Bệnh đậu mùa khỉ: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị và phòng ngừa

Đậu mùa khỉ là gì?

Đậu mùa khỉ (tên tiếng Anh là Monkeypox) là bệnh truyền nhiễm hiếm gặp, do virus đậu mùa khỉ gây ra. Bệnh có khả năng lây lan từ động vật sang người hoặc từ người sang người. Căn bệnh này gần giống với đậu mùa - một bệnh đã bị loại trừ nhờ nỗ lực tiêm vắc-xin hàng loạt vào năm 1979.

Đậu mùa khỉ là bệnh gì?

Bệnh được gọi là đậu mùa khỉ vì bệnh được phát hiện lần đầu tiên ở khỉ được nuôi để phục vụ nghiên cứu năm 1958 tại Đan Mạch. Đến năm 1970, bệnh này được phát hiện ở người. So với dịch Covid-19, bệnh đậu mùa khỉ khó lây lan hơn, nhưng đây vẫn là mối đe dọa đến sức khỏe con người vì chưa có thuốc đặc trị và vắc-xin phòng ngừa. Trẻ nhỏ mắc bệnh thường trở nặng hơn so với trẻ vị thành niên và người trưởng thành. 

Thời gian ủ bệnh có thể từ 5 - 21 ngày sau khi người bệnh nhiễm virus gây bệnh, tức sau thời gian này thì các triệu chứng đầu tiên của bệnh mới bắt đầu xuất hiện. Một số trường hợp khác, thời gian ủ bệnh kéo dài từ 7 - 14 ngày.

Nguồn gốc gây bệnh đậu mùa khỉ

Virus gây nên bệnh đậu mùa khỉ là một loại virus DNA sợi đôi bao bọc, thuộc chi Orthopoxvirus trong họ virus Poxviridae. Virus này cấu trúc và tính chất gây bệnh tương tự như bệnh thuỷ đậu nhưng nhẹ hơn. Chúng được phát hiện lần đầu tiên ở khỉ tại phòng nghiên cứu. Nhưng theo WHO, khỉ không phải tác nhân làm lây lan bệnh này, khả năng cao loài gặm nhấm là nguồn lây lớn nhất nhưng vẫn chưa xác định chính xác. 

Tại Châu Phi, bằng chứng lây nhiễm virus Poxviridae được tìm thấy ở nhiều động vật như sóc cây, chuột túi Gambia, các loại khỉ và một số loài khác. Còn nơi chứa mầm bệnh tự nhiên vẫn chưa được xác định. Các ca bệnh được ghi nhận chủ yếu ở khu dân cư gần rừng nhiệt đới hoặc nơi có động vật mang virus sinh sống.

Virus Poxviridae.

Đậu mùa khỉ ủ bệnh trong bao lâu?

Thời gian ủ bệnh đậu mùa khỉ thường kéo dài từ 5 đến 21 ngày sau khi nhiễm virus, tức là các triệu chứng đầu tiên thường xuất hiện trong khoảng thời gian này. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, thời gian ủ bệnh có thể dao động từ 7 đến 14 ngày.

Triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ?

Bệnh đậu mùa khỉ có triệu chứng lâm sàng khiến nhiều người bệnh lầm tưởng là viêm da hoặc bệnh thuỷ đậu, bệnh sởi hay đậu mùa. Tuy nhiên bệnh đậu mùa khỉ có triệu chứng nhẹ hơn và ít gây tử vong hơn. Các dấu hiệu của bệnh đậu mùa khỉ xuất hiện trước tiên của người mắc bệnh này đó là:

• Sốt cao, ớn lạnh
• Đau đầu, đau lưng, đau các cơ
• Người mệt mỏi, lừ đừ, uể oải
• Nổi hạch

Sau dấu hiện trên, các nốt phát ban xuất hiện trên cơ thể người bệnh từ 1 - 3 ngày. Vị trí nổi phát ban tuỳ thuộc vào từng người, có người chỉ bị một số bộ phận, có bệnh nhân nổi mẩn toàn thân:

• Trên toàn mặt (95% người mắc bệnh đều phát ban trên mặt)
• Lòng bàn tay và bàn chân (khoảng 75% bệnh nhân bị bệnh đậu mùa này phát ban ở lòng bàn tay, bàn chân)
• Khoang miệng.
• Mắt, bao gồm cả kết mạc và giác mạc.
• Bộ phận sinh dục.

