thói quen thiếu khoa học, sử dụng thuốc điều trị…
Với những người mới trong giai đoạn đầu của bệnh xơ vữa động mạch cảnh, mức độ tắc nghẽn từ nhẹ đến trung bình thì mục tiêu của việc điều trị là làm chậm tiến độ quá trình xơ vữa động mạch và kiểm soát huyết áp, giảm cholesterol. Các phương pháp được khuyên dùng để phòng ngừa và điều trị xơ vữa động mạch cảnh bao gồm:
Người bệnh có thể điều trị bệnh bằng thuốc kê đơn của bác sĩ
Để điều trị bệnh xơ vữa động mạch cảnh, bác sĩ có thể kê đơn cho người bệnh sử dụng một số loại thuốc để kiểm soát huyết áp và giảm cholesterol như aspirin để làm loãng máu hay thuốc statins giúp kiểm soát mỡ máu. Khi sử dụng thuốc, người bệnh cần tuyệt đối tuân thủ theo đúng chỉ định về liều lượng và cách dùng mà bác sĩ đã đưa ra. Điều quan trọng là người bệnh phải được theo dõi thường xuyên, sát sao bởi vì xơ vữa động mạch cảnh có thể tiến triển xấu đi theo thời gian, ngay cả khi không có triệu chứng rõ ràng.
Đây là phương pháp được áp dụng cho trường hợp xơ vữa động mạch cảnh nặng, có nguy cơ gây ra các biến chứng nguy hiểm. Nếu như người bệnh đã bị cơn thiếu máu não thoáng qua hay bị đột quỵ hoặc bị hẹp nặng động mạch cảnh nhưng không có triệu chứng bác sĩ sẽ chỉ định làm phẫu thuật bóc nội mạc động mạch cảnh. Phẫu thuật này sẽ giúp lấy đi các mảng xơ vữa làm cho một động mạch rộng rãi và trơn láng trở lại. Đây là một trong những phương pháp an toàn và hiệu quả lâu dài nếu được một bác sĩ mổ giỏi trong những bệnh viện chuyên khoa.
Thủ thuật đặt stent trong điều trị xơ vữa động mạch cảnh
Đây là phương pháp không phẫu thuật, được chỉ định cho những bệnh nhân có hẹp động mạch cảnh mức độ nặng (hẹp từ 70% trở lên) có hoặc chưa có triệu chứng của nhồi máu não hoặc cơn thiếu máu não cục bộ tạm thời thoáng qua. Đặt stent động mạch cảnh là thủ thuật nhằm mở rộng lòng động mạch cảnh bị hẹp để phòng ngừa hay điều trị đột quỵ.
Bác sĩ sẽ thực hiện bằng cách đưa dụng cụ qua một lỗ chọc kim ở động mạch đùi đưa lên vị trí động mạch bị tổn thương. Sau đó, mở rộng lòng động mạch cảnh bị hẹp, ép mảng xơ vữa vào thành động mạch, tái lập lưu thông dòng máu lên nuôi dưỡng não bộ.
So với phương pháp phẫu thuật bóc tách nội mạch động mạch cảnh, đặt stent động mạch cảnh là một can thiệp nội mạch với ưu thế ít xâm lấn, rút ngắn thời gian nằm viện cho người bệnh.
Ngoài việc sử dụng thuốc hay điều trị bằng phẫu thuật và đặt stent, bác sĩ còn khuyên người bệnh nên thay đổi sang lối sống lành mạnh, khoa học để có thể làm chậm tiến triển của xơ vữa động mạch cảnh. Bởi các nhà khoa học đã chỉ ra rằng, những thói quen ăn uống sinh hoạt không lành mạnh là nguyên nhân gián tiếp gây ra xơ vữa động mạch. Những biện pháp vừa góp phần điều trị vừa làm giảm nguy cơ bệnh xơ vữa động mạch cảnh là thể dục đều đặn, giảm cân và tiêu thụ thức ăn có ít chất béo bão hòa. Cụ thể là:
- Bỏ thuốc lá: như đã đề cập ở phía trên, chất nicotin trong thuốc lá gây phá hủy mạch máu, tạo điều kiện hình thành mảng xơ vữa động mạch. Do đó, nếu là người “nghiện” thuốc lá, điều kiện tiên quyết để trị bệnh đó chính là bỏ hút.
- Hạn chế rượu bia: rượu bia là một trong những yếu tố nguy cơ gây xuất hiện cơn đau thắt ngực và nhồi máu não. Khi uống quá nhiều sẽ làm tăng huyết áp, máu được bơm với lực mạnh hơn bình thường qua các động mạch, về lâu dài gây cứng và dày thành động mạch. Giống như thuốc lá, người bệnh cần kiêng tuyệt đối hoặc hạn chế rượu bia ở mức tối đa.
- Hạn chế sử dụng muối: lượng muối trong cơ thể quá nhiều sẽ làm tăng huyết áp, do đó, người xơ vữa động mạch cảnh sẽ rất nhạy cảm với muối. Các chuyên gia dinh dưỡng khuyên người bệnh không nên tiêu thụ quá 1.500mg muối mỗi ngày.
- Ăn uống lành mạnh: một lối sống lành mạnh đó là chế độ dinh dưỡng được bổ sung chất xơ từ rau xanh, trái cây. Không nên ăn các đồ ăn chế biến sẵn như đồ ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp, đồ chứa tinh bột tiêu hóa nhanh như gạo trắng, bánh mỳ trắng. Thay thế các chất béo bão hòa như mỡ lợn, nội tạng động vật… thành chất béo lành mạnh như dầu hướng dương, dầu ô liu...
- Tập thể dục thường xuyên: ngoài kiểm soát chế độ ăn uống, việc kết hợp các bài tập vận động là điều cần thiết để giúp giảm nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch cảnh. Tập thể dục giúp thúc đẩy quá trình trao đổi chất, tiêu hao mỡ thừa giúp giảm cân, giảm huyết áp và phòng ngừa đột quỵ.
Trên đây là những chia sẻ về vấn đề xơ vữa động mạch cảnh. Xơ vữa động mạch cảnh nếu không điều trị kịp thời sẽ đe dọa tính mạng và chất lượng sống của người bệnh. Khi có những triệu chứng nhẹ của xơ vữa động mạch cảnh hay gặp bác sĩ để được thăm khám kỹ lưỡng và điều trị kịp thời, nhanh chóng. Đồng thời, người bệnh cần nghiêm túc thực hiện những thói quen tốt, kết hợp sử dụng thuốc đều đặn từ đó sẽ giúp tình trạng bệnh được kiểm soát, thậm chí thuyên giảm.
Để được giải đáp bất kỳ thắc mắc nào liên quan đến sức khỏe hoặc các dịch vụ thăm khám tại Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, xin quý khách vui lòng liên hệ qua số hotline 19001806 để được tư vấn.
BỆNH VIỆN ĐA KHOA PHƯƠNG ĐÔNG
Địa chỉ: Số 9, Phố Viên, Cổ Nhuế 2, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Tổng đài tư vấn: 19001806
Website: https://benhvienphuongdong.vn
Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể.
Động mạch ngoại biên là một phần quan trọng trong hệ tuần hoàn, đóng vai trò chính trong việc vận chuyển máu từ tim đến các chi và các bộ...