Dấu hiệu bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Các nốt phát ban trở nên nghiêm trọng theo thời gian. Ban đầu là các nốt hơi sần trên bề mặt da, rồi trở thành mụn nước kèm sưng to, sau đó chuyển sang mụn mủ rồi khô lại, đóng vảy, xẹp xuống. Những triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ thường kéo dài từ 2 - 4 tuần rồi tự khỏi và người bệnh không cần sử dụng các phương pháp điều trị đặc biệt.

Những biến chứng của bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là khi không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Dưới đây là những biến chứng phổ biến của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm:

• Nhiễm trùng da thứ cấp: Do các tổn thương da do virus gây ra, vi khuẩn có thể dễ dàng xâm nhập và gây ra các nhiễm trùng thứ cấp, làm cho bệnh bị nặng hơn nhiều.
• Viêm phổi: Virus đậu mùa khỉ có thể gây viêm phổi, làm suy giảm chức năng hô hấp và đe dọa tính mạng của bệnh nhân, đặc biệt là ở những ai có hệ miễn dịch yếu.
• Viêm phế quản phổi: Tình trạng này xảy ra khi đường hô hấp dưới bị viêm nhiễm, dẫn đến khó thở và các vấn đề hô hấp nghiêm trọng.
• Viêm não: Một biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra là viêm não, khi virus tấn công hệ thần kinh trung ương, gây viêm nhiễm và có thể dẫn đến tổn thương não.
• Viêm giác mạc: Virus có thể lan tới mắt và gây viêm giác mạc, làm giảm thị lực hoặc thậm chí gây mù lòa nếu không được điều trị kịp thời.
• Nhiễm trùng huyết: Đây là một biến chứng nghiêm trọng xảy ra khi vi khuẩn hoặc virus xâm nhập vào máu, gây viêm toàn thân và có thể dẫn đến sốc nhiễm trùng.
• Tử vong: Trong các trường hợp nghiêm trọng, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc không được điều trị đúng cách, bệnh đậu mùa khỉ có thể dẫn đến tử vong.

Các biến chứng này cho thấy mức độ nguy hiểm của bệnh đậu mùa khỉ và tầm quan trọng của việc chẩn đoán và điều trị sớm để giảm thiểu rủi ro.

Bệnh đậu mùa khỉ có nguy hiểm không?

Xem thêm:

• Đậu mùa và thuỷ đậu: Có phải là một không? Làm thế nào để phân biệt?

Cách chẩn đoán đậu mùa khỉ

Mặc dù bệnh đậu mùa khỉ đang có xu hướng bùng phát và gây lo ngại về việc chẩn đoán, không phải mọi trường hợp đều cần thực hiện kiểm tra hoặc tầm soát bệnh. Việc tầm soát chỉ nên được thực hiện trong các tình huống sau:

• Đang sống hoặc làm việc chung với người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ.
• Vừa trở về từ một khu vực hoặc quốc gia đang có các ca bệnh đậu mùa khỉ.
• Người bị cắn hoặc cào bởi động vật nghi nhiễm hoặc đã nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.
  Những người tiêu thụ các loài động vật có nguy cơ mang mầm bệnh hoặc không rõ nguồn gốc.
• Sống trong khu vực rừng nhiệt đới, nơi có các loài vật mang virus đậu mùa khỉ.

Quy trình chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ thường tiến hành qua các bước sau:

Khám bệnh sử
Bác sĩ sẽ tìm hiểu về tiền sử tiếp xúc của bạn với người mắc bệnh, việc bạn có từng mắc bệnh trước đây hay không, hoặc có đi qua khu vực đang có ca bệnh hay không, từ đó xác định nguy cơ nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.

Xét nghiệm
Tiếp theo, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm PCR mẫu chất lỏng từ các tổn thương trên da để phát hiện sự hiện diện của virus đậu mùa khỉ.

Sinh thiết
Nếu cần thiết, sinh thiết có thể được thực hiện để xác định chính xác liệu có sự nhiễm bệnh hay không.

Trong quy trình chẩn đoán, thường không sử dụng xét nghiệm máu vì virus gây bệnh đậu mùa khỉ chỉ tồn tại trong máu một thời gian ngắn, khiến việc phát hiện và chẩn đoán bằng phương pháp này trở nên khó khăn và kém chính xác.

Bị đậu mùa khỉ phải làm sao, điều trị như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ thường tự khỏi mà không cần điều trị. Điều quan trọng nhất là các nốt phát ban cần được chăm sóc cẩn thận để chúng tự khô. Ngoài ra, người bệnh nên băng các nốt bằng gạc ẩm để bảo vệ vùng da bị tổn thương. Những chỗ đau trong mắt hoặc miệng cần tránh va chạm, không sờ hay nặn. Người bệnh có thể dùng nước súc miệng và thuốc nhỏ mắt, loại không chứa cortisone. Đồng thời, cần báo cơ sở y tế ngay để được hướng dẫn thêm về căn bệnh truyền nhiễm này.

Căn bệnh Monkeypox vẫn chưa có thuốc điều trị và vắc-xin phòng ngừa.

Để tránh lây nhiễm cho người khác, bệnh nhân mắc bệnh này nên cách ly. Nếu cần phải tiếp xúc trực tiếp với người khác nên đeo khẩu trang và che vùng phát ban. Rác thải từ người nhiễm bệnh như băng gạc, giấy ăn,... cần được tiêu huỷ một cách hợp lý. Quần áo, dụng cụ ăn uống hay ga gối của người nhiễm bệnh cần được làm sạch với xà phòng và nước ấm.

Hiện nay vẫn chưa có phương pháp, thuốc đặc trị hay vắc-xin cho bệnh này. Huyết thanh miễn dịch ở người (Vaccinia Immune Globulin - VIG) được khuyến cáo sử dụng để điều trị cho các ca bệnh nặng. Một số loại thuốc kháng virus vẫn đang được nghiên cứu.

Với những người từng tiêm vắc-xin phòng ngừa đậu mùa thì vẫn có khả năng mắc bệnh. Tuy nhiên, triệu chứng của bệnh sẽ nhẹ hơn, không có nguy cơ diễn tiến nặng hay biến chứng.

Bệnh đậu mùa khỉ đang có xu hướng bùng phát ở nhiều nơi, khiến nhiều người lo lắng trong việc chẩn đoán và điều trị. Những đối tượng sau cần đặc biệt chú ý và thực hiện tầm soát bệnh sớm:

• Người đang sống và làm việc cùng với người nghi nhiễm hoặc đã mắc bệnh.
• Từng đi du lịch hay lưu trú ở vùng xuất hiện bệnh này trong thời gian gần đây.
• Người bị động vật nghi nhiễm hoặc đã nhiễm bệnh cắn, cào.
• Ăn những loại động vật không rõ nguồn gốc, có nguy cơ nhiễm bệnh cao.
• Người sống ở vùng rừng nhiệt đới, vùng có các loài vật nhiễm bệnh sinh sống.

Cách phòng ngừa bị đậu mùa khỉ

Dù bệnh đậu mùa khỉ không có khả năng lây lan nhanh và nguy hiểm như Covid-19, nhưng đây vẫn là một căn bệnh nguy hiểm và cần có những biện pháp phòng ngừa phù hợp. Một số phương pháp giúp hạn chế nguy cơ nhiễm bệnh như:

• Để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh từ động vật, mọi người cần tránh tiếp xúc trực tiếp với động vật hoang dã, nhất là với động vật đã chết hoặc đang ốm.

Đeo khẩu trang giúp phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ lây lan.

• Thực hiện ăn chín uống sôi, thức ăn chứa thịt hoặc bộ phận của động vật cần được nấu chín kỹ trước khi ăn, đặc biệt là tại những vùng có bệnh đang lưu hành. Chỉ nên ăn thịt động vật đã qua kiểm định, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
• Hạn chế tối đa tiếp xúc với người nghi nhiễm hoặc có nguy cơ mắc bệnh. Không chạm và dùng chung các vật dụng cá nhân của người có nguy cơ nhiễm bệnh như bát đũa, cốc uống nước, khăn mặt... Đeo khẩu trang và dùng găng tay một lần mỗi khi tiếp xúc gần hoặc giặt giũ quần áo, ga gối cho người nhiễm bệnh.
• Người có triệu chứng phát ban cấp tính kèm theo các biểu hiện khác không rõ nguyên nhân, cần chủ động liên hệ cơ sở y tế để được tư vấn và theo dõi. Đồng thời chủ động cách ly và không quan hệ tình dục trong thời gian này.
• Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay chứa cồn.
• Tiêm vắc-xin phòng ngừa bệnh đậu mùa.
• Thực hiện lối sống lành mạnh, bổ sung dinh dưỡng và tăng cường vận động thể lực, nâng cao sức đề kháng.
• Nâng cao ý thức bảo vệ bản thân và mọi người xung quanh. Đồng thời thường xuyên theo dõi, cập nhật thông tin bệnh từ những kênh truyền thông chính thống.

Các câu hỏi liên quan đến bệnh đậu mùa khỉ

Bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây lan từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên cho đến khi vết phát ban lành và da mới hình thành. Bệnh lây qua:

• Tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể, giọt bắn từ người hoặc động vật mắc bệnh.
• Sống chung với người hoặc động vật nhiễm bệnh.
• Ăn thịt hoặc tiếp xúc với đồ vật của người bệnh.
• Truyền từ mẹ nhiễm bệnh sang thai nhi hoặc trẻ sơ sinh trong quá trình sinh hoặc qua tiếp xúc sớm.

Hình ảnh bệnh đậu mùa khỉ.

Đậu mùa khỉ có lây truyền qua đường tình dục không?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây qua tiếp xúc vật lý, bao gồm cả tiếp xúc tình dục, mặc dù chưa có bằng chứng về lây truyền qua đường tình dục. Nốt phát ban ở miệng và cơ quan sinh dục có thể góp phần lây lan virus trong khi quan hệ tình dục. Nguy cơ lây nhiễm không chỉ xảy ra ở người có quan hệ tình dục bình thường mà còn ở bất kỳ ai tiếp xúc vật lý gần gũi.

Bị bệnh đậu mùa khỉ tử vong không?

Đa số trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ sẽ tự khỏi, nhưng với một số người, loại virus gây bệnh này có thể để lại biến chứng, thậm chí là tử vong. Với trẻ sơ sinh, trẻ em và người có bệnh nền là hệ miễn dịch suy giảm. Với trường hợp bệnh nặng, biến chứng thường gặp là nhiễm trùng da, nhiễm trùng giác mạc dẫn đến mất thị lực, nhiễm trùng máu, viêm phổi và lú lẫn.

Mong rằng bài viết trên đã giúp bạn đọc biết được những thông tin về bệnh đậu mùa khỉ. Nếu cần được tư vấn hoặc có dấu hiệu nghi ngờ bệnh này, bạn đọc liên hệ 19001806 để được hỗ trợ kịp thời.